Arbeidsplaatsen opofferen voor milieu?

Een valse tegenstelling

Door Hein van Kasbergen

Al jaren wordt een deel van de bevolking dat in de buurt van spoorlijnen woont bedreigd door het gevaar van chloortreinen. Zelfs de directie van Akzo-Nobel garandeert geen waterdicht veiligheidssysteem. Er wordt tegen het gevaar van de chloortreinen gewaarschuwd door verschillende organisaties, maar de milieubeweging en in mindere mate de Socialistische Partij negeren bij hun oplossing het vraagstuk van de werkgelegenheid. Zij gaan er bij voorbaat vanuit dat de aandeelhouders van Akzo-Nobel dezelfde economische positie innemen als de werknemers van de multinational.

Het verhaal van de SP wordt verkocht onder de noemer 'maatschappelijk ondernemen'. Deze term duikt steeds vaker op en suggereert dat de ondernemers bereid zijn de sociale en milieuvraagstukken die zij veroorzaken ook weer zelf op te lossen. Een kras staaltje van het propageren van klassenvrede. De uitkomst van dit maatschappelijk ondernemen staat intussen al vast, namelijk het verlies van 500-700 banen in Delfzijl en Hengelo en 4000 banen die hierdoor indirect verdwijnen in de nog steeds door werkloosheid geteisterde provincie Groningen. De werknemers zijn de dupe, want hun arbeidsplaatsen gaan voor altijd verloren.

De andere verliezers zijn de Nederlandse belastingbetalers, want zij moeten de nieuwe (sociale en milieu)-investeringen van Akzo-Nobel en Shell betalen. Lachende derden zijn de chanterende multinationals. Zij vullen opnieuw hun boordevolle zakken. Alleen eensgezinde strijd tussen milieubeweging en de werknemers van Akzo-Nobel kan dit voorkomen.

Levensgevaarlijk transport

Voor een, door de SP belegde, openbare avond begin oktober in Amersfoort over de chloortreinen, waren politieke partijen en de directie van Akzo-Nobel uitgenodigd. Akzo laat, meestal 's nachts, wekelijks twee tot drie chloortreinen rijden van de fabrieken in Delfzijl en Hengelo naar het Botlekgebied in Rotterdam, dwars door grote steden als Zwolle, Amersfoort, Hilversum, enzovoort. Wekelijks wordt zo'n 25.000 ton chloor per spoor vervoerd. Overigens wordt er in Nederland 75 miljoen ton gevaarlijke stoffen per vrachtauto, boot en per trein vervoerd. De beide Akzo-directeuren Scheffers en Dokter mochten voor een deskundig publiek hun marketingpraatjes afsteken. Aanvankelijk bleven zij volhouden dat een tankwagon volkomen veilig en tegen alle calamiteiten bestand is. Op een vraag van de NCPN-vertegenwoordiger of dat ook geldt voor terroristen met Semtex, moesten zij erkennen dat de tankwagon hier niet tegen bestand is. Het aantal dodelijke slachtoffers bij een ongeval is vanwege een aantal factoren zoals onder meer windrichting en vochtigheidsgraad niet te voorspellen. Doch directielid Dokter moest toegeven dat bij een ontploffing van een wagon in de gesloten Amsterdamse Ajax-Arena alle toeschouwers om het leven zouden komen.

Gesjoemel met veiligheidsvoorschriften

Akzo-Nobel benadrukte dat er met veel veiligheidsvoorwaarden wordt gewerkt, de chloortreinen mogen bijvoorbeeld niet harder rijden dan 60 kilometer per uur. Hetgeen ogenblikkelijk werd weersproken door een aanwezige NS-treinmachinist die verklaarde dat samengestelde 'bonte' treinen 80 kilometer per uur mogen rijden waaronder ook volle chloorwagons. Een andere vragensteller wees de directie erop dat er in Nederland nog nooit snelheidscontroles zijn gehouden door justitie.

Maatschappelijk ondernemerschap

'Maatschappelijk ondernemerschap' is de term die door de voorzitter van de SP en anderen in de zaal werd gebezigd. 'Draag het met elkaar', vond men. Alsof er geen klassenverhoudingen meer bestaan. De directie van Akzo-Nobel kon hier uiteraard goed mee uit de voeten. Zij deed voorkomen dat men van goede wil is, maar dat de concurrentie in het buitenland, o.a. het Duitse BASF, mede oorzaak is dat er chloortreinen rijden. Als er maar Europese regelgeving zou komen en een gelijkwaardige behandeling in vergelijking met andere transporten en concurrenten, was men bereid mee te denken. De directeuren kwamen graag weer eens terug bij de SP! De nieuwe strategie van de multinationals lijkt voorlopig bij de SP vruchten af te werpen. Shell heeft leergeld betaald met het booreiland Brentspar en de moord op de Nigeriaanse schrijver Ken-Saro-Wiwa, ofschoon de paginagrote campagne van Shell, waarin zij deed voorkomen maar drie cent op een liter benzine te verdienen, flopte.

Werkgelegenheid

Het grote gemis van deze avond was het gebrek aan discussie over de positie en de toekomst van de werknemers van Akzo-Nobel. Geen enkel woord over hun positie door de directie, de milieubeweging of de SP, ondanks het feit dat de multinational half augustus gedreigd heeft met het ontslaan van 500-700 mensen in Hengelo en Delfzijl en de provincie Groningen berekende dat daardoor nog eens 4000 banen extra verloren dreigen te gaan. De milieubeweging, o.a. Greenpeace, Natuur en Milieu en de Waddenvereniging, heeft gemakkelijk praten want zij doen alsof Akzo-Nobel en de provincie Groningen twintig jaar in de tijd teruggaan en het oude beeld van de tegenstelling milieu en economie oproepen. Zij constateren eenvoudig dat er chloorvrije alternatieven zijn in de vorm van epoxyharsen, die, juist ja, door Shell worden ontwikkeld. De milieubeweging stelt dat een modern bedrijf als Akzo-Nobel economische afwegingen maakt naar klanten, werknemers, omwonenden en het milieu.

Aandeelhoudersbelangen

Deze afwegingen zouden volgens de milieubeweging net zo zwaar moeten wegen als de belangen van de aandeelhouders. Deze 'aanpak' heet dan 'maatschappelijk ondernemen'. Hier vinden milieubeweging en SP elkaar. Maar dit 'maatschappelijk ondernemen' veronderstelt dat er geen tegenstellingen tussen kapitaal en arbeid meer bestaan in Nederland. Daardoor worden de werknemers van Akzo-Nobel bij voorbaat onderworpen aan de macht van de aandeelhouders. Alle vormen van verzet tegen het opheffen van hun werkgelegenheid worden hierdoor 'onmaatschappelijk' en dus geneutraliseerd, wat de noodzakelijke strijd van de werknemers ernstig bemoeilijkt. De garantie voor het behoud van arbeidsplaatsen in het nog steeds door grote werkloosheid geplaagde Oost-Groningen, komt op deze wijze niet eens aan de orde. Shell en Akzo-Nobel horen bij de rijkste bedrijven van Nederland, maar dat kun je van de bewoners van Oost-Groningen moeilijk beweren.

Multinationals laten de ontwikkeling van hun technologie bovendien voor een groot deel door de belastingbetaler ophoesten, in de vorm van miljoenensubsidies. Het begrip 'maatschappelijk ondernemen' en de feitelijke toepassing ervan, zoals de SP dat in Amersfoort deed, maakt de weg vrij voor steeds grotere bijdragen van de belastingbetaler aan deze technologische vernieuwingen en laat de werknemers in hun hemd staan.