Crisisbarometer

Werknemers bij Stork worden massaal ontslagen. Afbraak van werkgelegenheid en kennis.

Door Wil van der Klift

Vanaf midden november 2001 hield Manifest de golf van (massa)ontslagen in Nederland en elders op de wereld bij. De omvang van de ontslaggolf neemt nog steeds toe. Achter deze cijfers gaat een economische crisis schuil die zich steeds verder verdiept. De komende periode leggen we de nadruk meer op die crisis en de gevolgen voor het loon, terwijl we ook de werkloosheidsgroei, nu zoveel mogelijk per bedrijfstak, zullen blijven volgen. Werkloosheid is overigens de snelste manier van inkomensachteruitgang, zeker als het gaat om een structurele situatie.

Het kapitalisme krijgt geen vat op de groeiende crisis. Alle mooie praatjes kunnen niet verbloemen dat Marx gelijk had toen hij wees op een wezenskenmerk van dit systeem: de regelmatige crises door overproductie.

Speculaties over opleving in eurozone eind 2003

Eurocommissaris Pedro Solbes voorspelt dat de werkloosheid twee jaar achtereen zal stijgen en de inflatie nauwelijks zal dalen. Toch beweert hij dat de economische groei in de eurolanden zal aantrekken in de tweede helft van volgend jaar. Gezien de algehele malaise op dit moment kan hij moeilijk beweren dat het eerder kan! Maar geen enkele positieve voorspelling kwam de laatste tijd uit. Daarom moet dit optimisme vooral worden gezien als een poging de werkelijkheid te maskeren. Niets wijst op herstel op korte termijn. Integendeel de crisis vreet door in heel Europa.

Solbes wil een procedure starten tegen Duitsland wegens een te hoog begrotingstekort over dit jaar. Hij verwacht dat het begrotingstekort dit jaar uitkomt op 3,8 procent van het bruto binnenlands product en ook in 2003 de 3 procent-grens uit het Stabiliteitspact overschrijdt. Die analyse wordt gedeeld door de Duitse economische adviesraad. De 'vijf wijzen' gaan voor volgend jaar uit van een Duits tekort van 3,3 procent. Zij zijn somber over Duitsland. Dit jaar voorzien ze een groei van 0,2 procent en voor 2003 van 1 procent. De werkloosheid zal verder stijgen.

Crisis in Duitsland

De feiten laten er geen twijfel over bestaan dat Duitsland kampt met een zware crisis. Het Duitse chemie- en farmaconcern Bayer wordt gedwongen 15.000 arbeidsplaatsen te schrappen om 1 miljard euro per jaar te verdienen. Commerzbank was, na Deutsche Bank en HVB, de derde Duitse bank die een verlies moest presenteren. Men verwacht een verlies over heel 2002, de eerste keer in haar 130-jarig bestaan. De vierde bank van Duitsland heeft zwaar te lijden onder de economische malaise in het land. Het aantal bedrijfsfaillissementen in Duitsland zou dit jaar volgens de laatste schattingen boven de 40.000 kunnen uitkomen. Commerzbank moest in verband hiermee haar voorzieningen voor dubieuze debiteuren verhogen met 436 miljoen euro, bijna een verdubbeling ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. Om de teruglopende inkomsten op te vangen, gaat Commerzbank de komende tijd verder met inkrimpen. De bank kondigde 450 ontslagen (33,3% van het totaal) aan in haar zakenbankactiviteit (totaal aantal dan 4.750). Volgend jaar komen hier nog eens 2.000 geschrapte banen bij.

Het Duitse elektronicaconcern Siemens is over volgend jaar ook pessimistisch. Bestuursvoorzitter Heinrich von Pierer merkt op dat "het economische klimaat last blijft houden van politieke onzekerheden in het Midden-Oosten, Zuid-Amerika en andere regio's." Von Pierer verwacht dat het onzekere economische klimaat tot terughoudendheid zal leiden bij het doen van investeringen in de sectoren waar Siemens actief is, zoals telecommunicatie en energie. Siemens waarschuwt dat in 2003 de nettowinst getroffen kan worden door een achterblijvende verkoop van onderdelen en aanzienlijk hogere pensioenkosten.

Met de Franse slag

Solbes wil verder Frankrijk een vroegtijdige waarschuwing geven omdat het begrotingstekort in 2003 te ver oploopt. De Franse regering verwacht dat het tekort dit jaar hoger zal uitvallen dan verwacht, minstens 2,8 procent van het bruto binnenlands product. Hierdoor komt het Franse tekort nog meer in de buurt van de maximumgrens van 3 procent, die de Europese Commissie hanteert. De werkloosheidsinstantie, Unedic, kampt door de stijgende werkloosheid met veel hogere uitgaven dan verwacht. Verder vallen de belastinginkomsten terug, vooral door de kwakkelende economie en de pijlsnel doorgevoerde verlaging van de inkomstenbelasting deze zomer. Voor de vierde keer in vijf maanden is de Franse industriële productie afgenomen. Dit jaar groeit het bruto binnenlands product van Frankrijk naar verwachting met 1 procent, het traagste groeitempo sinds 1993.

Bestaat er een verschil tussen Fiat en failliet?

