Economische schijn en werkelijkheid
 |
|
Nederlandse soldaten in Irak omdat regering een economisch graantje wil meepikken.
|
 |
Toekomst van de jeugd onder grote druk door bezuinigingsplannen van kabinet.
Foto Rob Heusdens
|
Door Jos van Bergen
Als het aan de aandelenbeurzen ligt is het economisch herstel al volop aan de gang. Dankzij positieve berichten - en ondanks de nodige negatieve berichten - stijgen de koersen weer tot grote hoogten. Met name de koersen van technologiebedrijven zijn fors gestegen. De waarderingen duiden op groot vertrouwen van beleggers in de toekomst, in een uitbundige groei zoals in de tweede helft van de jaren negentig. Is de economische crisis inderdaad voorbij en groeit de economie weer of lopen de beurzen voor de muziek uit?
Uit recente cijfers over de economie van de VS blijkt dat de arbeidskosten per eenheid product in het tweede kwartaal ten opzichte van het vorige jaar zijn gedaald met 2,8 procent. Dit vertaalt zich in een stijging van de arbeidsproductiviteit van 6,8 procent. Volgens het ministerie van Handel zijn de fabrieksorders in juli ten opzichte van juni gestegen met 1,6 procent. In juni lag dit cijfer op 1,9 procent. Het Institute for Supply Management (ISM) kwam met het cijfer van 65,1 punten voor de dienstenindex. Een waarde boven de 50 duidt op groei. Uit de deelindex voor nieuwe orders blijkt een lichte toename van het aantal nieuwe orders voor de dienstensector die ongeveer een kwart van de economie uitmaakt. Het werkloosheidspercentage daalde van 6,2 procent in juli naar 6,1 procent in augustus. Verschillende bedrijven maakten omzetcijfers bekend die beter waren dan verwacht en sommige stelden hun verwachtingen zelfs naar boven bij. Samen met de stijging van het bruto nationaal product (bnp) duiden deze cijfers inderdaad op een toename van de activiteit. Het enige cijfer dat uit de toon viel was het aantal aanvragen voor werkloosheidsuitkeringen dat met 15.000 steeg tot 413.000.
Psychologie en economie
Alle ogen zijn gericht op de economie van de VS omdat het lang verwachte herstel daar vandaan zou moeten komen. Daarom stegen niet alleen de beurzen in de VS, maar ook die in de EU en in Japan. De laatste stijging begon kort voor het uitbreken van de oorlog in Irak in maart. Beleggers hadden blijkbaar vertrouwen in een goede afloop voor de VS. En inderdaad hebben beurskoersen alles te maken met vertrouwen. Mensen als Allan Greenspan, de voorzitter van het stelsel van centrale banken in de VS, spreken voortdurend over de noodzakelijke toename van het vertrouwen in de economie. Dat zou nodig zijn om consumenten aan het besteden te krijgen en bedrijven aan het investeren. Als het vertrouwen groeit en het geld rolt komt de groei vanzelf. Deze psychologische benadering van de economie blijkt na een sterke daling van de beurzen en tijdens een oorlog die het vertrouwen in eigen kracht tegen de schurk van Bagdad sterkt inderdaad te werken. Pas na deze oppepper en de stijgende beurzen verschenen de cijfers die zouden kunnen duiden op een economische opleving.
Beeld en werkelijkheid
Die cijfers moeten echter wel met een korreltje zout genomen worden. Bij nadere beschouwing blijkt bijvoorbeeld de toename van de arbeidsproductiviteit niet zozeer veroorzaakt te zijn door de toename van de productiviteit van de productiefactor arbeid, waarmee dus mensen worden bedoeld, maar eerder door inkrimping van het personeelsbestand door mensen op straat te zetten. De daling van het werkloosheidspercentage wordt voor een belangrijk gedeelte veroorzaakt door het wegvallen van veel mensen uit het officiële cijfer over de beroepsbevolking omdat zij de hoop op het vinden van een baan hebben opgegeven. Zo is ondanks de daling van het werkloosheidscijfer het aantal arbeidsplaatsen in augustus met 93.000 afgenomen. Het is in de VS niet ongebruikelijk dat zakenbanken hun verwachte resultaten van veel bedrijven vóór de bekendmaking van de kwartaalcijfers geruisloos naar beneden bijstellen zodat die bedrijven resultaten bekendmaken die beter zijn dan verwacht. In de berichtgeving van de commerciële financiële televisiestations wordt vervolgens de nadruk gelegd op het 'beter dan verwacht'. Die stations zijn in de regel in handen van grote multinationals die zelf belang hebben bij een positieve stemming die goed is voor hun eigen omzet. Bovendien zijn zij nauw verbonden met de zakenbanken die hun spel van verwachte resultaten spelen. Er zijn zelfs duidelijke aanwijzingen dat de aandelenbeurzen, met name de Dow Jones, gemanipuleerd worden om een sterke daling te voorkomen. Die mag beslist niet optreden omdat de kans op de 'systeemcrisis', waar Rijkman Groenink van ABN Amro begin dit jaar over sprak, dan zienderogen toeneemt.
