Meer dan tienduizend studenten en docenten hebben op dinsdag 12 november in Amsterdam, Utrecht en Groningen actie gevoerd tegen de absurde bezuinigingen van 358 miljoen euro op het hoger onderwijs. Dit NEE vond enigszins gehoor in Den Haag. De bezuinigingen voor 2003 worden 'verzacht' en de tweede studie blijft gefinancierd.
Kunnen we nu dan rustig achterover leunen? Zeer zeker niet! Met de invoering van het Bachelor en Master-stelsel volgend studiejaar en de opname van onderwijs in het General Agreement on Trade and Services (GATS) komt privatisering van het hoger onderwijs steeds dichterbij. Hoe van een recht een winstgevend product op de Europese markt wordt gemaakt.
Sinds 1999 bekijkt de Wereld Handelsorganisatie (WHO) de mogelijkheden om 'de vrije handel' (dictatuur van de markteconomie) ook toe te passen op onderwijs. GATS zou hiervoor moeten zorgen. Via dit verdrag wil de WHO publieke diensten uitverkopen aan de markt om er winst uit te kunnen behalen. Voor Nederland, dat de Verklaring van Bologna heeft getekend en overstapt op het Angelsaksische model BaMa, betekent dit forse collegegeldverhogingen. Nu betalen studenten eenvijfde van de studie (ongeveer 1395 euro, met uitzondering van duurdere opleidingen) en betaalt de overheid de rest. In andere landen ligt dat anders. En "om eerlijke vrijhandel te laten zegevieren moeten alle landen onder dezelfde omstandigheden hun diensten kunnen aanbieden", aldus de WHO. Onderwijs moet dus een vrij verhandelbare dienst worden. Dat wil zeggen: niet vrij voor ons, de studenten, maar voor het bedrijfsleven en de multinationals. Universiteiten en hogescholen, die (steeds minder) overheidsgeld ontvangen, maar wel op commercie moeten overstappen door BaMa, zullen dan beticht worden van 'oneerlijke concurrentie'. Daarom zou de WHO het liefst zien dat onderwijsinstellingen uiteindelijk geprivatiseerd worden.
De stuwende kracht achter de privatiseringen (eufemistisch hervormingen genoemd) in het onderwijs is naast de WHO de EU, of specifieker gezegd de Europese Ronde Tafel van Industriëlen (ERT). Reeds in 1989 verklaarde deze louche club van multinationals: "Er is een concurrentievoordeel te halen uit de verhoging van het kennisniveau van de werknemers en dus van hun competenties. Competenties en opleidingen zijn vitale factoren om te slagen. Dit is de reden dat de ERT herinnert aan het strategisch belang van het onderwijs voor de Europese competiviteit." Aha. Het gaat dus niet om onze algemene ontwikkeling, nee, hoger onderwijs moet een middel vormen voor Europese multinationals om een bepaald type werknemer te scheppen. Daarmee kunnen ze dan concurreren op de wereldmarkt met de VS en Japan. Want Europa loopt hopeloos achter met die ouderwetse door de staat gefinancierde universiteiten en hogescholen.
In de VS ligt dus het voorbeeld voor Europa. Of niet? Laten we kijken hoe het onderwijssysteem daar in elkaar zit. 93 miljoen Amerikanen (1 op de 3) kunnen bijvoorbeeld geen brief lezen of schrijven. Tientallen miljoenen jongeren krijgen door het ongelijkheidsysteem en de abnormaal hoge collegegelden niet eens de kans naar de universiteit te gaan. Vooral Afro-Amerikaanse jongeren zitten vaker in de gevangenis dan in de collegebanken. Concurrentie zou het toverwoord zijn. Wat houdt dat in de Amerikaanse praktijk in? Enerzijds zijn er negen private topopleidingen van over de 30.000 euro, anderzijds bestaan er openbare universiteiten met collegelden van ongeveer 5.000 euro. Een universiteit uitzoeken in de VS betekent duseerst kijken hoeveel er op je rekening staat. Of sponsors benaderen bij bedrijven... Vervolgens deelt een privé-organisatie studenten via tests in op IQ. Mensen met een lage score mogen naar een derderangs universiteit. En de bofkont die dan zo'n masteropleiding mag volgen moet eerst nog een dossier over zichzelf indienen. Blijkt hieruit dat de toekomstige modelstudent heeft deelgenomen aan acties, demonstraties of andere zaken, die niet in het universiteitsbeleid passen, dan kan hij of zij alsnog geweigerd worden. Dit is overigens al voorgekomen op de Rijksuniversiteit Groningen bij een selectieprocedure van de afstudeerrichting journalistiek. Te kritisch en te politiek actief? Negatief, (weliswaar niet-bindend) advies. Naast deze 'gewone universiteiten' in de VS bestaan er ook nog de zogeheten bedrijfsuniversiteiten (in 1997 waren dat er 1000), waar je klaargestoomd wordt tot voorbeeldig werknemer bij een bepaalde onderneming.
