De wetten van de jungle en het alternatief

Door Wil van der Klift en Jan Cleton

Het huidige economische stelsel is gebaseerd op de wetten van de jungle, de sterkste overleeft. De mensheid verkeert echter in een fase waarin de vermaatschappelijking van het productieproces, de noodzakelijke en feitelijke samenwerking in de productie, dienstverlening en logistiek dus, zover gevorderd is dat deze wetten overbodig, ja zelfs mensvijandig zijn geworden. Het systeem zélf moet op de helling!

Degenen die persoonlijk profiteren van dit systeem zijn slechts bang voor één kracht, de kracht van de solidariteit van de werkenden die, al dan niet periodiek, slachtoffer zijn van dat systeem. Vandaag nog evenzeer als vroeger gelden "samen sta je sterk" en "als uw machtige (maar dan wel gezamenlijke!) vuist dat wil staat heel het raderwerk stil". Solidariteit, strijdbaarheid en eenheid kunnen een einde maken aan de leefwijze van de profiteurs ten koste van anderen. Daarom doen ze alles om de werkenden tegen elkaar uit te spelen. Zij hebben de media, het onderwijs en de openbare orde in handen, dat geeft ze macht. Maar met repressie en leugens heeft nog nooit een machthebber het echt lang volgehouden. Het verzet groeit als een smeulend vuur.

Werkenden worden geen grootaandeelhouder

Ook hebben de profiteurs heel veel vakbondsleiders, vooral die aan de toppen, tot 'maatjes' gemaakt: op klassenvrede gerichte gladstrijkers van het systeem, i.p.v. vertegenwoordigers van de belangen van de werkenden te zijn. Die bazenvriendjes noemen zich realo's, die tenminste nog wat bereiken i.t.t. 'die idealisten' die alleen maar praten en nooit iets 'in het laatje brengen'. Maar deze 'realisten' doen feitelijk niets anders dan akkoord gaan met de kruimels die hen worden toegeworpen. In hun radeloosheid gaan ze zelfs zó ver dat ze de werkenden via optieregelingen tot aandeelhouders willen maken. Intussen lopen de vakbonden leeg omdat ze niet (meer) strijdbaar zijn!

Alsof de werkenden ooit grootaandeelhouder met stemrecht kunnen worden. De mogelijke korte termijnwinsten staan haaks op de risico's op langere termijn. Zullen al die 'nieuwe' vormen van loon recht doen aan de wensen van de mensheid, of hen nog sneller tot armoede brengen? Elke dag dat het kapitalisme langer bestaat zal de armoede op wereldschaal verder toenemen! Op wereldschaal worden de tegenstellingen tussen arm en rijk steeds groter. Maar ook de tegenstellingen in het rijke Westen nemen inmiddels al onrustbarend toe. Ben je een dief van je eigen portemonnee als je niet meedoet aan optie- en aandelenregelingen, of ben je juist bezig je eigen graf te delven als je wel meedoet?

Om in ons land maatschappelijk mee te kunnen doen heb je tegenwoordig een behoorlijk groot inkomen nodig. De gigantisch gestegen huizenprijzen alleen al maken, dat elke cent extra mooi meegenomen is. Het is dus helemaal niet raar dat elke gok en elke cent extra, geleend of via aandelen, door overwerk of bijklussen, door deelname aan loterijen en spelletjes, wordt nagestreefd. Op korte termijn is dat allemaal mooi meegenomen. Maar hoe staan we er echt voor en wat zijn de perspectieven voor de langere termijn?

Hypotheken en leningen: collectieve schuldenlast groeit

De groei van de consumptieve bestedingen (auto's, huishoudelijke apparatuur), behalve de mobiele telefoons, in ons land neemt af. De groei is sinds 1996 niet meer zo laag geweest, en dat terwijl de economische groei fors naar boven kon worden herzien. Er is sprake van een forse terugval in het aantal nieuwe hypotheken. In één jaar is de gemiddelde woningprijs gestegen met 22 procent tot ƒ 369.000. De schuld op een woning met hypotheek bedraagt gemiddeld ƒ 205.000. De totale uitstaande hypothecaire schuld op woningen is opgelopen tot ƒ 587 miljard aan het einde van het tweede kwartaal. Een verhoging van ƒ 65 miljard in één jaar. We spreken hier over het recht op wonen!

Een kwart van de Hagenaars heeft vorig jaar moeten bezuinigen op de eerste levensbehoeften als eten, kleding, telefoon of elektriciteit! Eén op de zeven Hagenaars heeft daarnaast - los van een eventuele hypotheek - een schuld bij de bank. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met het jaar ervoor, dus niet toevallig. Bij een kwart van de Hagenaars was er sprake van koopkrachtverbetering. In 1999 was dat nog eenderde van de bevolking, dus een aanzienlijke achteruitgang. Bovendien tekent die verbetering zich af onder mensen die netto al meer dan 5.500 gulden per maand verdienen. De tweedeling neemt dus aanzienlijk toe.

Maar het is juist in die kringen dat men zich steeds meer in de schulden steekt. Een groot deel van de hypothecaire schulden bestaat uit oversluitingen, waarmee verbruiksgoederen zijn gekocht. Daarnaast bestaat het totale bedrag aan schuldsaneringen dit jaar uit zo'n 5,5 miljard gulden. Hier gaat het vooral om de financieel zwakke groepen. Bijna 80 procent van diegenen die voor schuldsanering in aanmerking kwamen had een schuld van 20.000 tot 180.000 gulden. Het aantal schuldsaneringen verdubbelde in één jaar.

