|
|
|
|
|
In de hierna volgende negen hoofdstukken legt Maude Barlow uit waarom het nodig is deze ontwikkelingen een halt toe te roepen.
Voor de Nederlandse politiek en voor de Nederlandse NGO's (niet gouvernementele organisaties), met name die organisaties die pretenderen op te komen voor een sociaal en ecologisch duurzame samenleving, is het gewenst kennis te nemen van het hiernavolgende, afstand nemen van de waan van alle dag en snel tot actie komen voor een leefbare toekomst.
In negen hoofdstukjes gaat Maude Balow in op de problematiek:
Wanneer je Boliviaan bent zou je weten waarom de wereld zich echt zorgen moet maken over GATS. Laten we eens teruggaan in de tijd, naar de lente van 2000, naar de stad Cochabamba in deze Zuid-Amerikaanse staat. Onder druk van de Wereldbank had de Boliviaanse regering net het openbare waterleidingbedrijf verkocht aan een waterbedrijf in de Verenigde Staten. Dit alles was onderdeel van een programma van de Wereldbank om de Boliviaanse economie te stroomlijnen. Met andere woorden: haar open te gooien voor Westerse handelsmaatschappijen. Dit alles was, zo werd de Bolivianen verzekerd, uit naam van economische efficiency.
De bevolking van Cochabamba kwam er al snel achter wat deze efficiency zoal inhield.
Al een paar weken nadat deze maatschappij bezit had genomen van dit openbaar nutsbedrijf, werden de watertarieven massaal verhoogd. Vele boerengezinnen uit Cochabamba moesten eenderde van hun inkomen betalen voor water en dat was meer dan hun maandelijkse uitgaven voor levensmiddelen. De tarieven waren fnuikend, maar er was geen alternatief, zelfs het opvangen van regenwater om als drinkwater te gebruiken werd bij wet verboden.
Klachten bij het waterbedrijf hadden geen effect, omdat nu het maken van winst de doelstelling was, in plaats van het voorzien in een basisbehoefte. Dus gingen de inwoners van Cochabamba de straat op. In april waren er honderden, daarna duizenden demonstranten die protesteerden tegen deze privatisering van een hoogstnoodzakelijke basisvoorziening. Vier dagen van stakingen zorgden ervoor dat het leven in de stad tot stilstand kwam. De regering zwichtte en deed toezeggingen om de tarieven te verlagen. Maar daarna veranderde ze weer van mening. De protesten staken weer de kop op en werden heviger. Bij de bestrijding werd traangas gebruikt en de noodtoestand werd afgekondigd. De stad verviel in een chaos. De regering en de watermaatschappij bleven weigeren om aan de eisen tegemoet te komen. De leiders van de protesten werden 's nachts opgepakt. De mediastations die 'verkeerde' berichtgeving verspreidden werden gesloten. De winsten van een buitenlandse maatschappij werden belangrijker geacht dan de fundamentele levensbehoeften van het Boliviaanse volk. Maar deze mensen gaven het niet op. De protesten werden steeds heviger. Toen tenslotte een 17-jarige jongen door het leger in het gezicht werd geschoten omdat hij protesteerde, realiseerde zelfs de regering zich dat het zo niet verder kon. Twee dagen later tekende zij een verdrag waarin werd overeengekomen dat de watervoorziening van de stad weer een openbare aangelegenheid was. Maar deze overwinning is waarschijnlijk niet duurzaam. En al zullen de volgende keer de protesten nog zo fel zijn, de mensen zullen alleen maar hun tijd verknoeien.
Maar er werd te vroeg gejuicht. Een paar maanden, nadat de rook was opgetrokken, de pepperspray opgeborgen en de demonstranten, regeringsafgevaardigden en journalisten waren vertrokken, werd de GATS (General Agreement on Trade in Services) bijeengeroepen. Misschien heeft u nooit iets over GATS gehoord, wel dan bent u niet de enige. Maar dat is nu juist waar het om gaat. U zou moeten weten wat voor gevolgen dit voor u heeft. Want deze onderhandelingen gaan nog steeds in alle rust door. Het doel is het wereldwijd openbreken van alle openbare dienstverlening en overbrengen van de publieke naar de private sector, waardoor het hele idee van openbare dienstverlening niet alleen onwaarschijnlijk wordt, maar naar het zich laat aanzien ook illegaal.
