Van materialisme naar idealisme.
Door Wil van der Klift
Op ongeveer dezelfde dag dat de media verslag deden van het negende SP-congres in december 1999, verscheen er een paginagrote tekst in het Financieele Dagblad met de markante kop van
Marx met de tekst: "Theorieën uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst" en kleiner daaronder "Had Marx ongelijk? Feit is dat 'Das Kapital" gewerkt heeft, en hoe. Het rendement van de AEX-index (...) is de afgelopen 15 jaar met 624 procent gestegen...". Erg duidelijk, alhoewel nogal tijdgebonden. Van die kant zijn we het gewend: publiekelijke aanvallen op Marx, maar in stilte wordt hij bestudeerd. Niet zo dom eigenlijk als je aan die kant van de (klassen)streep staat.
Een paar dagen eerder kopte de Haagsche Courant met "SP ruilt Karl Marx in voor de nieuwe tijd." Alweer die Marx, al weer ruim 100 jaar dood, maar geestelijk nog lang niet begraven kennelijk. De SP wil dus, volgens partijsecretaris Tiny Kox, "geen loden last uit het verleden mee blijven dragen". Dat is eigenlijk niet erg verwonderlijk voor een partij die het niet zo nauw nam met het (en haar eigen) verleden. Erg veel hebben ze van Marx en de marxistische theorieën ook niet begrepen. Dat bleek al meer dan een decennium geleden. Bij de SP is het vooral opportunisme wat de klok slaat, maar ze werden langdurig met hun eigen verleden geconfronteerd en de beeldvorming daaromheen. Het veranderingsproces kostte dus enige tijd.
Het proces naar een moderne makkelijk toegankelijke partij voor "heel de mens, wiens leven in belangrijke mate bepaald wordt door de drang tot overleven, die een individu met een eigen verantwoordelijkheid is en graag in volle vrijheid zijn leven wil inrichten", heeft dus enige tijd geduurd. Maar eindelijk werd er dan nu toch "afscheid genomen van de laatste dogma's en vrij baan gemaakt voor nieuwe antwoorden..." De nieuwe beeldvorming is bij de achterban overgekomen, getuige het feit dat de congresstukken door een grote meerderheid zijn overgenomen. Het is gelukt, ook de SP ziet het nu in: het kapitalisme heerst, dus zal het altijd heersen. De SP roept ons als het ware op om in het vervolg altijd in badpak te gaan lopen, omdat op dit moment de zon even schijnt.
Dat is overigens een bekend gegeven: wie het verleden niet snapt, kan ook geen zinnige zaken over de toekomst zeggen. En om het verleden te snappen moet je het blijven bestuderen.
De SP terug naar het utopisch socialisme
De SP-analyse 'Heel de mens' heeft het niveau van een sociale academie- werkstuk. Maar de congrestekst en de inleiding van Marijnissen zitten wel knap in elkaar. Als je niet oplet wordt je op sleeptouw genomen, door de lekker lopende verhalen. Bij nader inzien blijken ze bol te staan van de goedbedoelde, humanistische wensen en inschattingen en worden alle fundamentele vraagstukken stelselmatig uit de weg gegaan. Het blijft cirkelen rond de drie al eerder gekozen centrale thema's: menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit. Niets op tegen natuurlijk, integendeel, maar hoe komt het toch dat het steeds weer fout gaat? Zit zeker in de mensen ingebakken, omdat ze allemaal zo bezig zijn met persoonlijk overleven?
Wat plaatsvond bij de SP is niet dat ze Marx voorbij zijn gegaan, maar ze zijn teruggegaan in de geschiedenis en weer aanbeland bij het utopisch socialisme van vóór Marx en Engels. Wat overbleef van een wetenschappelijke klassenanalyse, die de mensheid de revolutionaire instrumenten heeft gegeven om vooruit te komen, is de constatering dat het: "daarnaast ook zo is dat geen van ons alleen kan overleven, laat staan zinvol leven. Dat we elkaar voortdurend nodig hebben, als sociale wezens. Onze ontwikkeling is bovenal het product van de samenwerking van mensen met andere mensen". Dit staaltje hogeschoolsociologie is ontdaan van elke verwijzing naar de werkelijke motor van de vooruitgang: de ontwikkeling van de productiemiddelen en gaat op geen enkele wijze in op het vraagstuk van de productieverhoudingen, laat staan op zaken als privébezit van die middelen en meerwaardetoeëigening. Volgens Harry van Bommel hebben productiemiddelen niets te maken met de "privatisering van de electriciteitssector, water en gas". In ieder geval hebben ze alles te maken met de productieverhoudingen.
De SP heeft gewoon haar eigen eenentwintigste eeuwse utopisch socialisme uitgevonden: "De menselijke waardigheid, de gelijkwaardigheid en de solidariteit vormen samen met onze rationele analyse van de wereld de kern van het socialisme" en de SP heeft bovendien haar eigen rijk van de vijand geschapen: 'Brutopia'.
