GVB verzelfstandigd?

Referendum voor het behoud goed openbaar vervoer zonder winstoogmerk

 

Door Jan Ilsink

Enige tijd geleden verscheen in Manifest een artikel over de GATS, 'General Agreement on Trade in Services' (Algemene Overeenkomst over Handel in Diensten). Daarin werd overtuigend aangetoond dat de golf van privatiseringen in de publieke sector geen gril zijn van liberale politici of dat hier een 'onontkoombare wet van het kapitaal' werkzaam is.

In het artikel werd duidelijk gemaakt dat geruisloze privatiseringen, maar ook die welke veel stof opwerpen, allemaal 'gewoon' de uitvoering zijn van internationale verdragen die de regeringen in het verleden hebben afgesloten. De parlementen hebben veelal het nakijken en worden overruled met de macht van het verdrag.

Kapitaal op zoek naar laatste expansie

Ideologisch kan deze verzelfstandigings- en privatiseringsgolf eenvoudig worden verklaard: De overheid mag zich alleen bemoeien met niet-renderende activiteiten. Zodra een activiteit rendabel is moet de markt het overnemen.

Maar politiek-economisch vormt deze golf de koortsachtige drang van het kapitaal om de laatste niches, de laatste uithoeken op aarde, die nog ongemoeid zijn gebleven of zich hebben weten te onttrekken, alsnog te exploiteren.

Op wereldschaal zijn dat de olie- en gasvoorraden in de nog buiten het kapitalistische netwerk gelegen landen Turkmenistan en Siberië. Grondstofbronnen die vanuit het westen te bereiken zijn via Afghanistan!

Binnen de kapitalistische maatschappijen is de publieke dienstverlening een nog te exploiteren veld, waar winst kan worden weggesleept. Dat kan door die dienstverlening uit elkaar te plukken en de rendabele delen te privatiseren en de niet-rendabele aan de overheid te laten!

Privatisering in Nederland

In Nederland is de privatisering van openbare diensten in volle gang. De verzelfstandiging van het IJkwezen, de Keuringsdienst van Waren, het Loodswezen enz. is praktisch aan de publiciteit ontsnapt. De privatisering van de PTT en de NS hebben daarentegen voluit de pers gehaald. Bij deze overheidsbedrijven was dan ook enige oppositie tegen de privatisering. Maar de bezwaren werden weggewuifd. De vakbonden gingen prat op de garanties die bij de 'overgang' voor het personeel waren verkregen. Bij de PTT was dat tien jaar geleden. Kijk nu wat er bij KPN-Telecom van die garanties terechtkomt!

Verzelfstandiging GVB

In de Amsterdamse gemeenteraad is het besluit om het GVB te verzelfstandigen in principe genomen. Er is echter een tweede, definitief, besluit nodig. Dit is nu voorzien voor 28 november.

De verzelfstandiging vloeit voort uit de Wet Personenvervoer (WPV). Daarin is geregeld dat openbaarvervoerlijnen openbaar zullen moeten worden aanbesteed. Om dit echter te kunnen doen zijn verzelfstandigde, geprivatiseerde openbaarvervoerbedrijven nodig, die inschrijven op openbaarvervoerlijnen. De Europese richtlijnen zijn in de maak. De conceptrichtlijnen bieden nu nog een opening voor 'grootstedelijke vervoerbedrijven' om zich hieraan te onttrekken. Bijvoorbeeld voor 'light rail-verbindingen' kan vrijstelling van openbare aanbesteding worden verkregen. Maar deze uitzondering ligt in het Europees Parlement onder vuur. Ook het grootstedelijk openbaar vervoer zal, als er niets tegen wordt ondernomen, ten prooi vallen aan de kapitalistische logica van openbare aanbesteding.

Voor het streekvervoer is dit proces al in gang gezet. In het noorden van het land is het streekvervoer reeds openbaar aanbesteed. ARRIVA heeft daar de concessie gekregen voor de komende zes jaar. Volgens de Wet Personen Vervoer (WPV) moet in 2003 een derde van het streekvervoer openbaar zijn aanbesteed. Vanaf 1 januari 2006 is het openbaar vervoer in de grote steden openbaar aan de beurt. Voordat dat gebeurt is echter in de WPV opgenomen dat eind 2004 eerst een evaluatie moet plaatsvinden van uitvoering van de wet. Maar de WPV gaat er wel van uit dat in 2006 al het openbaar vervoer openbaar moet zijn aanbesteed.