Daar gaat het bij GATS om. Wanneer vorig jaar april hun doelstellingen al bereikt zouden zijn, zou het opnieuw nationaliseren van de watervoorziening door de Boliviaanse regering onwettig zijn geweest. Goed nieuws voor de bedrijfswinsten, slecht nieuws voor de bevolking. GATS is de weg aan het banen voor de wereldwijde privatisering van de openbare diensten. Niets wordt daarvan uitgesloten: onderwijs, gezondheidszorg, maatschappelijke dienstverlening, de posterijen, musea en bibliotheken, openbaar vervoer, alles zal toegankelijk worden gemaakt voor de belangen van privé-ondernemingen. Iedere denkbare vorm van dienstverlening, die nu nog door overheden verzorgd wordt in naam van het publieke welzijn zal toegankelijk worden voor private ondernemingen met winstoogmerk.
Het is simpelweg het verwijderen van het laatste obstakel wat GATS aan het doen is: het einde van het idee van openbare dienstverlening zonder winstoogmerk.
De GATS treedt binnen twee jaar in meer dan 130 landen in werking, als er niets aan gedaan wordt.
Het mandaat van GATS is de liberalisering van de handel in diensten. In gewoon Nederlands betekent dit het ontmantelen van de regeringsbarrières die nu nog de privatisering van de publieke diensten in de weg staan. Het doel is om het voor regeringen onmogelijk te maken aan publieke dienstverlening te doen zonder winstoogmerk, zonder deelname van privé-ondernemingen. GATS staat de WHO toe om regeringsactiviteiten die zich richten op openbare dienstverlening te beperken door een pakket bindende wettelijke beperkingen. Iedere regering die deze regels van de WHO niet opvolgt zal met sancties geconfronteerd worden. Dus wat gaat er gebeuren wanneer GATS geïmplementeerd wordt? Dat kan Charlene Barshefsky, de handelsafgevaardigde voor de VS u vertellen. Voordat de GATS-onderhandelingen vorig jaar begonnen vroeg zij aan de machtige lobbygroep van de VS, de Coalition of Service Industries, wat zij graag in de GATS- overeenkomst zou zien opgenomen. De Europese Commissie stelde dezelfde vraag aan haar industriecoalitie, de European Services Forum. De volgende prioriteitsgebieden voor liberalisering van de handel werden door deze beide groeperingen naar voren gebracht: gezondheidszorg waaronder verzorging in ziekenhuizen, thuiszorg, tandheelkundige hulp, kinderverzorging, zorg voor ouderen, basis, voortgezet en hoger onderwijs, musea, bibliotheken, wetgeving, maatschappelijk hulp, architectuur, energie- en watervoorziening, milieubescherming, onroerend goedbelasting, verzekeringen, toerisme, de posterijen, transport, uitgeverijen, radio- en TV-stations, enzovoort.
Als je bedenkt wat hier de gevolgen van kunnen zijn lopen de koude rillingen je over de rug. Dit alles houdt in dat de 137 lidstaten van de WHO op het punt staan akkoord te gaan met het overleveren van al hun openbare diensten, de hele santenkraam, aan de wetten van de vrije handel; dezelfde wetten die de WHO het recht gaven om in tientallen landen wetten buiten werking te stellen over gezondheid, voedselveiligheid en milieu. De wolven van de privatisering worden toegelaten in het laatste gebied dat nog niet onder hun machtssfeer valt. En wanneer zij daar eenmaal zitten, zal het te laat zijn om ze er ooit weer weg te krijgen.
Maar de ITO bleek niet levensvatbaar. Zij werd onderuitgehaald door de VS, die eropuit was een heel ander globaal handels- en investeringsregime op te zetten met minder in plaats van meer regels. Een regime dat eropuit was zijn eigen internationale belangen en ondernemingen te bevorderen. Daarom richtte de VS de GATT op en onttrok het aan de jurisdictie van de VN. Sinds de vorming van de GATT zijn er acht onderhandelingsrondes over de internationale handel geweest, die er alle op gericht waren de wereldhandel steeds sneller te laten groeien en landen daar steeds afhankelijker van te laten worden. De eerste zes rondes richtten zich uitsluitend op het verminderen van de import- en exporttarieven, en de groeiende macht van de GATT werd amper opgemerkt door de gemeenschap (civil society).