De SP gaat het "wereldwijde en ongeremde kapitalisme" te lijf "door middel van een rationele en concrete analyse van het kapitalisme en de effecten ervan op mens en maatschappij..." Is dat even schrikken voor het kapitalisme! En hun "morele verontwaardiging over alle gemiste kansen voor zo'n betere wereld levert (hen) de betrokkenheid, de energie en de strijdwil" op. Laten we maar duidelijk zijn: zonder het wetenschappelijke perspectief dat Marx, Engels, Lenin en anderen de arbeidersklasse hebben gegeven, zal elke strijdwil bij de eerste de beste echte confrontatie heel spoedig uitdoven. Hun "rationele analyse geeft (hen) het inzicht, de richting van (hun) alternatieven, de strategie en de tactiek in de strijd". Nee, op deze wijze komt de SP niet verder dan het gooien met tomaten, ook al zijn dat dan misschien geen 'Wasserbomben'. In het beste geval hebben ze die eerst van de rijken gestolen, dan lijkt het tenminste nog ergens op: een modern Robin Hood-sprookje.
Afscheid van het communisme
De SP neemt demonstratief en voor iedereen duidelijk afstand van het communisme. Dat is voor de politieke duidelijkheid in ons land een stap voorwaarts. Communisten horen na het negende congres niet meer thuis in de SP! Voorheen kon daar nog over worden getwijfeld, maar de volgende congrestekst laat aan duidelijkheid niets te wensen over. "Het laatste kwart van de 20ste eeuw heeft in de hele wereld dramatisch grote veranderingen gebracht. De tegenstelling tussen kapitalisme en communisme, die het grootste deel van de eeuw beheerste, is vrijwel verdwenen. Het communisme, dat zich sedert 1917 als reëel bestaand politiek-economisch stelsel ontwikkelde en omstreeks 1950 over een op de drie wereldburgers regeerde, ging wereldwijd ten onder aan gebrek aan democratie, aan starheid, dirigisme en corruptie. Het kapitalisme, dat halverwege de eeuw, na twee wereldoorlogen, op zijn definitieve retour leek, herstelde zich in het laatste kwart van de 20ste eeuw met een opmerkelijke dynamiek", zegt de SP op de valreep naar de 21-ste eeuw. Tien jaar eerder heette het nog: ...de ineenstorting van het grootste experiment in de menselijke geschiedenis, het reëel bestaande socialisme in de Sovjet-Unie en andere Oost-Europese landen". Alhoewel ook toen al de scepsis overheerste. Nu wordt op alle wetenschappelijk-socialistische kennis op een fraai klinkende wijze het predikaat 'dogma' geplakt en vervolgens in de prullenbak gekieperd. Hoe kwam het eigenlijk dat het kapitalisme zich zo dynamisch herstelde? De 40.000 kinderen die dagelijks wereldwijd sterven door honger en ziekte, kunnen het in ieder geval niet vertellen.
SP: parlementaristisch
Waar het bij de SP allemaal om te doen is, wordt eigenlijk nog het beste onder woorden gebracht door Gerrit Voerman, directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen in het staartje van een artikel in het Deventer Dagblad van 10 december jl.. "Interessant is nu de vraag hoe groot de partij (de SP, red. M.) kan worden. Veel hangt af van de vraag of GroenLinks in de regering komt. Als dat gebeurt, ligt er een enorm veld braak voor de SP. Die heeft dan het (parlementaire, red. M.) monopolie voor linkse kritiek en kan dan zeker zo groot worden als GroenLinks nu". Van Bommel zegt het anders, naïever: "Wat de SP betreft, blijft overeind dat het parlement zeggenschap moet hebben over de economie, in plaats van alles aan het bedrijfsleven over te laten. In het congresstuk staat het zo: "Democratische zeggenschap moet vóórgaan op de zeggenschap die verbonden is aan economische macht en particulier vermogen. Dat vereist stelselmatige vergroting van de zeggenschap van democratisch gekozen organen over de economie".
Marx en Engels noemden het parlement terecht een instrument van de heersende klasse. Dat was het in hun tijd en dat is het nu nog. Op het moment dat steeds meer besluiten elders worden genomen, dat het kapitalisme de parlementaire bevoegdheden juist kleiner maakt, dan ze een tijdlang waren, klinkt deze oproep wel erg kinderlijk. Slaapt de SP-leiding? In het congresstuk wordt juist gewezen op het feit dat: "Overdracht van soevereiniteit aan ondemocratische bovennationale verbanden, zoals de Europese Unie, leidt tot ernstige en ontoelaatbare aantasting van de democratie". En dat is nu juist wat er steeds meer en omvangrijker gebeurt, onder dwang van het Europese kapitaal. Maar toch vindt de SP: "De parlementaire democratie, gebaseerd op evenredige vertegenwoordiging, is het belangrijkste middel om de wil van de bevolking tot uitdrukking en uitvoering te brengen. Bescherming en versterking daarvan is dus van groot belang".
De strijd die de SP gaat leveren "betekent zowel inzet binnen, als activiteiten buiten het parlement om de vertegenwoordiging van, en het contact met de mensen te bevorderen", staat er in het congresstuk. We kunnen ons niet aan de indruk ontrekken dat bedoeld wordt dat het buitenparlementaire werk moet worden gezien als ondersteuning van het parlementaire werk. De SP raakt steeds verder af van het inzicht in de noodzaak van klassenstrijd in buurten, instellingen en bedrijven.
Bronnen:
- Stukken van het negende en vijfde congres van de SP,
- Handvest 2000,
- Deventer Dagblad, 10-12-99
- De Haagsche Courant, 20-12-1999
- De Apeldoornse Courant, 20-12-1999
- Het Financieele Dagblad, 23-12-1999