Herdenk Hannie SchaftDe nationale Hannie Schaft-herdenking vindt dit jaar plaats op zondag 26 november a.s. Om 13.45 uur begint de stille tocht v.a. de r.k. Padua Kerk, Nieuwe Groenmarkt 12, Haarlem. Al vanaf 13.00 uur vindt een programma plaats in deze kerk, waar onder meer Truus Menger-Oversteegen zal spreken. Kranslegging om 14.00 in het Kenaupark bij het monument 'Vrouw in het verzet'.Op 27 november 1945 werd Jannetje Johanna Schaft in de Kennemerduinen herbegraven. Ze was 'het meisje met het rode haar', dat op 17 april van datzelfde jaar door de Duitsers werd doodgeschoten. Ze was één van de jongeren die in de Tweede Wereldoorlog vochten voor een vrije, betere toekomst. Buiten de postume onderscheidingen is er op verschillende manieren veel belangstelling voor deze moedige verzetsstrijdster geweest. Er zijn boeken over haar geschreven, er is een klankbeeld, een bioscoopfilm en het toneelstuk 'Mensen die verdwijnen' gemaakt. Het monument in Haarlem ter ere van Hannie Schaft is gemaakt door één van haar verzetsvriendinnen, de beeldhouwster Truus Menger. En natuurlijk is er de jaarlijkse herdenking in Haarlem die vroeger plaatsvond op de erebegraafplaats bij Overveen. 19 jaar en groeiend engagementHaar vader was onderwijzer en als SDAP-er actief in de Bond voor Nederlandse Onderwijzers. Haar ouders brachten Hannie een sterk gevoel voor rechtvaardigheid bij en een afschuw van oorlog. Ze was een goede leerling, zowel op de lagere school als op de HBS en begon zich steeds meer betrokken te voelen bij de toestand in de wereld, de oorlogsdreiging en het gevaar van het opkomend fascisme. In 1938 ging ze rechten studeren aan de Universiteit van Amsterdam, waar ze professor Pos ontmoette, één van de oprichters van het Comité van Waakzaamheid. Ze collecteerde bij collegezalen voor de Spaanse antifascisten in de burgeroorlog. Na de Duitse inval in Polen stuurde ze pakjes naar de krijgsgevangenen. Inmiddels raakte ze bevriend met twee joodse medestudentes en na het behalen van haar kandidaatsexamen ging ze samen met hen op een zolderkamer in Amsterdam wonen.VerzetOp 10 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland binnen. Vijf dagen later, na het bombardement van Rotterdam, capituleerde het Nederlandse leger en begon de bezetting die uiteindelijk tot 5 mei 1945 zou duren. Eind november 1940 drongen de maatregelen tegen joodse mensen ook op de universiteiten door. Veel hoogleraren en andere wetenschappelijke medewerkers verdwenen van de universiteit. In het door de vriendinnen opgerichte dispuut werd veel gepraat en gediscussieerd over de toestand om hen heen. Hannie begon nieuwe persoonsbewijzen te stelen voor haar joodse medeburgers, waaronder haar twee vriendinnen. Ze keerde terug naar Haarlem, naar haar ouders, waar haar vriendinnen onderdoken. Ze weigerde op de universiteit de zogenoemde 'loyaliteitsverklaring' te ondertekenen en legde nog éénmaal, illegaal, een tentamen af. Daarna stopte ze met haar studie en kwam in contact met het verzet. Ze sloot zich aan bij de illegale 'Raad van Verzet', waarin allerlei mensen actief waren, communisten, socialisten, enz. Ze zou er veel samenwerken en bevriend raken met de zusjes Truus en Freddy Overstegen en Jan Bonekamp, die chauffeur bij Hoogovens was.Zwart haarAlle aspecten van het verzetswerk leerde ze kennen: het doorgeven van berichten; vervoeren van persoonsbewijzen en wapens; hulp aan onderduikers; het regelen van voedselbonnen; verspreiden van pamfletten; schilderen van leuzen; plakken van affiches en verspreiden van De Waarheid. (1) Maar ook sabotage, spionage en het neerschieten van Duitsers en landverraders, die tientallen slachtoffers maakten, werden deel van haar werk. Tijdens één van de vele aanslagen, die Hannie samen met Jan Bonekamp uitvoerde, werd Jan levensgevaarlijk gewond opgepakt. Om herkenning te bemoeilijken werd Hannie's haar zwart geverfd en ging ze een bril dragen. Vooral met Truus en Freddy zette ze haar verzetsactiviteiten verbeten voort.ArrestatieTruus Menger (uit 'Toen niet, nu niet, Nooit!'): "Op 26 maart 1945 