Maar de zevende ronde van Tokio (1973-79) viel samen met het verschijnen van de zogenoemde Washington Consensus - een wereldwijd economisch model dat gebaseerd was op de uitgangspunten van privatisering, vrijhandel en deregulering - en de opkomst van de reusachtige multinationals die, omdat zij wereldwijd aanwezig waren, konden ontsnappen aan de regels van de verschillende individuele staten. De laatste waren ook voorstander van internationale deregulering. Onder hen bevonden zich reusachtig grote dienstverlenings-ondernemingen die sterk hun zinnen hadden gezet op overheidsmonopolies in deze sector, vooral in de sector van de sociale dienstverlening. Voor de eerste keer begon de GATT zich bezig te houden met regels die de vrijhandel belemmeren zoals de regelgeving, het beleid en de uitwerking daarvan door regeringen, bijvoorbeeld milieuwetten en door de gemeenschap gefinancierde sociale dienstverleningsinstanties, die invloed kunnen uitoefenen op de handel. De onderhandelingsronde van Uruguay (1986-94) zorgde voor een dramatische uitbreiding van het scala van aandachtsvelden, en noemde voor het eerst bepaalde dienstverleningsinstanties bij naam. Daarbij infiltreerden zij in een gebied dat tot dan toe gewoonlijk niet met handel geassocieerd werd.
In tegenstelling tot enige andere instelling heeft de WHO de wetgevende en rechterlijke macht om de wetten, gebruiken en het beleid van individuele landen te betwisten en ongeldig te verklaren wanneer zij handelsonvriendelijk zijn. De WHO houdt er geen minimum uitgangspunten op na voor wat betreft de bescherming van arbeid, mensenrechten, sociale omstandigheden of het milieu; iedere keer (op één na) dat de WHO eropuit was om regels op het gebied van de nationale gezondheid, voedselveiligheid, eerlijke handel of milieuwetgeving onderuit te halen is zij daarin geslaagd. De laatste zes jaar hebben de activiteiten van de WHO aangetoond dat zij het meest machtige, geheime en antidemocratische instituut ter wereld is, dat zich zeer snel omhult met de mantel van de wereldregering en actief op zoek is naar uitbreiding van haar machtsgebied.
Dienstverlening is de snelst groeiende sector in de internationale handel, en biedt prachtige winstkansen voor slimme ondernemingen. En van alle openbare diensten zijn gezondheidszorg, onderwijs en water potentieel het meest lucratief. Wereldwijd bedraagt de jaarlijkse uitgave aan de watervoorziening meer dan 1 triljoen dollar; voor onderwijs en opvoeding 2 triljoen dollar en voor gezondheidszorg 3,5 triljoen dollar. Wat GATS in deze sector versneld op gang wil brengen is bij wijze van proefballon op verschillende plaatsen al begonnen. De VS zullen waarschijnlijk een voorstel doen over de ontmanteling van de openbare dienstverlening die GATS overal ter wereld wil ontketenen. In Amerika is de gezondheidszorg al big business geworden, met reusachtige gezondheidszorgondernemingen die genoteerd staan op de beurs van New York . Rick Scott, de baas van Columbia, de grootste hospitaalketen met winstoogmerk ter wereld, draait er geen doekjes om dat gezondheidszorg gewoon een zakelijke aangelegenheid is, die niet afwijkt van een vliegmaatschappij of een kogellagerfabriek. Hij heeft publiekelijk verklaard ieder ziekenhuis in Noord Amerika, dat nog vanuit de publieke sector werkt van de kaart te vegen. Hij beweert dat artsen geen loyale burgers zijn.
