Door Bert Bakkenes
Na maanden van onderhandelingen en een bijna constante crisissituatie is het vredesproces in Noord-Ierland ingestort. Er is geen oplossing gevonden voor het grote struikelblok, het inleveren van paramilitaire wapens. Na
ongeveer 12 weken van zelfbestuur werd de interim-regering door de Britse staatssecretaris Peter Mandelson op 12 februari geschorst. Dit tot grote woede van Sinn Fein en voorzichtige tegenstand van de Ierse regering in Dublin.
Mandelson kwam in actie nadat een nieuwe IRA-concessie door de Unionisten was verworpen. De IRA was bereid tot een gebaar en wilde dan later praten over hoe de wapens buiten gebruik konden worden gesteld. Voor de Unionisten ging dit niet ver genoeg, en het bekende chantagewapen werd tevoorschijn gehaald. Unionisten-leider David Trimble stelde de Britse regering voor de keus: als de interim-regering niet werd geschorst zou hij zelf ontslag nemen als eerste minister. Mandelson was bang dat het vredesproces voor altijd verloren zou zijn als Trimble ontslag nam en de Unionisten het proces zouden verlaten.
Veto
Op de avond van 12 februari werd de interim-regering geschorst en stond Noord-Ierland opnieuw onder Britse controle. Een beschamend einde van een proces dat doorlopend door de Unionisten is geblokkeerd en gesaboteerd. Voor de Britse regering was het Unionistische veto steeds van doorslaggevend belang. Dit leidde tot enorme druk op Sinn Fein en de IRA.
De schorsing van de interim-regering was voor de IRA het breekpunt. De organisatie gaf een verklaring uit waarin de IRA bekendmaakte dat het zich uit het ontwapeningsproces terugtrok. De IRA-vertegenwoordiger in het proces werd onmiddellijk teruggetrokken en alle eerder gedane concessies werden ingetrokken. Sinn Fein president Gerry Adams heeft gezegd dat Mandelson niet het recht had om de interim-regering op eigen initiatief te schorsen. Volgens het Goede Vrijdag-akkoord moet zo'n beslissing gezamenlijk genomen worden. Een standpunt dat ook binnen de Ierse regering te horen is. Sinn Fein overweegt juridische stappen om de schorsing ongedaan te maken.
Onderzoek
Het is nog niet duidelijk wat de verdere mogelijkheden zijn om het proces weer vlot te trekken. De Britse regering wil graag een nieuw onderzoek instellen om te zien waar het precies is fout gegaan en hoe het nu verder moet. De Noord-Ierse partijen hebben hierin weinig interesse getoond. Volgens Gerry Adams staat de Republikeinse bron voorlopig droog. Hij is niet van plan om eindeloze discussies over het inleveren van wapens te voeren. Volgens de Sinn Fein-leider gaat Noord-Ierland een lang politiek vacuüm tegemoet. Adams gaf aan dat Sinn Fein het vredesproces nog steeds steunt, maar hij ziet geen echte mogelijkheden om in de komende tijd tot een overeenkomst te komen.
Dit betekent ook dat een nieuwe golf van geweld niet valt uit te sluiten. De kleinere republikeinse organisaties zien in het mislukken van het vredesproces een mogelijkheid om opnieuw een echte republikeinse agenda te voeren. Het begint erop te lijken dat de tegenstand tegen de vredespogingen onder republikeinse activisten met de dag toeneemt. Dat was ook de reden dat de IRA geen verdere concessies kon doen. De activisten in een aantal plaatsen hadden al eerder aangegeven dat de inlevering van wapens niet zou worden getolereerd.
Republican Sinn Fein
De kleinere groepen trekken onder de huidige omstandigheden veel nieuwe aanhang. Vooral Republican Sinn Fein meldt veel toeloop. De organisatie, die in 1986 Sinn Fein verliet, opende op zaterdag 26 februari een nieuw kantoor in de Falls Road in Belfast. Eerder was de organisatie alleen gevestigd in de Ierse Republiek.
Met het nieuwe kantoor hoopt Republican Sinn Fein de oppositie tegen het Goede Vrijdag-akkoord te organiseren en te bundelen. De organisatie staat op het standpunt dat er alleen vrede in Noord-Ierland mogelijk zal zijn als de Britse kolonialisten zijn vertrokken.
Geweld
Dat een terugkeer naar het geweld niet denkbeeldig is, heeft een aantal incidenten in de laatste weken bewezen. De Continuity IRA, een afscheiding van de IRA, blies een hotel op en op 25 februari was er een aanslag op een militaire basis die mislukte, omdat maar een deel van de bom explodeerde. Ook de Britse autoriteiten lijken hun voorzorgsmaatregelen te nemen. Langs de grens met de Ierse Republiek worden steeds meer militaire installaties geplaatst. Het gaat vooral om uitkijkposten en andere verstevigingen die de plaatselijke bevolking een doorn in het oog zijn.
Voor de republikeinse gemeenschap is dit het zoveelste bewijs dat de Britse regering absoluut niet van plan is om Noord-Ierland te verlaten. Sterker nog, er is een gevoel dat de Britse steun voor de Unionisten alleen maar sterker wordt. De Unionisten proberen op alle mogelijke manieren van deze situatie gebruik te maken. De Unionisten willen de interim-regering weer starten maar zonder Sinn Fein. Dit zou moeten gebeuren als de IRA op 22 mei nog geen wapens heeft ingeleverd, de deadline uit het Goede Vrijdag-akkoord.
Unionisten
Unionisten-woordvoerder John Taylor heeft voorgesteld om een nieuwe regering te vormen van de Unionisten en de nationalistische SDLP. Dit zou een splitsing betekenen tussen de SDLP en Sinn Fein. De SDLP heeft laten weten niet in deze Unionisten-val te zullen trappen. Verder zullen de Unionisten ook proberen om de hervorming van de Noord-Ierse politie, de RUC, van tafel te krijgen. Dit zal niet volledig lukken, maar de kans is groot dat de Britse regering wel een aantal van de hervormingen zal schrappen om de Unionisten bij het proces te houden.
Het is duidelijk dat al deze intriges en pogingen tot chantage een echte vredesovereenkomst voorlopig uitsluiten. Zo'n overeenkomst is ook niet mogelijk zolang de Britse, en ook de Ierse regering steeds opnieuw de Oranje-agenda van de Unionisten de boventoon laten voeren. Een rechtvaardige vrede is alleen mogelijk als alle partijen gelijkwaardig worden behandeld. Daar is in de nabije toekomst nog geen kijk op. De republikeinse organisaties zullen hierop in de komende tijd een passend antwoord moeten vinden.