De laatste ontwikkelingen in de WAO-discussie (2)

Door Jan Cleton

Zaterdag 1 juni was er in Utrecht, tijdens de beurs 'Support, over leven wonen en werken met een handicap', ook een door de CG-raad (Chronisch zieken en Gahandicapten-raad) georganiseerd symposium over de voorgenomen stelselwijzigingen in de WAO. Eén van de inleidingen werd verzorgd door Ynske Jansen (1), waarop onder andere door Agnes Jongerius (2) werd gereageerd. Ook werd daar een rapport van TNO Arbeid uitgereikt dat op verzoek van ZonMW (3) in samenwerking met AStri (4), was samengesteld. Het TNO-rapport betrof een onderzoek naar de gevolgen van de diverse WAO-voorstellen voor chronisch zieken en gehandicapten (5).

Al met al gaven de bijdragen, in combinatie met het TNO-rapport, een goed overzicht van de fase waarin de WAO-discussie verkeert. In Manifest 12 plaatsten wij het eerste deel. Deze keer de bijdrage van FNV-zijde en een eindconclusie.

Uit de bijdrage van Agnes Jongerius plaatsen we met name die gedeelten, die de officiële beweegredenen voor de stelselherziening van FNV-zijde verduidelijken.

Speaking Notes Agnes Jongerius symposium Stelselwijziging WAO 1-6-2002

Stelselwijziging onnodig, knelpunten oplossen is genoeg?

Het is waar dat er in het verleden onheuse argumenten zijn gebruikt om te bezuinigen op de WAO. Ook wij zijn inmiddels een beetje allergisch geworden voor die verhalen over een miljoen WAO-ers. Dat is feitelijk onjuist, en het betekent niet zoveel. Het is heel irritant dat alle WAO-ers op een hoop worden gegooid. Vooral de grote groep van de gedeeltelijk arbeidsongeschikten die werken doet men hiermee tekort. Dat is meer dan de helft van alle gedeeltelijk arbeidsongeschikten. Ze worden gezien als onderdeel van een probleemgroep, terwijl het eigenlijk geslaagde reïntegraties zijn. Dus we kunnen het er snel over eens zijn dat in de absolute aantallen WAO-ers en ook in de financiële sfeer geen noodzaak is voor een stelselwijziging.

De WAO is zonder meer betaalbaar op het huidige niveau en kost ons een stuk minder dan een jaar of tien geleden. Maar toch zien wij twee dwingende redenen om echt iets te willen veranderen in het WAO-systeem. 'De belangrijkste' is gebaseerd op steeds sterkere signalen uit onze achterban. Wij worden meer en meer benaderd door mensen die in de WAO terecht zijn gekomen en aangeven dat ze dat eigenlijk helemaal niet wilden. Ze voelen zich vaak aan hun lot overgelaten.

Goede belangenbehartiging is niet zozeer iemand aan een uitkering helpen, maar veel meer alles op alles zetten om aangepast werk te organiseren.

Zoals het systeem nu is, is iedereen veel te veel gericht op de WAO als eindresultaat. Na een jaar lijkt voor iedereen de WAO de 'oplossing': het is een hulpmiddel voor onwillende werkgevers en arbodiensten en 'lijkt' ook voor werknemers in eerste instantie een goede oplossing. In die zin onderschrijven wij de analyse van de commissie-Donner.

De tweede reden is een stuk prozaïscher

Die luidt kort en goed dat de WAO hoe dan ook op korte termijn op de schop zal gaan. Wij vertrouwen de politiek voor geen meter, en nemen daarom liever zelf het initiatief, in plaats van voor het blok gezet te worden met een voorgekookte ingreep die veel harder zal zijn dan wat de SER voorstelt.

Uit wat we inmiddels weten uit de verkiezingsprogramma's blijkt dat het inderdaad hard kan gaan, en met deze coalitie houd je helemaal je hart vast.

