Duurzame ontwikkeling en de socialistische maatschappij (slot)

Door Charly Da Silva

1. Vorm en Organisatie

Wanneer we de noden van de derde (en de vierde) wereld in kaart brengen, dan is het duidelijk dat een enorme groei noodzakelijk zal zijn. Niet de ons welbekende groei als middel tot winstmaximalisatie, maar groei om aan de essentiële menselijke behoeften te voldoen (onder meer wegen, spoorwegen, (veld-)hospitalen, scholen, woningen, enz.). Om die groei binnen de perken van de milieugebruiksruimte te houden, zal elders ruimte moeten vrijkomen. Die zal er in hoofdzaak komen doordat het socialisme een einde zal maken aan de waanzinnige verspilling en vervuiling die door het kapitalisme wordt gegenereerd (zie de honderden verschillende automodellen, het oorlogsapparaat, de alom aanwezige publiciteit.....). Daarnaast zal er nieuwe ruimte geschapen worden door herstelmaatregelen, nieuwe technologieën,...

Ervoor zorgen dat de essentiële behoeften van de mens bevredigd worden binnen de perken van de milieugebruiksruimte vereist een planning met een hoge graad van wetenschappelijkheid. Het is dus niet zo dat een duurzame ecologische samenleving ons in de middeleeuwen terugslingert. Het is juist de kapitalistische economie die geen gehoor geeft aan de alarmsignalen van de wetenschappers, zoals kort geschetst in het begin van dit artikel, en die het wetenschappelijk onderzoek blijft duwen in de richting van verspilling, overconsumptie en militair vernuft.

Verder impliceert de planning, voor zijn opmaak althans, een sterke centralisatie. De haalbaarheid van de milieugebruiksruimte binnen een land zou onmiddellijk in het gedrang komen indien elke regio onafhankelijk van de andere een eigen planning zou gaan maken. Diezelfde redenering geldt ook voor de continentale en planetaire schaal.

Deze sterke centralisatie moet onvoorwaardelijk gepaard gaan met alle instrumenten die een democratische beslissingsvorming en controle waarborgen (sterke communicatiemiddelen van de basis naar de top toe, snelle feedback, permanente afzetbaarheid, rotatie en matige vergoeding van de gemandateerden...). Bovendien moeten de lagere beslissingsniveaus (gemeente, buurt) binnen het centraal opgestelde plan en binnen de beschikbare milieugebruiksruimte een maximale autonomie behouden. Beslissingen moeten zoveel mogelijk genomen worden waar ze gevolgen gaan hebben.

Wel moet vermeld worden dat de centralisatie van de planning niet de centralisatie van de productie impliceert. Integendeel: om ecologische redenen moet men de geproduceerde goederen zo weinig mogelijk vervoeren. Dit heeft dus verregaande gevolgen voor de schaal van de productie. De grondregel wordt: zo dicht mogelijk bij de consument produceren. De optimale schaal is de kleinste waarbij nog efficiënt produceren mogelijk is. Dit is afhankelijk van het soort producten die men wil produceren en van de technologie. Sommige producten kan men inderdaad in de onmiddellijke omgeving produceren. Voor andere kan de aangepaste schaal een provincie of land zijn.

Tenslotte gaan we naar een socialisme waar naast het voldoen aan de ecologisch verantwoorde materiële behoeften de nadruk zal liggen op het immateriële welzijn.

Al met al zijn dit torenhoge uitdagingen en tal van vergissingen zullen gemaakt worden. Er zal permanent geëvalueerd en gecorrigeerd moeten worden. Doch het moet duidelijk zijn dat er zonder duurzame ontwikkeling ook geen duurzaam socialisme zal kunnen bestaan en omgekeerd.

2. Dringende noodzaak

De uiterst verontrustende staat van onze planeet plaatst dit revolutionair bewustzijn echter in een ander perspectief. Elke dag verdwijnen er planten- en diersoorten, elke dag wordt met de kaalslag van onder andere de tropische wouden verdergegaan. Dit biologisch kapitaal verdwijnt voorgoed. Planten waarmee in de toekomst bepaalde ziektes bestreden zouden kunnen worden, zijn verloren voor de mensheid en de aarde. Ongekende toekomstige toepassingen van uranium en aardolie worden gehypothekeerd. Het staat vast dat de uitstoot van CFK's en CO2 (gassen die de ozonlaag aantasten) niet binnen vijf of tien jaar met een paar procentjes naar omlaag moet, maar dat dit al jaren geleden op drastische wijze had moeten gebeuren.

Hoelang zal het duren vooraleer de klimaten ingrijpend gaan veranderen? Wie kan met zekerheid zeggen dat de wijzigingen niet eerst traag en dan exponentieel verlopen? Wat gebeurt er met de ozonlaag en de nog onbekende gevolgen van de verdunning ervan? Elk jaar rukt de woestijn op en verkleint de milieugebruiksruimte inzake landbouwgronden en waterreserves.

Kortom, om het leven op aarde van de ondergang te redden, is dringende actie geboden.

Het kapitalisme beperkt elke dag opnieuw de toekomstmogelijkheden van het socialisme; het ontneemt het de mogelijkheden om aan iedereen voldoende te kunnen geven. Enerzijds door zelf massale hoeveelheden milieugebruiksruimte te vernietigen (nu is er nog voldoende landbouwgrond om de wereldbevolking te voeden, binnen enkele jaren niet meer), en anderzijds door de landen die zich van het kapitalisme willen bevrijden te verplichten tot verlies van milieugebruiksruimte om zich tegen de ononderbroken agressie van het kapitalisme te verdedigen. Denk bijvoorbeeld aan Cuba, dat zich op 150 km van de Verenigde Staten niet kan veroorloven zonder leger te blijven ondanks de verspilling aan grondstoffen en de vervuiling die hierdoor worden veroorzaakt. Of denk aan de Sovjet-Unie die tot een waanzinnige wapenwedloop werd gedwongen om aan de druk van het westers wapenarsenaal weerstand te kunnen bieden (de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki hadden vooral tot doel de Sovjet-Unie te intimideren).

Juist daarom moet de revolutionaire socialist nu even hard vechten tegen de uitbuiting van de aarde als tegen de uitbuiting van de mens.