Voor Italië maakt Solbes zich pas zorgen voor de langere termijn. Dat optimisme lijkt echter niet gerechtvaardigd. Fiat stevent door de problemen bij de autodivisie dit jaar af op een recordverlies van 2 miljard euro. De problemen bij de grootste particuliere werkgever van het land brengen heel Italië in een malaise en onzekerheid. Berekeningen wijzen uit dat 200.000 tot 300.000 arbeidsplaatsen verdwijnen door het sneeuwbaleffect dat Fiat in Italië veroorzaakt. "Als Fiat omvalt, geeft dat aan dat het Italiaanse economische systeem niet concurrerend is", zegt Andrea Beltratti, hoogleraar in Economie en Sociale Wetenschappen aan de Milanese universiteit Bocconi. Volgens haar zou de Italiaanse overheid het autoconcern, dat zijn zwaarste crisis beleeft sinds de oprichting in 1899, wel willen helpen maar zo makkelijk als dat vroeger ging lukt het niet meer. De euro heeft de lire vervangen waardoor een devaluatie van de eigen munt en daarmee prijsverlaging van de Fiat in het buitenland niet meer aan de orde is en de Italiaanse begroting wordt streng in de gaten gehouden. Extra geld voor een concern als Fiat is dus niet meer zomaar voorhanden in Rome. Door de open grenzen overspoelen bovendien Franse en Duitse auto's de Italiaanse markt. Fiat verkocht in oktober 21 procent minder auto's dan het jaar ervoor.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat in Italië de industriële productie in september onverwacht met 2,7 procent gedaald is ten opzichte van een jaar geleden. De daling werd vooral veroorzaakt door een afname van de vraag, met name naar goederen als auto's. Verbetering is nog niet in zicht.

Europese groei vertraagt

Volgens Solbes groeit de economie in de eurozone dit jaar met 0,8 procent en in 2003 met 1,8 procent. Begin dit jaar verwachtte de Commissie nog de aanzet tot herstel in dit jaar, waardoor de groei over 2003 de 3 procent kon benaderen. Nu verwacht Solbes een zeer matige start voor 2003, waarna een groei van zo'n 3 procent (trendmatig) in de tweede jaarhelft uit de hoge hoed wordt getoverd, die het percentage voor het hele jaar moet opvijzelen. Dit gegoochel met cijfers staat haaks op wat er feitelijk gebeurt. Een kleine greep uit de berichten van de laatste twee weken toont dat aan.

Telecombedrijf Cable&Wireless gaat in Europa en de Verenigde Staten 3.500 banen schrappen, na de melding van een miljardenverlies in de eerste jaarhelft. Het Zweeds-Zwitserse ABB, gespecialiseerd in industriële automatisering, zal binnen drie jaar eenderde van zijn werknemers wegsturen (50.000).Het volgt daarmee Ericsson dat al eerder 50.000 mensen ontsloeg, net als Alcatel dat 10.000 werknemers op straat zette. Xerox, de grootste kopieermachinefabrikant ter wereld, gaat 2.400 extra banen schrappen en een aantal fabrieken sluiten. Het afgelopen jaar heeft Xerox al 13.600 banen geschrapt en kostenbesparingen gerealiseerd van 1,1 miljard dollar. Zakenbank Morgan Stanley schrapt, in een vierde ontslagronde, 2.200 banen (4% van het totaal), bovenop de eerdere 5.000. Amerikaanse zakenbanken hebben tot nog toe 60.000 mensen ontslagen sinds 2000. Nu de 'ontslag'rek uit sommige bedrijven weg is, beginnen de loonaanvallen. Bij United Airlines moeten de boordwerktuigkundigen 1,5 miljard dollar inleveren. Boeing lost z'n problemen nog 'traditioneel' op door nog eens 5.000 mensen te dumpen, waarvan de helft door gedwongen ontslag.

Groei Nederlandse economie stagneert ook

Het is nu al het vijfde kwartaal op rij waarin de Nederlandse economie niet of nauwelijks groeit. Uit de CBS-cijfers blijkt dat de investeringen steeds sneller dalen. "Vooral de investeringen in machines en installaties, woningen, zakenauto's, vliegtuigen en computers lopen terug. In gebouwen en infrastructuur is ongeveer evenveel geïnvesteerd als een jaar geleden." Opnieuw werd de groei gedragen door de consumptieve uitgaven. Maar hoelang zal dat nog zo blijven? In het derde kwartaal nam de consumptie van huishoudens met maar 1,4 procent toe. De consumptie van voedings- en genotmiddelen groeide met 2,4 procent het snelst. Andere categorieën, zoals duurzame consumptiegoederen, verschillen nauwelijks van elkaar en liggen alle rond het niveau van 1 procent. De uitvoer daalde in het derde kwartaal met 2,5 procent. De invoer liep met 3,6 procent nog sterker terug dan de uitvoer.

De werkloosheid zou nu minder hard stijgen dan eerder verwacht, maar alles wijst erop dat dit een zeer tijdelijk verschijnsel is. Daar wijzen veel van de volgende ontwikkelingen op. De overlevingskansen van ict-bedrijf Getronics worden op de financiële markten steeds lager ingeschat. Er staan 26.000 banen op bet spel. Het is een dubbeltje op zijn kant of Getronics het haalt. Het technologieconcern Stork zal dit jaar opnieuw in de rode cijfers eindigen. Om de winstgevendheid te verbeteren schrapt Stork 700 arbeidsplaatsen. Inclusief deeltijdwerkers verliezen 900 mensen hun baan waardoor het personeelsbestand met 5 procent krimpt. FNV Bondgenoten verwacht dat 'enkele honderden' werknemers gedwongen op straat zullen komen te staan. Bij ING verdwijnen duizend volledige arbeidsplaatsen buiten de Benelux. Akzo Nobel kondigde eerder al het schrappen van 2.300 banen aan, maar zal met nieuwe ontslagrondes komen als de economische malaise aanhoudt. ABN Amro schrapte dit jaar al 1.900 banen, maar laat er nu nog eens 2.500 verdwijnen. Bij Dutchtone vervallen tussen de 250 en 500 banen.

Bron: FD, 13/14/15/16/20/21-11-2002