Door Jan Ilsink
Op 22 januari organiseert de NCPN een sociaal-economische conferentie. Op deze conferentie zullen stappen worden gezet richting een structurele positie van de partij binnen de 'economische strijd' in
ons land. Om deze positie op te bouwen zullen keuzes moeten worden gemaakt hoe de krachten van de partij zo effectief mogelijk worden ingezet.
Dit artikel wil een bijdrage leveren aan dit keuzeproces door de economische strijd in ons land te analyseren en te actualiseren.
Drie aspecten van klassenstrijd
Communisten zien de kapitalistische maatschappij opgebouwd uit klassen. De belangrijkste hiervan zijn de kapitalistenklasse, zij die productiemiddelen in bezit hebben en daarmee -zonder arbeid te verrichten- in hun levensonderhoud voorzien, de arbeidersklasse, zij die geen productiemiddelen bezitten en afhankelijk zijn van verkoop van hun arbeidskracht om in hun levensonderhoud te voorzien, en de middenklasse, die wel over persoonlijke productiemiddelen beschikt maar die met eigen arbeidskracht in beweging wordt gebracht om in hun levensonderhoud te voorzien. De tegenstellingen tussen deze klassen leiden onvermijdelijk tot conflicten, de klassenstrijd. Deze conflicten kunnen verschillende gedaanten aannemen: een staking rond lonen of andere arbeidsvoorwaarden, een demonstratie voor vrede, een handtekeningenactie voor betere zorgvoorzieningen, enz. enz. Al deze vormen van strijd binnen het kapitalisme kennen drie aspecten: de economische strijd, de ideologische strijd en de politieke strijd. Communisten zijn zich hiervan bewust en zullen, afhankelijk van de inzet en het verloop van strijd, elk aspect meer of minder nadruk geven. Naarmate bewuster met deze aspecten wordt omgegaan, zal het spontaneïsme en avonturisme in de ontwikkelde strijd afnemen en de kans op succesvolle afronding ervan toenemen.
Economische strijd, geen romantiek maar strategie
Vanuit de historisch-materialistische wereldbeschouwing vormt de economische strijd, het economisch aspect van de gevoerde klassenstrijd, het 'fundament' van de strijd tégen het kapitalisme, vóór een socialistische maatschappij. Binnen deze wereldbeschouwing wordt de productie gezien als de materialistische basis van een samenleving met arbeid als de enige bron van rijkdom. Economische strijd, het uitvechten van een conflict rond de zeggenschap over de productie, raakt daarom het fundament van het kapitalisme: de money-making-machine die de kapitalistische productie voor kapitalisten is.
Het versterken van economische strijd, het economisch aspect binnen klassenconflicten, is daarom voor communisten geen taak vanuit sociale, sentimentele of romantische motieven. Het is een strategische keuze om het kapitalisme in het hart te treffen: daar waar de productie, de verrijking via uitbuiting, plaatsvindt en om tegelijkertijd de arbeidersklasse te organiseren en in strijd te harden, als basis waarop de nieuwe maatschappij, het socialisme, wordt gevestigd.
Taken communisten in economische strijd
De taak van communisten in het versterken van de economische strijd, waarbij arbeiders in het kapitalisme 'hun huid zo duur mogelijk verkopen', is tweeërlei:
- bijdragen aan het succes van de strijd, door - op grond van haar ervaringen met strijd en inzicht in de krachtsverhoudingen - tactische en strategische adviezen te geven in de ontwikkeling van de strijd, bijv. bij het formuleren van de eisen: niet-radicalistisch (onmogelijk ingewilligd te krijgen) en niet-reformistisch (te zwak en te eenvoudig ingewilligd te krijgen);
- de eenheid onder de strijders te versterken en solidariteit met de arbeidersklasse als geheel te stimuleren, bijv. door het organiseren van praktische steun: oprichten steunfonds of steunlijsten;
- de ontwikkeling van de economische strijd verbinden met ideologische en politieke aspecten van de klassenstrijd. In elk stuk strijd moet de verbinding met het socialisme als perspectief worden gelegd. Successen in economische strijd zullen immers altijd tijdelijk en relatief zijn, zo lang het kapitalisme en de kapitalistische productieverhoudingen bestaan.
Voor communisten, die zich in hun wereldbeschouwing baseren op het wetenschappelijk socialisme/op het marxisme-leninisme, heeft het ontwikkelen van economische strijd een dubbele werking:
- de strijd treft de kapitalist in het hart, in de bron van zijn rijkdom: de money-making-machine die het kapitalistisch productiesysteem voor de kapitalist is, en verzwakt daarmee de kapitalist;
- de strijd versterkt de arbeidersklasse, bij succes materieel, maar altijd ideologisch in de verhoging van het klassenbewustzijn, mits een (correct) verband is gelegd tussen de economische, ideologische en politieke aspecten van de strijd.