Gehandicaptenorganisaties zijn inderdaad niet in het traject betrokken, maar als wij via de SER niet het initiatief naar ons toe hadden getrokken, was alles ook helemaal buiten óns om gegaan. Het geluid dat het een kwestie van tijd is voor Pemba en Poortwachter gaan werken en het WAO-probleem vanzelf oplost, klinkt ook ons als muziek in de oren, maar berust helaas niet op feiten.

Feit is dat in een paar jaar tijd het aantal mensen dat zich na een jaar ziekte meldt voor een WAO-aanvraag gestegen is van 110.000 naar 170.000.

Door de strenge keuringen worden ze meestal niet toegelaten tot de WAO, maar door dit soort aantallen staan wel alle seinen op rood in Den Haag.

Psychische problematiek

Wij staan geen andere benadering voor van psychische aandoeningen vergeleken met andere klachten. In de media is dat beeld inderdaad opgeroepen, maar dat is pertinent onjuist. Andere partijen in de SER wilden dat wel, en ook politieke partijen als VVD en CDA hebben in het recente verleden voorgesteld psychische klachten helemaal uit te sluiten van de WAO. Net als Pandora haken wij in onze benadering aan bij het werk van de commissie-Donner I. Die stelt duidelijk dat het er om gaat dat mensen onnodig de WAO instromen en dat we juist deze categorie niet de rug toe moeten keren, maar alles moeten doen om de arbeidsparticipatie te bevorderen.

Gedeeltelijke uitkeringen

Een hardnekkig misverstand is dat de SER zou voorstellen geen gedeeltelijke uitkeringen meer te verstrekken. Maar dat is nu net een van de grote verschillen met het voorstel van de commissie-Donner. Wel hebben wij moeten accepteren dat er bij werkloosheid geen gedeeltelijke uitkering meer is, maar daar staat weer de individuele uitkering na afloop van de WW tegenover. Voor een niet geringe groep is dit echt een grote vooruitgang.

Het is dan ook extra zuur dat het kabinet in haar standpunt dit onderdeel schrapt. Dat de gedeeltelijke uitkering voor werkende arbeidsongeschikten vorm gegeven is via een verzekering van de werkgever, maakt geen verschil voor de rechten. Het is een wettelijke regeling, waar zonder meer recht op moet zijn. Dat er bij sommigen aarzelingen zijn over de rol van verzekeraars, begrijp ik heel goed. Het gaat niet om iets wat zomaar op de verzekeringsmarkt wordt losgelaten. Verzekeraars vertrouwen wij ook niet op hun blauwe ogen, dus er zal heel goed publiek toezicht op moeten zijn.

De politieke situatie

Vanaf het begin is onze opzet geweest politieke consensus te bereiken over een nieuw WAO-systeem voordat het verkiezingsgeweld los zou breken. Dat is helaas niet gelukt. Het nu demissionaire kabinet heeft nog wel een standpunt ingenomen naar aanleiding van het SER-advies, maar in de Kamer is daar geen debat meer over gevoerd.

De reactie van de SP is pikant, omdat die het SER-advies omschrijft als asociaal, maar het kabinetsstandpunt tegelijkertijd zoveel erger vindt, dat men de FNV uitnodigt daar samen actie tegen te gaan voeren. Het kabinetsstandpunt is ook heel erg, moet ik zeggen. Niet alleen schrapt men uit het SER-advies onderdelen die voor de sociale partners cruciaal zijn voor het behouden van het draagvlak onder de eigen achterban, zoals het beëindigen van de Pemba-systematiek en het verhogen van de uitkeringen naar 75 procent, maar men gaat nog veel verder dan dat.

