|
Ondanks onduidelijkheden in de Grondwet van 1945 van Indonesië, waardoor de juistheid van de afzettingsprocedure verschillend kan worden uitgelegd, was er toch overduidelijk sprake van een parlementaire coup, gesteund door leger en politie. Tijdens de bijeenkomst van het Majelis Permusyawaratan Rakyat (MPR), het Raadgevend Volkscongres was het leger met 2.000 soldaten en meerdere tanks demonstratief aanwezig. De lopen waren veelzeggend gericht op het presidentiële paleis, waar Gus Dur verbleef. Leger en politie hadden duidelijk gekozen voor de 54-jarige dochter van Soekarno, Megawati Soekarnoputri. De politieke macht komt weer eens uit de loop van het geweer. Het leger is de laatste tijd ook weer uit zijn schulp gekropen. Na een periode van relatieve bescheidenheid zijn de militairen echter weer terug in het centrum van de politiek. Ondanks betrokkenheid bij de illegale, voor het milieu desastreuze houtkap, mijnbouw, prostitutie, drugshandel, smokkel en valsemunterij, waarmee zij hun salaris 'aanvullen'. Wahid wist de top van het leger in het begin aan zich te onderwerpen, de laatste tijd echter pleegden leger- en politieleiding steeds openlijker insubordinatie, onder het mom van steun van het parlement. Datzelfde parlement reserveert 30 plaatsen van de 500 voor vertegenwoordigers van het leger. Op 30 mei jl. stemden 365 parlementariërs vóór afzetting, vier waren tegen en 39 onthielden zich van stemming, waaronder de 38 leden van Wahids partij PKB, die spraken van een "burgerlijke staatsgreep". Het Raadgevend Volkscongres zond Wahid uiteindelijk op 23 juli jl. met 591 van de 700 stemmen naar huis. Het MPR bestaat uit de 500 parlementsleden, aangevuld met 200 vertegenwoordigers van de provincies (135) en notabelen (65), die veelal gebaat zijn bij de handhaving van de status-quo. Vice-president werd Hamzah Haz (61 jaar) van de Partij voor Eenheid en Ontwikkeling (Partai Persatuan Pembangunan - PPP) - al toegelaten onder Soeharto) de op twee na grootste partij.
Nadat Wahid de macht kreeg probeerde hij zo snel mogelijk de status-quo te doorbreken. Hij werkte hard aan het verbeteren van de democratie, onder zijn bewind werden alle politieke gevangenen, inclusief de communisten, vrijgelaten. Hij verontschuldigde zich zelfs voor de moorden op communisten in 1965, ontsloeg Wiranto en wilde zelfs het besluit 2566 (verbod Communistische Partij van Indonesië - PKI en marxisme-leninisme in Indonesië) opheffen. Gus Dur wilde waarschijnlijk te snel democratische maatregelen doorvoeren en ging bovendien weinig tactvol om met politici van Golkar, maar ook met politici van de PDI-P (ontslag van PDI-P-ministers Kwik en Laksamana) en zelfs met vice-president Megawati Soekarnoputri persoonlijk, die hij regelmatig kleineerde. Wahid verzuimde een strategisch front tussen zijn partij de PKB en de PDI-P te vormen. Het ontslag van ex-legerleider Wiranto, zijn bereidheid om de anti-communistische wetten op te heffen, zijn strijd tegen het IMF, zijn innige contacten met de Arabische wereld, gerichtheid op China voor betere economische betrekkingen en zijn bereidheid tot dialoog met de opstandelingen in verschillende delen van Indonesië waren voldoende politieke redenen om hem in binnen- en buitenland politiek te dwarsbomen. Volgens de Indonesische inlichtingendienst lag tijdens het Raadgevend Volkscongres een Amerikaanse onderzeeër in Indonesische wateren, klaar om in te grijpen. In sneltreinvaart worden op dit moment de banden tussen het Indonesische leger en het Amerikaanse aangehaald. Alles wijst op Amerikaanse betrokkenheid bij de val van Wahid.
Zijn gebrek aan politieke ervaring in combinatie met een sterke wil om te besturen en te veranderen leidden tot talloze tactloze en wispelturige handelingen. De oude bureaucraten, de conglomeraten, het leger en de krachten van de gevallen Nieuwe Orde/Orde Baru van Soeharto sloten al vroeg een pact met de op macht beluste politici van de PDI-P. Megawati nam daaraan al snel deel. De zaak kwam in een stroomversnelling nadat de afspraken gemaakt tijdens het Raadgevend Volkscongres in augustus vorig jaar, waar Wahid voor het eerst op de knieën werd gedwongen, niet door Wahid werden uitgevoerd. Wahid wilde de 'reformasi' teveel met autoritaire middelen doorvoeren. Tenslotte speelde zijn slechte gezondheid een rol. Hij was erg afhankelijk van 'adviseurs', waaronder zich ook veel corrupte lieden bevonden, zoals Rosni Munir van zijn eigen PKB die nota bene door Wahid in de plaats was gezet van Soehardi Laksamana (PDI-P), die hij van corruptie had beschuldigd.