Die kant moeten we dus op, als het aan de EU en de WHO ligt. Onderwijsinstellingen zullen voortaan ook gefinancierd worden naar kwaliteit. Hou hierbij in je achterhoofd dat kwaliteit net als in de VS tot moordende concurrentie op de wereldmarkt moet leiden. Alleen de allerbesten, allerrijksten en allergehoorzaamsten krijgen toegang tot hoger onderwijs. De rest moet het doen met minder of ziet geen kans meer een opleiding te volgen. Om ook in Europa het onderwijs als marktkoopwaar aan te bieden aan draagkrachtige onderwijsconsumenten (zo heten studenten dan waarschijnlijk) zal 'het product' geherstructureerd moeten worden. BaMa biedt uitkomst. Niet langer staan dan het aantal studiejaren en studiepunten centraal, maar de Europese kredieten, het European Credit Transfer System (ECTS). Zo kunnen universiteiten makkelijker met elkaar concurreren en de beste studenten van elkaar afsnoepen. Deze ECTS-sen dienen dus vooral het belang van concurrentie en selectie. Bij een Master, de topopleiding, waar een asociaal groot prijskaartje aan hangt, gaan bijvoorbeeld strenge toelatingseisen gelden. Voor de overgrote meerderheid van Bachelors komt BaMa neer op studietijdverkorting. Een lid van de Confederatie van Europese Rectoren geeft aan waarom dat zo 'voordelig' is (voor het bedrijfsleven). Het is goedkoper als studenten na drie jaar (de duur van Bachelor) stoppen. Het scheelt in financiering en een extra bonus: iemand die minder kredieten heeft behaald en dus minder onderwijs heeft 'geconsumeerd' kun je ook minder loon geven. Zo symboliseert BaMa het klassenverschil in de samenleving, een tweedeling vergelijkbaar met die van de Duitse filosoof Nietzsche: de Bachelors, de werkers, de slaven, diegenen, die hun arbeid moeten verkopen (ene klasse) en de Masters, de meesters, de egoïsten, diegenen, die rijkdommen kunnen produceren en de productiemiddelen daarbij bezitten (andere klasse). Deze laatsten hebben er baat bij dat onder de werkers verschillende lagen zitten (ook om mensen tegen elkaar uit te spelen). Vandaar onder meer de selecties in het hoger onderwijs.
Dit kan en moet anders! Cuba, Noord-Korea en vroeger de DDR bewijzen dat. Onderwijs is daar gratis. Tot 16 jaar volgen alle kinderen een algemeen vormend programma, zodat ze zich een beter idee kunnen vormen over hoe de samenleving in elkaar zit en waar behoefte aan is. Zo kunnen ze hun eigen capaciteiten ontdekken. Bewust zijn van eigen keuzen en keuzen voor de samenleving staan in de socialistische landen centraal. De kostenloze geneeskundestudie op Cuba trekt studenten aan van over de hele wereld, ook uit de VS. Kwaliteit draagt hier niet bij aan de verrijking van enkelen, maar aan de vooruitgang voor de bevolking en aan de wetenschap, die daar wel onafhankelijk is.
Dit in schril contrast met de uitverkoop van ons onderwijs. Alsof het een natuurlijk verschijnsel betreft wordt het toegeschreven aan de internationalisering of globalisering. Onvermijdelijk dat dit gebeurt, luidt dealgemene opvatting. Ja, onvermijdelijk in die zin dat het kapitalisme toch doet wat het wil in zijn pogingen zichzelf overeind te houden. In maart 2003 vergaderen de Europese ministers (marionetten van de ERT) in Brussel achter gesloten deuren - lekker democratisch - over de privatisering van onderwijs. De WHO neemt in afwachting op Europa een nieuw GATS-verdrag aan in 2005. Het is waarschijnlijk dat onderwijs dan ook in GATS voorkomt. Dat moeten we niet laten gebeuren! De NCPN Jongeren roepen op hiertegen in verzet te komen. Je kunt dit aan de grote klok hangen en medestudenten bewust maken. Organiseer jezelf in een studentenbond. Of laat ons jouw ideeën horen over acties samen met ons. Een effectief wapen in de studentenstrijd is de brochure van Marxistische Studies uit België over Hoger Onderwijs. Dat kun je bij ons bestellen. Want... onderwijs is ons recht, geen marktkoopwaar!
Bronnen: Hel of paradijs. Hoe het onderwijs de speelbal wordt van de vrije markt (brochure Marxistische Studies oktober-december 2001 nr. 56), Trouw 26-11-02.