In het kabinetsstandpunt gaat de individualisering van de uitkeringen bijwerkloosheid niet door, waardoor arbeidsgehandicapten zonder werk dus toch weer in de bijstand terechtkomen, en bovendien dreigt men een nieuwe WAO ook toe te passen op de bestaande gevallen. Zowel bij het voorstel van informateur Donner als in het SER-advies bleven de bestaande gevallen nadrukkelijk buiten schot. En dat is niet terug te voeren op platte belangenbehartiging door de vakbonden, maar op een heel logische redenering.

Ons gaat het er om de voordelen van Pemba in stand te houden en de nadelen, in termen van een drempel bij het in dienst nemen van mensen met een beperking, tegen te gaan. Vandaar dat het SER-advies een aantal financiële prikkels voorstelt op bedrijfsniveau, die tegen Pemba opwegen en bovendien beter gericht zijn. Als ik de drie grootste winstpunten van het SER-akkoord op een rij zou moeten zetten levert dat het volgende op: meer kans op behoud van werk (zonder de verantwoordelijkheid af te schuiven op het anonieme UWV), hogere uitkeringen voor volledig arbeidsongeschikten en een individuele uitkering na de WW.

Maar goed, voorlopig gaat het er om wat de drie partijen die zullen gaan regeren voor plannen hebben. Deze week is al wel duidelijk geworden dat er weer flink bezuinigd dreigt te gaan worden op de WAO. Als je de bestaande gevallen buiten schot wilt laten en toch een flink bedrag wilt bezuinigen in vier jaar, zul je diep moeten snijden in de uitkeringen voor nieuwe gevallen, dat staat ook vast. Te verwachten valt dat de VVD met voorstellen komt die nog verder gaan dan het kabinetsvoorstel, zoals het invoeren van een referte-eis. Onzeker is wat de andere partijen zullen gaan doen.

Met onze achterban en met de andere partijen in de SER hebben we duidelijk afgesproken hoe we met een kabinet omgaan dat een andere lijn kiest dan in het SER-advies is vastgelegd. In dat geval ontvalt iedere basis aan het SER-akkoord, en ook aan de afspraken over het niet-aanvullen in het tweede ziektejaar die in de Stichting van de Arbeid zijn gemaakt. De WAO-discussie is dan weer terug bij af en wij hebben onze handen vrij om ouderwets actie te voeren tegen het kabinet. Dat soort duidelijkheid heeft ook voordelen...


Noten:
1. Ynske Jansen is voorzitter van de stichting Steungroep ME en Arbeidsongeschiktheid. Internet: 'www.steungroep.nl' Hier vind je ook de volledige tekst van haar bijdrage.
2. Agnes Jongerius is secretaris van het federatiebestuur van de FNV. Zij vertegenwoordigt de vakcentrale in het bestuur van: de Stichting van de Arbeid, het LISV en de SER.
3. ZonMW is het samenwerkingsverband van ZorgOnderzoek Nederland en Medische Wetenschappen van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO-MW), staat voor kennisvermeerdering, kwaliteit en vernieuwing in het gezondheidsonderzoek en de gezondheidszorg. Internet: 'www.zonmw.nl'
4. AStri is een particulier en onafhankelijk bureau voor beleidsonderzoek en advies op het terrein van de sociale verzekeringen, arbeid en gezondheid. Internet: 'www.astri.nl'
5. Het TNO-rapport vind je op het volgende internetadres: 'www.arbeid.tno.nl' Klik op 'gehandicapten benadeeld door WAO-plannen' (rechtsboven). In het persbericht dat daar staat, staat een link naar het complete rapport (pdfversie) dat u kunt printen of downloaden.

Eindconclusie

Door Jan Cleton

Alle 'partijen' die in het voorgaande hun visie gaven, inclusief het TNO-rapport, stellen vast dat er in financieel opzicht geen enkele reden is voor een stelselherziening. Er zijn miljarden aan WAO-premiegelden over. Miljarden die de werkgevers graag willen binnenhalen.