Referendum

Een besluit van de Amsterdamse gemeenteraad om de GVB te verzelfstandigen voldoet aan de eisen om daarvoor een referendum aan te vragen. Verschillende groeperingen in Amsterdam hebben hiervoor de koppen bij elkaar gestoken. Volgens de referendum-verordening zullen vier weken na het besluit reeds 6000 handtekeningen van Amsterdamse inwoners moeten zijn gezet onder het verzoek om het raadsbesluit met een referendum te toetsen aan de mening van de inwoners van Amsterdam. Vier weken later moeten totaal 24.000 handtekeningen onder dat verzoek zijn gezet om een referendum te houden over het besluit.

De praktijk leert dat referenda sneuvelen op geringe opkomst. De enige referenda die slaagden 'vielen samen' met verkiezingen. Alleen in die gevallen bleek de opkomst voldoende voor een geldig referendum. Aanvankelijk zou de Amsterdamse gemeenteraad eind oktober een besluit nemen over de verzelfstandiging van het GVB. Dan zou volgens het tijdpad van de referendumverordening het referendum zijn meegelopen met de Tweede Kamerverkiezingen van mei 2002. Was dat misschien wel de reden voor uitstel om pas eind november dat besluit aan de raad voor te leggen? Maar met een besluit op 28 november is het nog steeds, hoewel krap, mogelijk dat het referendum meeloopt met de verkiezingen voor de Tweede Kamer.

Belangen personeel

In de onderhandelingen over de belangen van het personeel bij een verzelfstandiging heeft de OR op bijna alle punten haar zin gekregen. Dit geeft wel aan hoe belangrijk het gemeentebestuur deze zaak vindt. Alleen op het punt van de ziektekosten, de FPU (Flexibel Pensioen Uittreding) en FLO (Functioneel Leeftijds Ontslag), zijn nog geen sluitende garanties voor het personeel afgegeven. Ook heeft de OR voor elkaar dat bij verzelfstandiging het hele GVB als één pakket 'in de markt wordt gezet'. Onmogelijk zal dan zijn dat het bedrijf in rendabele en niet-rendabele delen uiteen wordt geplukt. In Den Haag zijn bijvoorbeeld de 12 buslijnen uit het HTM-pakket gehaald en zullen in pakketjes van 3-lijnen worden aanbesteed. Voorwaarde bij dit bijeenhouden van het hele 'GVB-pakket' is wel dat er tot 2006 bij het GVB een kleine 70 miljoen gulden wordt bezuinigd. Maar volgens de OR is dat op een totale jaaromzet van 700 miljoen haalbaar.

Inspiratie tot hercollectivisatie publieke diensten

De mogelijkheid om per referendum voor het behoud van een publieke dienst als het gemeentelijk vervoerbedrijf te strijden is uniek. Zij moet met beide handen worden aangegrepen en verdient alle steun. Het biedt de kans om voor de bevolking uitgebreid de verzelfstandiging en privatisering van grote bedrijven als de PTT en de NS te evalueren en deze fouten bij het GVB te voorkomen. Ook geeft de publiciteit rond het referendum de mogelijkheid op een zakelijke wijze de noodzaak van verzelfstandiging en privatisering voor de bevolking te analyseren. Aangetoond kan worden wiens belangen in het geding zijn en welke plaats de belangen van de reiziger en het personeel innemen. In de discussie over de toekomst van het openbaar vervoer in en rond Amsterdam zullen deze twee centraal moeten staan. Zij alleen bieden perspectief op een goed en efficiënt openbaar vervoer.

Een succesvol referendum voor behoud van een publiek gecontroleerd openbaar vervoer in Amsterdam is van groot belang. Maar het kan daarbij niet blijven. De strijd voor behoud van het GVB als publieke dienst mag geen achterhoedegevecht zijn. Het moet het signaal zijn aan de bevolking en aan politiek Nederland de discussie over kwaliteit en dienstverlening van openbaar vervoer in de 'Deltametropool', zoals de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening de Randstad noemt, op de agenda te plaatsen. Publieke controle over 'Randstadrail', 'Randstadspoor' en 'Regionet' zal de beste garantie zijn voor optimale dienstverlening binnen deze openbaar vervoersystemen die dit kabinet voorstaat.

Behoud van het GVB als publiek gecontroleerd openbaarvervoerbedrijf zal inspireren tot hernieuwde discussie en strijd voor recollectivisatie van de Nederlandse Spoorwegen, telecombedrijven, woningcorporaties. Het GVB heeft hierin een aanjaagfunctie. Daarom: Stop de verzelfstandiging van het GVB!