|
|
|
Al meer dan een jaar houdt Manifest de golf van (massa)ontslagen in Nederland en elders op de wereld bij. De omvang van de ontslaggolf neemt nog steeds toe. Achter deze cijfers gaat een economische crisis schuil die zich steeds verder verdiept. De komende periode leggen we de nadruk meer op die crisis en de gevolgen voor het loon, terwijl we ook de werkloosheidsgroei, nu zoveel mogelijk per bedrijfstak, zullen blijven volgen. Werkloosheid is overigens de snelste manier van inkomensachteruitgang, zeker als het gaat om structurele banen.
Manifest zal de komende periode wat dieper ingaan op de kapitalistische wetmatigheden van de (huidige) kapitalistische crisis. In dit artikel gaat Tamila Yabrova in op het cyclische karakter van de kapitalistische reproductie en de bijzonderheden van de economische crisis van het laatste decennium van de vorige eeuw.
Dat de kapitalistische reproductie in cycli verloopt, is een objectieve wet van het kapitalisme. Een kapitalistische cyclus omvat de beweging van de kapitalistische economie van crisis tot crisis. Tussen de crisissen kent de economie verschillende fasen: depressie, opleving, groei en opnieuw crisis. Zo'n klassieke cyclus is kenmerkend voor het kapitalisme van de vrije concurrentie. De eerste economische crisis begon in 1825 in Engeland, het toen meest ontwikkelde kapitalistische land. De eerste wereldcrisis vond plaats in 1857. Sedertdien heeft de kapitalistische economie 24 economische cycli overleefd.
De opkomst van het imperialisme, aan het einde van de 19e eeuw, brengt een grondige verandering teweeg in de klassieke cyclus. De fase van de depressie wordt langer en de opleving mondt vaak niet uit in groei, de crisissen worden korter en zijn niet altijd even diep als vroeger. Maar crisissen zijn en blijven een onvermijdelijk verschijnsel van het kapitalisme. In 1907 beantwoordde Lenin in zijn werk marxisme en revisionisme de revisionistische theorieën over de oplossing van crisissen: "Alleen de vorm verandert, de tendens van de crisissen, maar zij blijven bestaan als onafscheidelijke kompanen van het kapitalisme."
Heel de geschiedenis van de evolutie van het kapitalisme bevestigt de juistheid van Lenin's woorden. De oorzaken van economische crisissen zijn in laatste instantie te herleiden tot de fundamentele tegenstelling binnen het kapitalisme, tussen het sociale karakter van de productie en de private toe-eigening van het resultaat van de productie, dat wil zeggen het privé-eigendom (van kapitaal en productiemiddelen, nvdr). De directe oorzaken van de crisis liggen, naast een aantal andere oorzaken, in de tegenstelling tussen de groei van de productie en de achterblijvende koopkracht van de werkers. De materiële basis van crisissen is de vernieuwing op grote schaal, van het basiskapitaal (de productiemiddelen). De lengte van de economische cycli hangt af van de materiële basis van de crisissen:
De economische crisissen van vóór de monopolistische periode (vóór het einde van de 19e eeuw) waren crisissen van overproductie van waren. Maar deze overproductie was relatief. In het tijdperk van het imperialisme komen de crisissen voort uit een overtollige overcapaciteit van het basiskapitaal, uit een onvoldoende aanwending van de productiecapaciteiten. Zo zietde staalmarkt vandaag bijvoorbeeld op tegen een overproductie van 100 miljoen ton staal. Ondertussen draaien de staalbedrijven maar op 75-79 procent van hun capaciteit. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) heeft voor het jaar 2002 als taak gesteld de staalproductie met 100 miljoen ton te beperken. En de Verenigde Staten willen deze opdracht natuurlijk vervullen ten koste van hun concurrenten in andere landen. Dat verklaart waarom de VS de belastingen hebben verhoogd op de staalinvoer uit de Oekraïne, uit Rusland en elders. Deze 'staaloorlog' heeft enorme schade toegebracht aan de economie van deze landen die al in de jaren van de 'perestrojka' (de burgerlijke contrarevolutie) was vernietigd. Gedeeltelijke crisissen gaan gepaard met fundamentele economische crisissen: in bepaalde sectoren zijn er 'structurele crisissen', regionale, monetaire, enz.
