De achtergrond van de recente crisis in Turkije

Door E.M. (*)

Maar de meest recente crisis is niet te vergelijken met enige crisis uit het verleden. En, tenzij de arbeidersklasse er hard genoeg tegen optreedt, zullen aan het eind van het jaar alle restanten van de sociale staat in elkaar storten, zullen alle bronnen van het land aan de imperialisten verkocht zijn en zal de arbeidersklasse veel armer geworden zijn dan daarvoor.

Laten we de bourgeoisie vragen waar deze economische crisis over gaat. Zij zijn er tenslotte de oorzaak van. Zij zeggen dat het een 'vertrouwenscrisis' is, een benaming die zij onlangs hebben bedacht om de aard van deze crisis te verklaren. Deze benaming suggereert dat alle zaken in het land min of meer goed verlopen, maar dat het land er op de een of andere manier niet in slaagt om voldoende vertrouwen te winnen om buitenlands kapitaal binnen te halen en te houden. De Turkse bourgeoisie beweert dat als de regering belooft zich woord voor woord te houden aan het plan van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de vertrouwenscrisis gemakkelijk overwonnen kan worden. Maar let op: is het niet datzelfde IMF dat zeer recent de crisis nog erger heeft gemaakt dan zij al was, door simpelweg te verklaren dat Turkije geen betrouwbaar land is om in te investeren, daarmee imperialistisch kapitaal afschrikkend? Kan dat IMF werkelijk de redder van Turkije zijn?

De situatie is niet zo heel erg ingewikkeld. Er is zowel een verklaring voor deze crisis als een duidelijke oplossing. Kort samengevat is de laatste crisis een manipulatie door middel van financiële afpersing, om structurele veranderingen in Turkije teweeg te brengen, in overeenstemming met de wensen van de imperialisten. En het IMF is op dit moment de organisatie die de leiding heeft van het opleggen en strakker aantrekken van de financiële wurggreep in Turkije.

Hieronder staat beschreven hoe.

Gaat het werkelijk zo slecht?

Laten we naar een aantal feiten kijken. Tot nu toe is het land door de huidige crisis 20 procent van haar productie verloren. Het niveau van het bruto binnenlands product (BBP) zal naar verwachting van meer dan 200 miljard dollar zakken naar minder dan 160 miljard dollar. Tien miljard dollar is in rook opgegaan via de slechte leningen tijdens de dubbele crisis in november 2000 en februari 2001.

In totaal werd bijna 50 miljard aan negatief saldo van de banken aangevuld met astronomische bedragen aan belastinggelden van de burgers. De Turkse munt verloor de helft van haar waarde ten opzichte van de periode voor de crisis. De industriële productie is afgenomen tot 75 procent van het niveau van vóór deze crisis. In slechts drie maanden tijd voegden minstens één miljoen werkers zich bij het leger van werklozen, onder hen met name goed opgeleide werknemers uit de dienstensector. Het land had een schuld die gelijk staat aan haar totale bruto binnenlands product (BBP). En nu stevent de IMF-marionettenregering af op een supersnelle wetgeving die alle deuren van het land wagenwijd openzet voor de uitbuiting door imperialistisch kapitaal.

Turkse rechtbanken zijn ondergeschikt gemaakt aan internationale regelgeving. Het systeem van sociale zekerheid is bijna geheel afgeschaft en de pensioengerechtigde leeftijd is hoger dan de gemiddelde levensverwachting van een arbeider. Publieke reuzen, zoals Telecom, Turkish Airlines, olieraffinaderijen en petrochemische bedrijven worden voorbereid op privatisering, tegen lage prijzen, om het budget van het land op peil te brengen. De regering is voornemens om de subsidie aan de agrarische sector af te schaffen, op basis van plannen die samen met de Wereldbank zijn voorbereid en uitgevoerd, en naar verwachting zullen miljoenen mensen van het platteland naar de getto's in de steden in Anatolië trekken. Ja, het gaat werkelijk heel slecht.

Toch was de bourgeoisie kortgeleden nog hoopvol. Aan het begin van het jaar 2000 had zij veel reden tot optimisme. Nadat het hulpverdrag met het IMF was ondertekend was er een duidelijke stijging in de inkomsten, ten gevolge van de IMF-leningen. Turkije werd geaccepteerd als een formele kandidaat voor toetreding tot de Europese Unie en het land was bezig met het herstellen van de schade van de aardbeving in Armada. Tegelijkertijd had de bourgeoisie een veelbelovend plan om de chronische inflatie voor eens en voor altijd op te lossen. Middels de strategie van 'het vastleggen van de wisselkoers en rentevoet', door het IMF opgelegd en ondersteund, was vastgesteld wat de wisselkoersen en rentevoeten zouden zijn aan het eind van 2000. Dit betekende het gezond maken van een zeer onstabiele economie door het wegnemen van het risico van de wisselkoersen. Daarna zou de binnenlandse bourgeoisie bij haar investeringen overstappen van VS-dollars naar Turkse lires, waardoor de waarde van de lire ten opzichte van vreemde valuta weer zou stijgen. Tegelijkertijd zou het imperialistisch kapitaal meer bereid zijn om te investeren in een land waar de waarde van de munteenheid constant is, vrij van speculatieve schommelingen. Dit was het scenario.

Maar geen van beide gebeurde. Het imperialistische kapitaal stroomde niet het land in zoals gepland. Zeer waarschijnlijk zagen de imperialisten in dat als een economie geregeerd wordt door het IMF zulks betekent dat de crisis in het betreffende land op korte termijn zal verhevigen. Aan de andere kant vertrouwde de Turkse bourgeoisie het hulpprogramma niet, reeds vanaf het begin, simpelweg omdat nog nooit eerder vertoond is dat een land met een constante hoge inflatie die situatie in een jaar tijd kan corrigeren! Dus stapten zij niet over op de Turkse lire. Als de Turkse bourgeoisie op dat moment had gekozen voor goederenproductie en export, zou er nog een kleine kans geweest zijn dat Turkije voldoende VS-dollars had kunnen vergaren om de crisis uit te stellen. Maar ook dat gebeurde niet. De bourgeoisie, toen het op winsten aankwam, achtte het verstandiger om het te houden bij staatsobligaties, wat minder inspanning vereiste en hogere winsten opleverde.

Tenslotte, op 28 november 2000, vonden de imperialistische investeerders op de effectenbeurs de financiële situatie van Turkije dusdanig onstabiel dat het kapitaal wegvluchtte uit Turkije en uitweek naar andere bestemmingen. In een paar minuten tijd verliet 4,5 miljard dollar het land. Binnen een paar dagen stegen de rentetarieven op staatsobligaties van 35 naar 65 procent en de waarde van de staatsobligaties die de banken in handen hadden zakte met 18 procent, waardoor de banken nog eens 3 miljard dollar verloren. Uiteindelijk kwam het totale verlies van de economie uit op een bedrag van 7,5 miljard dollar. Om een idee te krijgen van hoe ingrijpend dit bedrag voor Turkije was, is het goed om dit verlies af te zetten tegen een ander bedrag, namelijk 4,5 miljard dollar, vergaard door 17 jaar privatisering.

Aan het begin van 2001 dacht de bourgeoisie hard na over hoe zij de 25 miljard dollar bij elkaar zou kunnen krijgen die nodig was om een redelijke begroting rond te krijgen. De werkelijke crisis moet dan nog komen. (Volgende keer het slot)

E.M. is lid van de SIP, Sosyalist Iktidar Partisi (Partij voor Socialistische Macht). Vertaling J. Bernaven.