Steeds vaker kom ik tegen dat het onderwijs wordt gezien als de motor van vooruitgang. Dan zou dat ook betekenen dat achteruitgang van de kwaliteit van het onderwijs en het onvoldoende genieten van onderwijs een algehele maatschappelijke achteruitgang tot gevolg heeft.
Nu zal er niet één verstandig mens rondlopen die durft te beweren dat onderwijs er niet zoveel toe doet, dat goed onderwijs niet belangrijk is voor de kwaliteit van een samenleving. Laat dit wel gezegd zijn, want sommige zaken kunnen heel gevoelig liggen. Maar als je steeds vaker hoort en leest dat onvoldoende onderwijs ten grondslag ligt aan het ontsporen van jongeren, aan criminaliteit, dan is dat een standpunt dat niet zomaar even voor waar aangenomen hoeft te worden. Als je steeds vaker de bewering tegenkomt dat onvoldoende onderwijs schuldig is aan werkloosheid, dan wordt het tóch tijd daar eens wat dieper over na te denken.
Standpunten met betrekking tot de noodzaak om in arme, onderontwikkelde gebieden eerst onderwijs van de grond te krijgen omdat er anders geen economische ontwikkeling mogelijk is, worden wel erg makkelijk voor juist gehouden. Dit laatste lijkt in de discussie over kinderarbeid zelfs het hoofdpunt te zijn. Men doet veel mensen geloven dat het opzetten van onderwijsprojecten een eind aan de kinderarbeid maakt. Kinderarbeid bestaat niet door een gebrek aan of afwezigheid van onderwijsmogelijkheden. Het is precies andersom: er is geen of onvoldoende onderwijs omdat kinderen moeten werken! Let wel, voor de kinderen van de uitbuiters van die werkende kinderen is er wel onderwijs..!
Nu is het zo dat er mensen zijn die de idealistische overtuiging hebben dat scholing zorgt voor economische en sociale ontwikkeling, dat als je in een arm land een school bouwt, die uitbuiter van het werkende kind het dan naar school zal sturen. Of dat de ouders dat zullen doen. Maar die kunnen de inkomsten die een kind binnenbrengt niet missen. Met een variant op de veel geciteerde, aan Berthold Brecht ontleende zin 'erst das Fressen und dann die Moral', zou je kunnen zeggen: eerst het eten en dan het onderwijs... Onderwijs voor iedereen is één van de belangrijkste sociale voorzieningen, maar staat pas dán in dienst van een volk als de economische en politieke voorwaarden daarvoor aanwezig zijn.
Alleen een volk in een onderontwikkeld land dat de weg van het socialisme op wil gaan kan het zich permitteren om tegelijkertijd economie en onderwijs te ontwikkelen. Denk bijvoorbeeld aan de alfabetiseringsbrigades, het uit de grond stampen van scholen. Iets dat slechts mogelijk is als de kapitalistische uitbuiters buiten de macht zijn gesteld of als op z'n minst hun macht door wettelijke dwang wordt begrensd. Maar denk dan ook aan de oorlogszuchtige reacties van het imperialisme, de Verenigde Staten van Amerika voorop.
Waarom wordt hier nu zo'n punt van gemaakt? Omdat ook in ons land - behorend tot het rijke deel van de wereld - dezelfde idealistische opvatting politiek aan de man wordt gebracht. Kijk bijvoorbeeld naar de Bijstandswet en zie wat met de nieuwe wet Werk en Bijstand vanaf 2004 het geval zal zijn. Het strooien met cursussen, met lesprogramma's enzovoort, alsof werkloosheid alleen een gevolg zou zijn van onvoldoende opleiding. Zo wordt ook hier het kapitalistische systeem buiten schot gehouden als veroorzaker vanwerkloosheid en de verantwoordelijkheid naar het individu geschoven. Zo wordt elke dag in woord en geschrift, met deze valse idealistische benadering, ongewenst gedrag, maar ook echt crimineel gedrag van jongeren verklaard uit onvoldoende scholing en wordt er fijntjes gewezen op sociale afkomst. Alsof maatschappelijk ongewenst gedrag en criminaliteit in de zogenaamd hogere kringen niet voorkomt...
Wellicht ten overvloede, eenieder heeft ook een persoonlijke verantwoordelijkheid. Anders zou niet recht worden gedaan aan al die mensen die werkloos of anderszins buitenspel staan of aan al die andere 'Marokkaantjes', om ook maar eens een veel in het nieuws zijnde categorie te noemen. Waar het vooral nu in ons land om gaat is, dat als het peil van het onderwijs gedaald is, dit het opleidingsniveau c.q. de algemene ontwikkeling van heel veel individuen naar beneden haalt. Dit laatste is echter niet de oorzaak van het eerste. Hier staan ook niet die vele individuen met elk hun eigen verantwoordelijkheden te kijk, maar wel het niveau van de ontwikkeling van de maatschappij als geheel!
Zo beschouwd hebben we hier te maken met een politieke zaak, met de kwestie van de kapitalistische maatschappij zoals die zich ontwikkelt en in de ogen van de politieke meerderheid geen strobreed in de weg mag worden gelegd. Dus het is niet zoals het de mensen wordt wijsgemaakt, dat het niveau van het onderwijs de schuld draagt van de verzwakking van de algehele sociaal-economische ontwikkeling, maar wel dat de geconstateerde daling van het onderwijsniveau in Nederland veroorzaakt wordt door sociaal-economische politieke keuzen! En dat is niet van gisteren, alle mooie soms idealistisch klinkende woorden ten spijt.