Hoop op herstel
Aan alle kanten is de commerciële wereld, met name het financierskapitaal, bezig de stemming er op de beurzen in te houden. Maar een stijgende beurs betekent nog niet een aantrekkende economie. Sinds het uitbreken van de economische malaise in 2000 zijn er al miljoenen arbeidsplaatsen verloren gegaan. In de eerste acht maanden van dit jaar waren dat er 595.000, waarvan in augustus alleen al bijna 100.000, en de ontslaggolf gaat onverminderd door. De positieve praat en de gestegen beurzen sporen veel consumenten, die vaak ook aandelenbezitters zijn, aan om te consumeren, desnoods met geleend geld. Er loopt zelfs een 'buy American'-campagne, een oproep om waren te kopen die in de VS geproduceerd zijn. Een hele reeks renteverlagingen, een nieuwe belastingverlaging en de enorme bedragen die in de wapenindustrie worden gestoken hebben hetzelfde doel. De hoop is dat de economie hierdoor weer zal aanspringen voordat de stemming keert en de beurzen weer onderuitgaan.
Water staat tot aan de lippen
De kans is zeer groot dat die hoop ijdel zal blijken. De crisis heeft het grootste deel van de wereldeconomie in zijn greep zodat positieve impulsen van buiten de VS niet te verwachten zijn. Bovendien bedraagt het overheidstekort inmiddels bijna 500 miljard dollar, evenveel als het handelstekort. Samen is dit één biljoen dollar, bijna tien procent van het bruto nationaal product. De VS geven dus tien procent meer uit dan zij verdienen, en dat percentage stijgt alleen maar. Deze ontwikkeling is op termijn onhoudbaar zodat maatregelen noodzakelijk zullen worden. Welke dat ook zullen worden, de gevolgen voor de economie van de VS zullen vernietigend zijn. Met nieuwe presidentsverkiezingen in het vooruitzicht staat het water de regering en de centrale bank tot aan de lippen en een oplossing is niet in zicht. De vraag is dus niet óf de economie en de beurzen instorten, maar wanneer. Met name de kleine beleggers en de pensioenfondsen, die net weer goede moed gevat hebben, worden hiervan de dupe met alle vervelende gevolgen van dien. Met de Patriot Act en na invoering van de tweede Patriot Act en de onlangs aangekondigde extra maatregelen, die onder andere de mogelijkheden voor toepassing van de doodstraf verruimen, staat de regering in Washington klaar om de openlijke dictatuur in te voeren. Als de situatie daar aanleiding toe geeft zullen de haviken niet aarzelen.
Hoog spel gedoemd te mislukken
Terwijl steeds meer mensen hun baan verliezen en de armoede en ellende van de bevolking snel om zich heen grijpt, speelt het kapitaal dus het grote vertrouwensspel dat tot doel heeft de totale ineenstorting te voorkomen. Omzetten en resultaten van het bedrijfsleven nemen niet toe omdat de zaken zo goed lopen, maar omdat bedrijven tot het uiterste gaan in het besparen op de kosten, met name op personeelskosten, en omdat de regering enorme bedragen in de economie pompt. Bedrijfsleven, overheden en consumenten zijn samen goed voor ruim dertig biljoen dollar aan schulden, en de tendens is stijgend. Het is hoog spel dat gedoemd is te mislukken. Als het zo ver komt krijgen wij openlijk te maken met de afschuwelijke kant van het kapitalisme. Harde onderdrukking, terreur en oorlog zullen de aardbol en de volkeren teisteren. Het beleid van Bush, Blair en Balkenende is slechts een klein voorspel van wat ons staat te wachten. Daarom is het van het grootste belang dat nu gewerkt wordt aan de tegenkracht die alleen kan bestaan uit de vereniging van alle krachten tegen de afbraak van al wat met veel pijn en moeite is opgebouwd, voor behoud van inkomen, voorzieningen en rechten, en voor een vreedzame oplossing van de conflicten in de wereld. De strijd voor de vrede staat niet los van de economische strijd. Het antwoord ligt in de bewuste bundeling van krachten.