Verschuivingen binnen en tussen klassen
Sinds de grondleggers van het marxisme-leninisme hun theorie en praktijk ontwikkelden zijn de fundamentele verschillen tussen kapitalisten-, arbeiders- en middenklasse niet veranderd. Maar binnen en tussen deze klassenindeling hebben zich wel belangrijke verschuivingen voorgedaan, die in ieder geval van groot praktisch belang zijn gebleken voor de inhoud en vorm van de economische strijd. Voor alle communistische partijen, dus ook voor de NCPN, is het daarom zaak deze verschuivingen te onderzoeken op hun strategische en tactische betekenis voor economische, ideologische en politieke aspecten van de klassenstrijd.
Deze verschuivingen binnen en tussen de klassen zijn niet overal op aarde dezelfde naar omvang en tempo. Er zijn plaatselijk grote verschillen, waaruit o.a. internationale (gewapende) conflicten kunnen worden verklaard. In dit artikel wil ik enkele verschuivingen aanstippen en met verwijzing naar de consequenties voor de klassenstrijd bepleiten dat nauwkeuriger kennis van en inzicht in deze verschuivingen gewenst is. Het is overigens vanuit het 'erfgoed' van het wetenschappelijk socialisme evident in te zien dat deze verschuivingen geen autonoom proces zijn, maar het resultaat van wisselwerking tussen, productiekrachten en productieverhoudingen.
Technologie, schaalvergroting, globalisering, enz. hebben de productiekrachten en -verhoudingen sterk beïnvloed. Hoewel ik het hieronder niet altijd noem, zijn alle gesignaleerde ontwikkelingen (uiteindelijk) terug te voeren op veranderingen in productie en reproductie. Onder reproductie wordt verstaan alle arbeid die wordt verricht om de productieve arbeid mogelijk te maken: gezondheidszorg, recreatie, dienstverlening, enz.
Kansen en mogelijkheden voor communisten
In ons land doen zich verschillende ontwikkelingen voor die soms dezelfde richting uitwerken en soms tegengesteld zijn:
- De proletarisering is in ons land vrijwel voltooid. De overgrote meerderheid van de bevolking is 'afgesneden' van het bezit van productiemiddelen en is voor zijn of haar levensonderhoud aangewezen op verkoop of verhuur van arbeidskracht: objectief gezien biedt dat onuitputtelijke kansen voor het socialisme, subjectief een belangrijke taak voor de ideologische strijd!
- Naast deze tendens tot proletarisering is ook een ontwikkeling zichtbaar tot uitbreiding van de middenklasse door het stimuleren om eigen (kleine) ondernemingen op te zetten. De productiemiddelen die daarvoor nodig zijn, zijn in die gevallen wel in naam eigendom van de producent, maar in feite eigendom van de bank, die het kapitaal heeft verschaft. Hier ligt de basis voor een 'vals bewustzijn' van de middenklasse en mogelijkheden voor bondgenotenpolitiek!
- Hoewel de proletarisering in ons land vrijwel is voltooid, is de differentiatie binnen dit proletariaat enorm toegenomen. Een groot deel van het proletariaat staat buiten het productie- en reproductieproces en voorziet in zijn levensonderhoud met een sociale uitkering of pensioen. Hier staat tegenover dat het aandeel van vrouwen in het productie- en reproductieproces belangrijk is gestegen.
Dit dwingt tot een gedifferentieerde ('doelgroepenbenadering') aanpak van initiatieven tot (versterking van) klassenstrijd! Daarbij is het van belang vast te stellen of productie-arbeiders een strategisch bijzondere positie hebben!
- Internationale vervlechting van de economie bracht met zich mee dat een groot deel van de productie uit ons land is verplaatst naar zogenaamde 'lage-lonen-landen'. Het aandeel van productiearbeiders binnen de arbeidersklasse in ons land is daardoor sterk gedaald, een tendens die is versterkt door mechanisering en automatisering van de productie. Het aandeel van arbeiders werkzaam in de dienstverlening is daarentegen enorm gegroeid. Deze tendens is nog eens versterkt door de 'vermaatschappelijking van de productie' die door schaalvergroting heeft plaatsgevonden.
De inhoud en vorm van de economische strijd zullen moeten worden aangepast aan de samenstelling van de arbeidersklasse in ons land!
Prioriteiten in het ontwikkelen en versterken van klassenstrijd zullen mede moeten worden bepaald op grond van de samenstelling van de arbeidersklasse en de strategische en tactische mogelijkheden om het socialisme dichterbij te brengen!
- Door internationale vervlechting van de productie krijgt solidariteit binnen de internationale arbeidersklasse extra betekenis en prioriteit!
- Hoewel de kapitalistenklasse (absoluut en relatief) kleiner is geworden zijn haar representanten veel anoniemer. Vanuit propagandistisch oogpunt kan het moeilijker zijn uitbuiting aan de kaak te stellen.
- De ideologische strijd zal moeten worden aangepast aan de relatieve anonimiteit van de kapitalistenklasse.