De onrechtmatigheden en onrechtvaardigheden, zowel voor werkgevers als werknemers, die het WAO-stelsel binnengeslopen zijn, zijn binnen het stelsel op vrij eenvoudige wijze te repareren of terug te draaien. De Pemba, oftewel de premiedifferentiatie, was in veel gevallen onrechtvaardig. Men heeft getracht dit te repareren met de Wet Poortwachter. Werkgever en werknemer moeten volgens die wet samen een rapportage bijhouden over het verloop van de reïntegratie-inspanningen. De werknemer is echter de eindverantwoordelijke aangaande de verslaglegging en de overdracht daarvan. Hetgeen inhoudt dat hij ook in eerste instantie verantwoording af moet leggen. Welke gevolgen daaruit voort kunnen vloeien bij de door de werkgever af te sluiten particuliere verzekering ter aanvulling van het loon, laat zich raden. Eenieder kan weten dat verzekeringsmaatschappijen bij het minste of geringste overgaan tot de omgekeerde bewijslast, omdat zij financieel 'partij' zijn. De zogenaamde publieke controle daarbij is uiteindelijk in handen van een klassegerelateerde rechtbank.

Door akkoord te gaan met deze te verzekeren aanvulling heeft de FNV in feite de honderd procent werknemersverzekering, die de WAO is, nog verder verkwanseld aan het bedrijfsleven. Voor de WAO geldt, evenals voor de pensioenen, dat het uitgesteld loon is! Als Agnes Jongerius zegt dat zij de verzekeraars niet vertrouwt op hun blauwe ogen, is dat slechts een doekje voor het bloeden dat aan de overgang van de WAO als sociaal instituut naar het privé-kapitaal niets afdoet.

En wat de gevolgen daarvan zijn

De FNV, als grootste werknemersorganisatie - en grootste vertegenwoordiger van de werknemers in deze discussie, waar de gehandicaptenorganisaties niet aan te pas kwamen - heeft het daarmee mogelijk gemaakt dat de partijen, die onder leiding van Donner, de politiek voor de komende jaren aan het bepalen zijn, de krenten uit de voorstellen van de commissie Donner, de SER en het demissionaire kabinet kunnen pikken.

Enerzijds wordt een volgend kabinet daartoe gedwongen, door de recessie waarin het zich globaliserende kapitalisme zich bevindt, anderzijds zijn zij slechts bezig met het dienen van de belangen van datzelfde kapitaal ten koste van de werknemers.

De concurrentiestrijd tussen de imperialistische blokken zal voor de arbeidersklasse slechts negatieve gevolgen hebben. Alle sociale voorzieningen worden afgebroken en overgeheveld naar particuliere verzekeringen. Solidariteit verwordt daarmee tot een ieder voor zich instelling. Als Agnes Jongerius het over Pandora heeft, zou zij zich dan realiseren dat de FNV juist de Doos van Pandora (1) verder geopend heeft? Er is voor hen maar één mogelijkheid om het deksel weer te sluiten, en dat is massale klassenstrijd. Zij kunnen nu ook weten dat het verzamelen van 250.000 werknemers op het Malieveld geen enkel effect heeft. Zij zullen op moeten roepen tot landelijke stakingen om het tij te keren. Zij hebben de doos geopend en er is meer nodig dan flinke woorden om het deksel er weer op te krijgen!


(1) De doos van Pandora = de oorzaak van bitter verdriet. Pandora was volgens de Griekse mythologie de vrouw, door Hephaistos (Vulcanus) gevormd uit aarde en water en door Zeus (Jupiter) naar de aarde gezonden om onheil te brengen, nadat Prometheus het vuur uit de hemel gestolen had om de mensen gelukkig te maken. Zij kreeg een doos mee, waarin alle rampen waren opgesloten, met strikt verbod die ooit te openen. Maar haar nieuwsgierigheid was te groot. Zo kwamen alle ziekten en zorgen op aarde; alleen de hoop bleef achter in de doos.