liep Hannie, met de illegale Waarheid in haar fietstassen, in de val die de Duitsers hadden opgesteld bij de 'Mauermuur'. Daar werden enige arrestaties verricht. Ook Hannie was er bij. Niet alleen vonden de moffen het pak illegale bladen; de grootste vangst was het pistool dat ze bij zich droeg. Na veel verhoren en confrontaties met Duitsgezinde burgers die Hannie wel eens in actie hadden gezien, viel ze uiteindelijk door de mand doordat bij de wortels van haar zwartgeverfde haar, haar eigen dieprode kleur te zien was. Toen wisten de moffen dat ze 'het meisje met het rode haar' te pakken hadden. (...) Op 17 april 1945, drie weken vóór de bevrijding, werd ze in de duinen van Bloemendaal neergeschoten. In de auto, die haar naar de fusilladeplaats vervoerde, zaten een chauffeur, de SD'er Ruhl en een Duitse soldaat met een spade. Daarachter kwam nog een auto met een aantal SD'ers. Toen de Duitser Lages zijn pistool afschoot schampte het schot haar slaap. "Ik schiet beter" riep ze nog, volgens Lages en Ruhl bij latere verhoren. Een salvo uit het machinepistool van de Nederlandse SD-agent Maarten Kuiper maakte definitief een einde aan haar leven. Helemaal alleen tussen haar beulen zag Hannie Schaft, 23 jaar oud, voor het laatst het prille voorjaar, het wuivende helmgras, de wolken, de zon."Koude oorlogToen Hannie Schaft na de bevrijding door opgravingsploegen in de duinen gevonden werd, was de ontzetting groot. Op 27 november 1945 werd ze herbegraven op de Erebegraafplaats in de Kennemerduinen. Elk jaar, in november, bleven vrienden, ANJV'ers (2) en anderen Hannie Schaft herdenken. Maar er kwamen steeds strengere regels met betrekking tot de herdenking. Reactionaire krachten in ons land spraken van 'monopolisering van het verzet door communisten'. Er mocht bijvoorbeeld niet meer gesproken worden bij het graf. De Koude Oorlog had ook hier in Nederland zijn invloed. Een dieptepunt kwam in 1951, toen de Bloemendaalse burgemeester de herdenking verbood, zogenaamd uit angst voor ordeverstoringen. De CPN (3) en het ANJV hadden opgeroepen massaal naar de begraafplaats te komen. Ze wilden er iets groots van maken, protesteren tegen de Duitse herbewapening. Ze trokken zich van het verbod niet veel aan en iedereen verzamelde zich in Haarlem. Het plan was om via drie monumenten in Haarlem naar de duinen te gaan. Maar de politie met pantserwagens hield hen tegen! Een groep ANJV'ers is een heel eind omgelopen door de duinen en heeft tóch een krans gelegd. In de jaren hierna bleef de herdenking aan strenge regels gebonden.Steeds actueelIn de jaren zeventig kreeg de herdenking weer een groter en landelijk karakter. De herdenking op de Erebegraafplaats zelf bleef, maar daarnaast kwamen er manifestaties in de omgeving met sprekers, discussies, films, optredens, workshops, kortom een politiek en cultureel programma. Het ANJV bleef de organisator van de Hannie Schaft herdenkingen. Ze ging echter steeds meer samenwerken met andere jongerenorganisaties, waarmee ze samen tegen racisme en fascisme streed. De herdenkingen waren gekoppeld aan de actuele situatie in Nederland en in andere landen. Ze probeerden steeds een waarschuwing te zijn tegen het gevaar van oorlog, van racisme en opkomend fascisme. Elk jaar was er een thema aan de herdenking verbonden: tegen de Duitse herbewapening, voor verbod van de Nederlandse Volks Unie, tegen de apartheid in Zuid-Afrika, enzovoorts. De herdenkingen waren heel duidelijk met jonge mensen, waar het verzet veelal uit bestond, verbonden. Toen na de CPN ook het ANJV verdween en de Hannie Schaft herdenkingen in gevaar kwamen, werden ze door haar vrienden uit het verzet en de Nederlandse Vrouwen Beweging voortgezet.De Stichting Nationale Hannie Schaft Herdenking organiseert jaarlijks in november een bijeenkomst en de kranslegging bij het Hannie Schaft Monument in Haarlem. De NCPN en -jongeren roepen op tot deelname aan de herdenking. Aantekeningen:
Bronnen:
De Nieuwe Communistische Partij-NCPN en NCPN-jongeren houden Hannie in ere en geven de poster en de kaart 'HANNIE SCHAFT LEEFT' uit. |