Voor het eerst is er in polderland meer uitgegeven dan verdiend. Het is voorbij met de Hollandse spaarzaamheid. Vorig jaar werd er door de bevolking twee miljard gulden meer uitgegeven dan verdiend. De spaarcenten zijn op, het grote lenen is begonnen. Dat staat in schril contrast met de overheid, die voor het eerst in 25 jaar meer geld ontving dan uitgaf.

Toekomst wordt afgebroken

En hoe staat het met ons recht op een verzorgde oude dag? Nog los van de afschuwelijke gevolgen van de afbraak van de gezondheidszorg en het openbaar vervoer, wordt er vooral ook gesold met de financiële rechten van de ouderen en gepensioneerden. De pensioenfondsen lopen over van het geld. Gaan de premies omlaag? Krijgen de gepensioneerden een hogere uitkering? Mooi dus niet. Je kunt 37 jaar werken en niets zien van de enorme pensioenwinsten. Voor zover bekend is er in 1999 ongeveer ƒ 1,5 miljard overtollig pensioengeld teruggestroomd naar de bedrijven. Bij Hagemeyer kreeg de werkgever van de 175 miljoen die daar terugvloeide 7/8 deel en de werknemer 1/8 deel en dat is dan nog een gunstige uitzondering! Waarom winnen de ondernemingen telkens de strijd om het pensioenoverschot, terwijl de besturen van de pensioenfondsen uit minstens evenveel werknemers- als werkgeversvertegenwoordigers bestaan? Als je je als werknemer lastig opstelt in het pensioenfonds wordt je gewoon bij de directie op het matje geroepen! Bovendien hebben de werkgevers in de meeste pensioenfondsstatuten vetorecht. Van onafhankelijkheid is dan ook geen sprake. Gelukkig schiet het aantal 'verenigingen van gepensioneerden' als paddestoelen uit de grond. Dat is het juiste, maar nog teveel sectorale, antwoord.

Loonmatiging onevenredig groot

De loonstijging in ons land loopt achter bij het EU-gemiddelde en dat was al zo de afgelopen tien jaar. Daar zijn de sociale 'partners' erg trots op!

De reële lonen blijven jaar na jaar achter bij de productiestijging. De arbeidsproductiviteit (in de EU) nam de laatste tien jaar jaarlijks 1,7 procent toe, terwijl de lonen gemiddeld maar 1,1 procent stegen. In Nederland, met één van de hoogste arbeidsproductiviteitscijfers, slechts 1 procent). De uitbuiting neemt in Europa, maar vooral in Nederland, hand over hand toe! Maar weer niet voor iedereen! De bestuurders van de concerns staken 13 procent meer in hun zakken dan vorig jaar. En dat gaat om bedragen van tussen de één tot vier miljoen gulden per jaar. In die stijging zijn de optieregelingen nog niet eens meegenomen! Don Shepard, lid van de raad van bestuur van Aegon, incasseerde onlangs een optiewinst van ƒ 16 miljoen.

Fluitend naar het werk?

Kortgeleden kwam er in het nieuws dat dé Nederlander met plezier naar zijn werk zou gaan. Bijna eenderde zou zelfs genoegen nemen met minder geld in ruil voor meer vrije tijd. Ja, uiteraard, velen zijn verplicht om korter te gaan werken, vanwege de opvoeding van de kinderen en het achterblijven van opvangvoorzieningen. De beweringen in het artikeltje staan echter haaks op de meeste andere serieuze onderzoeken. het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft berekend dat 10 procent van de beroepsbevolking klaagt over burnout. Dan praten we dus over het laatste en hevigste stadium van stress. De werkdruk nam de afgelopen twintig jaar jaarlijks met 1,5 procent toe. Nederland is daarmee niet alleen koploper in Europa, de werkdruk stijgt hier ook nog eens meer dan gemiddeld. Bijna éénderde van de miljoen WAO-ers is arbeidsongeschikt vanwege psychische klachten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in de Tweede Kamer, tegen de zin van VNO-NCW uiteraard, gesleuteld wordt aan een wettelijk klachtrecht voor werknemers. In de meeste bedrijven heerst geen cultuur van openheid. Uit een recent FNV-onderzoek blijkt dat het slecht gesteld is met het gedrag van leidinggevenden. Dat maakt dat het heel legitiem is om te zeggen dat je het vreselijk druk hebt, maar het is niet gemakkelijk om toe te geven dat je overbelast bent. daarmee kun je je carriëre immers schaden. Van fundamentele invloed op het beleid van de ondernemingen is in Nederland geen sprake. Nog steeds geldt hier het recht van de baas.

En als je dan in het zorgcircuit terechtkomt, zijn er wachtlijsten en blijkt de kwaliteit van de gezondheidszorg internationaal steeds meer achteruit te gaan. De ontwikkeling van de gemiddelde levensverwachting in Nederland blijft achter bij die in andere westerse landen. In tegenstelling tot 30 jaar geleden is de gemiddelde levensverwachting van 65-plussers nergens zo laag als in Nederland. Het aantal artsen en specialisten hier te lande is relatief laag. In de meeste andere landen beschikt men over anderhalf tot twee keer zoveel specialisten op de 1.000 inwoners. Tegelijkertijd geeft Nederland internationaal bezien relatief weinig geld uit aan zorg. Het Nederlandse kapitalisme, lijkt steeds meer op het wildwestkapitalisme in de VS.

Het gokpaleis dat kapitalisme heet, heeft de werkenden geen toekomst te bieden, alle trucs ten spijt.