Intussen doen investeringsondernemingen zoals Merill Lynch al voorspellingen dat het openbare onderwijs wereldwijd het komende decennium geprivatiseerd zal zijn zoals dat ook met de openbare gezondheidszorg gegaan is. Zij zeggen dat er onvoorstelbare winsten gemaakt kunnen worden wanneer dit gebeurt. De Europese Unie heeft kortgeleden al aangekondigd dat iedere door de publieke sector gerunde school gelieerd moet zijn aan een onderneming aan het einde van het decennium. De verovering van de buitenlandse markten is nu wereldwijd de belangrijkste strategie onder de instituten die het hoger onderwijs verzorgen. Vele delen van de Derde Wereld zijn de laatste decennia gedwongen hun openbare infrastructuur te ontmantelen vanwege aanpassingsprogramma's die werden opgelegd door het Internationaal Monetair Fonds. Om bijvoorbeeld in aanmerking te komen voor schuldenlastverlichting zijn tientallen Derde Wereld- landen de laatste twintig jaar gedwongen hun eigen sociale programma's stop te zetten, om buitenlandse bedrijven binnen te laten die hun gezondheids- en onderwijsproducten aan die consumenten verkopen die het zich kunnen veroorloven, waarbij miljoenen anderen die het niet kunnen betalen van deze diensten verstoken blijven. Latijns Amerikaanse landen hebben de laatste tijd te maken met een invasie van ondernemingen die in gezondheidszorg doen en Aziatische landen met zusterondernemingen van ketens die universitair onderwijs en gezondheidszorg aan de man brengen. Kortgeleden heeft de Wereldbank deze zelfde landen nog gedwongen hun watervoorziening te privatiseren en werkt openlijk samen met watergiganten zoals Vivendi en Suez Lyonnaise des Eaux, om hun rechten om in de Derde Wereld winst te kunnen maken te vestigen.
Nu willen deze ondernemingen de door de GATS-onderhandelingen wereldwijd bindende en onherroepelijke regels die hen de garantie geven dat ze overal toegang hebben tot contracten met diensten die nu nog door overheden verleend worden. Dat lukt steeds vaker. Al meer dan 40 landen waaronder alle Europese hebben onderwijs binnen het gebied van GATS ondergebracht, waardoor zij hun openbare onderwijssectoren openstellen voor de concurrentie van private ondernemingen uit het buitenland. Bijna 100 landen hebben met de gezondheidszorg hetzelfde gedaan. Naarmate de nieuwe besprekingen vorderen, zal het voor een land moeilijk worden om tegen de stroom in te roeien, zelfs al is het moedig genoeg om dat te proberen.
In wezen zou de overeenkomst discriminatie verbieden tegen een buitenlands bedrijf dat zich toelegt op het verlenen van openbare diensten, zelfs als dat bedrijf een slechte naam heeft op sociaal gebied of wat het milieu betreft. Men is ook al overeengekomen dat enkele bestaande WHO-regels horizontaal van toepassing zijn op openbare diensten over de hele linie, waarbij het er niet toe doet of zij ook al bij de GATS geregistreerd zijn. Een voorbeeld van zo'n horizontale regel is 'Land met de meeste Voorkeur' die zegt dat wanneer de ondernemingen van een land in jouw markt opereren, je de ondernemingen van alle landen moet binnenlaten. Deze regel geldt voor alle diensten, zelfs wanneer zij in enkele landen nog beschermd worden, zoals gezondheidszorg en onderwijs. Ook moet, onder de horizontale regel, alle regelgeving in iedere sector, de sociale diensten inbegrepen, Least Trade Restrictive zijn. In gewoon Nederlands wil dat zeggen dat alle openbare diensten, zelfs de sociale dienst, volgens de beginselen van het marktmechanisme moeten werken. De verdedigers van GATS blijven beweren dat de tegenstanders ervan hysterisch aan het doen zijn. We hoeven ons nergens zorgen over te maken, zeggen zij. Zij wijzen op enkele ontheffingen binnen de GATS voor enkele openbare diensten die door regeringen verzorgd worden.