Vandaag, onder de overheersing van de multinationals, in het globaliseringsproces, hebben de marxisten de taak de bijzonderheden van de crisis wetenschappelijk te analyseren. Burgerlijke en revisionistische economisten ontkenden in hun analyses de objectieve oorzaken van de crisissen. Volgens hen waren het toevallige verschijnselen die men kon uitschakelen, vooral door staatstussenkomst. De bekende theoreticus uit de eerste helft van de 20e eeuw, J.M. Keynes, stelde de theorie van de regeling van de economie door de staat voor om de crisissen te verzachten. William Foster, voorzitter van de communistische partij van de VS in de jaren dertig, noemde Keynes met zijn theorie "de spoedarts voor het zieke kapitalisme". Zo moest Keynes erkennen dat het kapitalisme ziek is en genezing behoefde, daar waar zijn voorgangers meenden dat het kapitalisme zelf via de marktmechanismen zijn problemen kon oplossen. De crisistheorieën van de opportunisten stelden dat het kapitalisme zich crisisloos kon ontwikkelen, dat er een oplossing was voor de tegenstelling binnen dat kapitalisme, door het te integreren in het socialisme. In zijn theorie van het ultra-imperialisme verklaarde Karl Kautsky dat de tendens tot de vorming van één enkele monopolistische trust zou leiden naar een tijdperk van vredelievend kapitalisme, zonder crisissen of oorlog. Lenin heeft die theorie weerlegd in het artikel "Over het ordewoord van de Verenigde Staten van Europa", dat ook vandaag nog actueel is nu de Europese Gemeenschap illusies zaait over het wegvallen van de concurrentie, van de tegenstellingen tussen de EU-leden en de oplossing van crisissen. Deze theorieën ontwapenen de arbeidersklasse in haar strijd tegen de overheersing van de monopolies en van het kapitalisme. Erg gevaarlijk voor de strijd van de arbeidersklasse zijn ook de nieuwe theorieën over de 'globalisering met een menselijk gelaat'.
De economische crisissen veroorzaken enorme schade aan de kapitalistische economie. Zij herleiden de productie naar het peil van tientallen jaren geleden. Vooral de werknemers dragen daarvan de gevolgen: chronisch geworden toename van de werklozen, dramatische daling van het levensniveau en verscherpte uitbuiting. De massale verarming van de werkers en de afschaffing van banen zijn al even gevaarlijk, omdat zij de arbeidersklasse declasseren en er een 'lompenproletariaat' van maken en zo een gunstig terrein scheppen voor het fascisme.
De recente gebeurtenissen in Oostenrijk, Frankrijk, Oekraïne, Rusland, enz. bevestigen deze conclusie. Zoals Marx het uitdrukt, zijn crisissen niet alleen onvermijdelijk maar ook noodzakelijk voor het kapitalisme. Zij zijn het middel om op gewelddadige manier de tegenstellingen binnen de kapitalistische economie, zij het tijdelijk, op te lossen. In de omstandigheden van het huidige kapitalisme, op het einde van de 20e eeuw, moet deze stelling van Marx worden vervolledigd met de stelling dat het kapitalisme in een impasse zit, dat het zijn tegenstellingen niet kan oplossen, en dat het kapitalisme zich wel degelijk ontwikkelt, het is een ontwikkeling 'van boven aan de ladder naar beneden'. Lenin heeft het imperialisme gedefinieerd als het stadium van het rottende kapitalisme, op de vooravond vanzijn vernietiging. Het huidige imperialisme bevindt zich al in een toestand van ontbinding. (Volgende keer een toelichting op dit artikel)
Bron: Tamila Yabrova is voorzitter van de Unie van Communisten van de Oekraïne en hoofdredacteur van het tijdschrift Marxisme en Actualiteit.