|
|
Al meer dan een jaar houdt Manifest de golf van (massa)ontslagen in Nederland en elders op de wereld bij. De omvang van de ontslaggolf neemt nog steeds toe. Achter deze cijfers gaat een economische crisis schuil die zich steeds verder verdiept. De komende periode leggen we de nadruk meer op die crisis en de gevolgen voor het loon, terwijl we ook de werkloosheidsgroei, nu zoveel mogelijk per bedrijfstak, zullen blijven volgen. Werkloosheid is overigens de snelste manier van inkomensachteruitgang, zeker als het gaat om een structurele situatie.
Vrijwel alle 'beursstrategen', werkzaam op Wall Street, zaten er dit jaar helemaal naast met hun voorspellingen. Zij waren allemaal veel te optimistisch. Beursanalisten blijven het maar over economische dipjes hebben en raken opgewonden bij elke euro extra die de consument uitgeeft. Van enige echte analyse is bijna geen sprake, het blijft bij peptalks.
Tot een week of twee geleden was er nog een wijdverspreid geloof in een positief einde aan het zeer slechte beleggingsjaar 2002. Vooral de recente negatieve berichten over de macro-economische situatie in de VS hebben echter roet in het eten gegooid. Het aantal banen in de VS is de afgelopen maand onverwacht met 40.000 gedaald, tegen een verwachte toename met 38.000. De werkloosheid steeg tot 6 procent. Ondernemers in de verwerkende industrie en de bouw schrapten in november zo'n 51.000 banen. Verder reduceerde de detailhandel het aantal arbeidsplaatsen met 39.000. Deze sector neemt in deze tijd van het jaar juist meestal mensen aan.
De export stagneert al overal, de binnenlandse consumptie begint nu ook te haperen. Volgens de Federal Reserve is het consumentenkrediet in de VS in oktober met 1,45 miljard dollar gestegen ten opzichte van september, fors lager dan de verwachte 7 miljard dollar. Het voorlopige cijfer over september werd van 10 miljard dollar fors naar beneden bijgesteld tot 4,75 miljard dollar. Deze cijfers tonen aan dat Amerikaanse consumenten, wier bestedingsdrift de economie een belangrijke impuls geeft, minder bereid zijn leningen aan te gaan om hun bestedingen te financieren. Het totaal uitstaande krediet kwam in oktober uit op 1.724 miljard dollar. Amerikaanse beleggers hebben tot dusver dit jaar een kleine 100 miljard dollar onttrokken aan aandelenbeleggingsfondsen, waardoor een netto-uitstroom van 87 miljard euro plaatsvond, de grootste netto-uitstroom ooit. Allemaal tekenen van een stagnerende economie.
In Europa was over de afgelopen twaalf maanden nog sprake van een netto instroom van 15,3 miljard euro. Maar ook hier is er de laatste maanden een ommekeer te zien. In oktober werd er bijna 1 miljard euro aan vermogen van Europese aandelenfondsen onttrokken. In Nederland is er nog een lichte instroom, maar de tendens is duidelijk negatief. De laatste illusies zullen zeer binnenkort in rook opgaan.
De banengroei in Nederland komt in het derde kwartaal geheel voor rekening van de zorg en de overheid. De werkgelegenheidsgroei omgerekend naar arbeidsjaren (voltijdbanen) is in het derde kwartaal afgenomen met 0,2 procent. In zowel 2000 als 2001 steeg het aantal voltijdbanen van werknemers nog met 2,1 procent. In arbeidsjaren loopt de werkgelegenheidsgroei nog sneller terug dan in banen. Dit komt voor een belangrijk deel door de toename van de werkgelegenheid in de zorg, waar relatief veel in deeltijd wordt gewerkt. In voltijdbanen daalt de werkgelegenheid van mannen zelfs voor het eerst sinds 1994.
Ondernemers in de industrie hebben hun investeringsverwachting op basis van de actuele ontwikkelingen flink naar beneden bijgesteld. Ook het Centraal Planbureau lijkt sceptischer te zijn geworden over de groeikracht van de Nederlandse economie. De kans is groot dat het CPB de ramingen voor de middellange termijn - nu nog 2,5 procent economische groei per jaar - naar beneden bijstelt.
De burgerlijke pers kan er echter niet langer omheen en moet openlijk toegeven dat het met de economie helemaal mis is. Een voorbeeld is een stuk met de kop 'magere jaren' uit het Financieele Dagblad van 6 december jl., waaruit we hieronder enkele citaten overnemen.
"Voor degenen die de economische tegenwind tot nu toe schouderophalend afdeden, zal de dreun volgend jaar nog komen. De koopkracht van werknemers daalt in 2003 met gemiddeld 2 procent. Nog somberder zijn de vooruitzichten voor de vele tienduizenden mensen die de komende tijd hun baan zullen verliezen. Sinds het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw zijn de vooruitzichten niet zo slecht geweest." Dat is duidelijke taal en zou uit Manifest kunnen zijn overgenomen. Wij zouden er echter aan toevoegen dat de inschatting van het koopkrachtverlies nogal aan de lage kant is.
In het artikel wordt ook afstand genomen van de 'prestaties' van paars. De bovengemiddelde groeiprestaties van Nederland in vergelijking tot de rest van Europa waren, volgens het artikel, vooral te danken aan een overspannen huizenmarkt, snel stijgende beurskoersen en een portie geluk. Nederland zou bovendien tegen een te lage koers in de euro gestapt zijn; een voordeel voor de exportsector. Dat de bevolking relatief veel consumeerde zou samenhangen met de explosieve stijging van de huizenprijzen, waardoor extra bestedingen mogelijk waren. Verder waren de beurskoersen zo gunstig voor de ondernemers dat nieuwe projecten al snel aantrekkelijk leken en er volop werd geïnvesteerd door het bedrijfsleven. "Maar", gaat het artikel verder, "aan de stijging van de huizenmarkt is een eind gekomen en daarvan gaat een dempende werking uit op de economie. Nu op de aandelenbeurs de ongegronde koersstijgingen worden gecorrigeerd, dalen de bedrijfsinvesteringen. Nederland is weer een gewone kleine open economie, gevoelig voor de wereldconjunctuur."
De kapitalistische aap komt bij de 'oplossingen' weer uit de mouw: "Om internationaal te kunnen concurreren moeten de lonen weer in de pas gaan lopen met de lage Nederlandse productiviteitsgroei. De structurele hervormingen die twee paarse kabinetten hebben doorgevoerd - verruiming van de winkelsluitingswet, de belastingherziening en de liberalisering van uitzendarbeid en ander tijdelijk werk - zijn onvoldoende gebleken." Dit verhaal spoort helemaal met al die andere geluiden die allemaal te vangen zijn onder het kopje: "Sociaal model belemmert groei economie".
Maar vooral de aanval op de lonen zal de komende periode verhevigd worden. De loonkosten per arbeidsjaar namen in het derde kwartaal al af met 0,4 procent ten opzichte van 2001. De CAO-loonstijging neemt nog sterker af, van gemiddeld 4,8 procent in 2001 naar 3,4 procent in het derde kwartaal van 2002. De gemiddelde loonkostenstijging is het laagst bij de overheid. Diezelfde overheid wil de komende jaren duizenden ambtenaren ontslaan, veel meer zelfs dan in het Strategisch Akkoord werd afgesproken. Bij nogal wat directies verdwijnt een kwart van de formatieplaatsen; in een enkel geval zelfs de helft!
Bronnen: FD, 6/7/10/11/12/13 -12-2002, NRC, 9/12-12-2002.