Zij wijzen erop, dat enkele landen al ontheffingen hebben opgeëist voor hun door de bevolking gefinancierde sociale zekerheidsstelsel. Maar zo eenvoudig liggen de zaken niet. Onder GATS, artikel 3c, wordt vermeld, dat als een dienstverlening volledig onder verantwoording van de regering wil vallen, die volledig gratis verstrekt moet worden. Dat wil zeggen dat de dienstverlening waarvan sprake is, volledig door de regering gefinancierd moet worden en geen commerciële doelstelling mag hebben. Aangezien nauwelijks enige vorm van dienstverlening in de wereld volledig gratis is, is zo'n ontheffing totaal zonder betekenis.
Op de tweede plaats proberen de GATS-officials de binnenlandse regelgeving sterk te verminderen om daardoor de mogelijkheid van de regeringen te beperken om wettelijke regelgeving vast te stellen over milieu, gezondheid en andere zaken die de vrije handel in de weg staan. Artikel VI: 4 vraagt om de ontwikkeling van noodzakelijke stappen die ervoor moeten zorgen dat maatregelen die betrekking hebben op kwalificatie-eisen en procedures, technische richtlijnen en vergunningseisen geen onnodige barrières vormen voor de handel. Vrij vertaald wordt daarmee bedoeld: "laat je vervelende nationale regels de belangen van buitenlandse ondernemingen niet belemmeren." Deze maatregel moet ook horizontaal van toepassing zijn. Regeringen zouden gedwongen worden aan te tonen dat regelgeving, kwaliteitseisen en wetten nodig zijn om een door de WHO gesanctioneerd doel te bereiken en dat er geen minder handelsbeperkend alternatief mogelijk is.
Ten derde probeert men door besprekingen nieuwe GATS-regels en beperkingen te ontwikkelen met als doel het gebruik van overheidssubsidies verder te beperken, zoals die bijvoorbeeld worden gegeven bij openbare werken, gemeentelijke diensten en sociale programma's. Vooral erg bedreigend is de eis om uitbreiding van de vriendelijk klinkende Commercial Presence-regels. Commerciële aanwezigheid staat een investeerder in het ene GATS-land toe zich ook te begeven op de markt van ieder ander GATS-land en niet alleen de concurrentieslag aan te gaan met binnenlandse leveranciers maar ook met binnenlandse door de overheid gefinancierde instellingen en diensten. Alles bij elkaar zullen deze voorstellen de macht van de WHO over het dagelijkse doen en laten van de regeringen op grootschalige manier uitbreiden. Zij zullen het uitoefenen van democratische controle over toekomstige sociale basisvoorzieningen onmogelijk maken.
De bevoegdheid om academische titels en HBO-diploma's af te geven zal worden overgedragen aan buitenlandse commerciële bedrijven die onderwijs verkopen. Buitenlandse medische diensten via televisie zullen legaal worden. En de individuele landen zullen niet meer de bevoegdheid hebben de grensoverschrijdende concurrentie van gezondsheids- en onderwijsprofessionals een halt toe te roepen.
De dienstenafdeling van de WHO heeft al een bedrijf ingehuurd, (the Global Alliance for Transnational Education) om wereldwijd het beleid te documenteren dat buitenlandse onderwijs-providers discrimineert. De uitkomsten van deze studie zullen worden gebruikt om die landen die nog steeds aan een publieke onderwijssector blijven vasthouden onder druk te zetten om die af te staan aan de wereldmarkt. Het is ook verontrustend dat GATS ook inhoudt de zeggenschap over de milieudiensten en de bescherming van de natuurlijke hulpbronnen.
Onze parken, fauna's, riviersystemen en bossen zullen allemaal betwiste gebieden worden omdat de wereldwijde transnationale milieudienstondernemingen een concurrentiemodel opeisen van het beheer ervan.
Op winst beluste kinderopvangketens zouden ieder land binnendringen, zoals ondernemingen die gevangenissen beheren zoals Wackenhut, met de reputatie van geweld en misbruik tegen zowel gevangenen als personeel. Ook zou aan buitenlandse leveranciers onbeperkte toegang moeten worden gegeven tot gemeentelijke contracten in de bouw, het rioleringsstelsel, de vuilophaaldiensten, de afvalverwerking, toerisme en de watervoorziening.