Zijn val was daarom te voorzien. Dat het zo lang duurde kwam door de grote onderlinge verdeeldheid bij het bonte gezelschap van politieke tegenstanders. Bovendien geniet Gus Dur onder grote delen van de boeren en kleinburgers een grote sympathie. Zijn maatschappelijke basis is een belangrijk deel van de middenklasse en de serieuze democratische intellectuelen.
Intussen gaan ook de aanvallen op protestantse en katholieke kerken gewoon door. Het is zeer waarschijnlijk dat het Commando Jihad (moslim-fudamentalisten), dat contacten heeft tot diep in het leger met moslim-militairen en dat ook optrad (optreedt) in de Molukken, achter al deze aanslagen zit. De behoudende krachten hebben baat bij instabiliteit en trachten de politieke ontwikkelingen te destabiliseren door groepen tegen elkaar uit te spelen. Delen van het Comando Jihad zijn in Afghanistan door de Taliban getraind en hebben naar alle waarschijnlijkheid ook contacten met de Soeharto-clan.
Opvallend was dat Megawati Soekarnoputri tijdens de korte nietszeggende toespraak na haar beëdiging geen woord repte over de noodzaak van verdergaande hervormingen. Het woord 'reformasi' kwam niet in haar verhaal voor. Ook haar speech tijdens de 56-ste verjaardag van de onafhankelijkheid op 17 augustus jl. was vooral gericht op de economische vraagstukken. Zij vroeg donorlanden en crediteuren om ademruimte, maar repte met geen woord over kwijtschelding van schulden. De KKN (corruptie, ambtelijke tegenwerking en vriendjespolitiek) wil zij bestrijden door een beroep te doen op de mensen zelf, waarschijnlijk gebaseerd op haar inzicht dat het nodig is "de regels van het spel te respecteren". "Het gevecht hiertegen moet beginnen in onszelf en in onze eigen familie", vindt Megawati Soekarnoputri en zij is ervan overtuigd dat "we doorbraken kunnen bereiken in het voorkomen en aanpakken van KKN als we in ons hart beloven het niet meer te doen". Het zal waarschijnlijk met deze grondhouding te maken hebben dat zij een zeer lichte procureur-generaal heeft benoemd. Dat kan dus wel heel erg lang gaan duren.
Toch is er geen eenduidige analyse te maken. Veel zal afhangen van de gewone partijkaders van de PDI-P in de verschillende regio's. In Midden-Java bijvoorbeeld heeft de PDI-P meer dan 50 procent van de stemmen omdat de progressieven de partij daar ook steunen. Voor mensen in Midden-Java, die geen vrome moslims zijn, is het beter om op de PDI-P te stemmen dan op de PDK van Wahid. Veel kaders, zowel van Wahid, als van Megawati zijn tegen de Orde Baru en willen veranderingen. Megawati Soekarnoputri zegt de stem van het volk doorslaggevend belangrijk te vinden. Het zal de komende periode vooral aankomen op die stem van het volk. Zeker in Indonesië is niets zwart of wit, het komt aan op geduldig manoeuvreren. Een groot deel van het volk is echter politiek ongeïnteresseerd en moet een harde strijd voeren voor het dagelijkse bestaan, in de dessa bij rijke boeren en in de stad door allerlei winkeltjes en handeltjes op te zetten. De massamedia zijn overwegend in handen van de krachten van de status-quo.
De voorzichtige toenadering van Indonesië naar de Arabische Wereld, Japan, China en Cuba, zal onder Megawati waarschijnlijk worden omgebogen naar een 'stabiele' relatie met de VS. Voor het stopzetten van de democratische ontwikkelingen moet worden gevreesd. Het volk heeft weinig verwachtingen van de regering. De schuldenlast is torenhoog en dat was al zo onder Soeharto, Habibie en Wahid. Belangrijk is de vraag of een partij als de PRD legaal kan blijven optreden, (de eerste tekenen zijn niet gunstig gezien de recente arrestaties van PRD-leiders) en of er verder kan worden gewerkt aan de opbouw van progressieve NGO's en progressieve partijen. De tijd zal het leren, maar de vooruitzichten zijn ongunstiger onder Megawati dan onder Wahid.