Om het kort te houden: wat nu nog openbaar is en onder democratische controle staat of door individuele burgers zelf bepaald kan worden - of wat er van over is - zal volledig overrompeld worden wanneer de GATS er komt. Wat tot nu toe nog gewoon cultuurgoed is, zoals zaden en genen, lucht en water, cultuur, gezondheidszorg en onderwijs, zal als zodanig verdwijnen en tot handelsproduct gereduceerd worden, geprivatiseerd en verkocht aan de hoogste bieder op de vrije markt. Landen zoals Canada en Frankrijk, die nationale, voor iedereen toegankelijke gezondheidszorg en onderwijssystemen hebben en koesteren, zullen die verliezen. Landen zoals Groot-Brittannië en Chili, die eens een algemeen sociaal beleid hadden, of de Verenigde Staten die nooit een publieke gezondheidsvoorziening hebben gehad, zullen in de toekomst nooit meer de mogelijkheid hebben er een te krijgen. Hetzelfde geldt voor landen zoals India en Zuid-Afrika, die nu grote inspanningen doen zulke rechten voor hun bevolking te verwezenlijken.
Het ultieme resultaat van deze exercitie wordt misschien het beste in woorden samengevat door een Amerikaanse topofficial van de WHO, die over het hele GATS/WHO-proces de botte opmerking maakte: "In principe zal dit alles pas ophouden wanneer uiteindelijk alle buitenlanders beginnen te denken als Amerikanen, doen als Amerikanen en, dat is het belangrijkste, winkelen als Amerikanen."
We hebben GATS Free Zones op universiteiten en middelbare scholen, kerken en lokale bevolkingscentra. We moeten naar onze lokale overheden stappen en resoluties tegen GATS indienen. We moeten brieven sturen naar onze regeringen, kranten en alternatieve mediapublicaties. Kortweg, we moeten GATS tot een woord in ons dagelijks leven maken, en dat in negatieve zin.
Tegenstanders van GATS moeten daarbij denken aan drie fundamentele eisen. Op de eerste plaats moeten we oproepen tot een volledige stopzetting van de GATS- onderhandelingen en de draconische uitkomsten van de al bereikte onderhandelingsresultaten, zoals de aanval op de binnenlandse regelgeving. Het is totaal onacceptabel dat onze regeringen achter gesloten deuren vergaderen om onze rechten te verkwanselen ten behoeve van hun zakenvrienden. Dit moet onmiddellijk ophouden, terwijl wij de toestand inventariseren en de hele zaak openbaar maken. In wezen moeten we eisen dat de publieke diensten volledig buiten de vrijhandelsovereenkomsten vallen.
Ten tweede hebben we rotsvaste garanties nodig van onze regeringen dat geen enkele toekomstige GATS-onderhandeling er regeringen van kan weerhouden goede openbare diensten aan hun burgers te verlenen. Bovendien hebben we een GATS nodig die als doel heeft de binnenlandse programma's te versterken door internationale wetgeving, en de ontwikkeling ervan wereldwijd ondersteunen. Tenslotte moeten we de weg inslaan naar waarachtige algemene betrokkenheid bij de regels die de internationale handel beheersen. Omdat we weten dat onze regeringen niet vanwege goede argumenten naar ons zullen luisteren, maar omdat we een politieke machtsfactor zijn, moeten we proberen een wereldwijde democratie te creëren waarin regeringen hun burgers dienen en hun mensenrechten en ecologisch engagement honoreren. We moeten niet stil gaan zitten afwachten en toestaan dat deze rechten verkwanseld worden.
De wereld heeft nee gezegd tegen de MAI. Een groeiend aantal zei nee tegen de Millennium Round van de WHO. Wij moeten nu nee zeggen tegen de GATS. En men zal naar ons moeten luisteren. Er bestaat echt geen andere mogelijkheid.
Maude Barlow is hoofd van de Council of Canadians en actievoerster voor burgerrechten. Zij is de auteur van verschillende boeken, waaronder "MAI: The Multilateral Agreement on Investment" en samen met Tony Clarke "The Threat to Canadian Sovereignty". Haar autobiografie, "The Fight of My life: Confessions of an Unrepentant Canadian", werd uitgegeven in 1998.
Vertaling: Jan van Loon.