De ideologen van het kapitalisme hebben de wind in de zeilen. Zij orakelen, betogen en propageren er lustig op los. Zij pakken de politieke en wetenschappelijke ruimte die hen gelaten wordt. Hoe ze zich ook wetenschappelijk tooien, als neoconservatieven, als liberalen, als verdedigers van het vrije woord: in woord en geschrift wordt hun weinig in de weg gelegd. In de praktijk, in het echte leven zelf, daar is dat wel anders.
Veel van de onvrede onder de mensen vloeit nu juist voort uit de gevolgen van die zo bejubelde kapitalistische marktwerking. Een aansprekend voorbeeld, dicht bij huis van schrijver dezes, is het volgende:
Zo'n tien jaar geleden werd, na een vergeefse strijd, de zuivelfabriek in Oosterzee - een dorp in de gemeente Lemsterland - gesloten. Nog steeds ligt er, na afbraak van deze fabriek, het grote gat met zijn restanten en kuilen vol water, met een afrastering eromheen. Dit tot groot ongenoegen van vooral de plaatselijke bevolking. Een initiatief vanuit de bevolking voor invulling van dit wellicht meest onooglijke dorpsplein van Nederland, voornamelijk woningbouw, is er na al die jaren nog niet van gekomen. Van tijd tot tijd liet men van zijn misnoegen blijken. Schuldigen genoeg: gemeente, provincie, projectontwikkelaars, enzovoort. Het vreemde is nu, in elk geval zo lijkt het, dat de aangewezen boosdoeners allen schuldig zijn aan de verloederde en verpauperde aanblik van het dorp, maar tegelijkertijd ook weer niet.
Alle mensen die zich hebben neergelegd bij de overheersing van het nieuwe evangelie, de werking van de markt, een terugtredende en zeer bescheiden optredende overheid, zouden bij het kijken naar die overgebleven schoorsteenpijp van de voormalige zuivelfabriek, ook eens bij hun eigen kijk op de maatschappij te rade moeten gaan. Hoeveel van die gemeentelijke en provinciale overheid was er dan betrokken bij de koude sanering van de zuivelindustrie, waar ook de gemeente - vooral het dorp Oosterzee - de dupe van werd?
Alle hulde voor die mensen die niet bij de pakken neer zijn gaan zitten en alternatieven aandroegen voor het economische en sociale verlies. Maar dat kan echter niet wegnemen dat het jarenlange bestaan van 'het gat' - het verdriet van Oosterzee - veroorzaakt wordt door dezelfde wetten van de 'markt' die het dorp van zijn zuivelfabriek, van zijn voornaamste bron van werkgelegenheid hebben beroofd. Het ontstaan en het nog steeds bestaan van 'het gat' horen gewoon bij de maatschappijvorm, die ook door een deel van de dorpsbevolking met behulp van opeenvolgende politieke keuzen gelegitimeerd wordt.
Wat de bevolking kan doen, wat de plaatselijke politiek kan doen, is - indien de huidige maatschappijvorm als een gegeven 'voor eeuwig' wordt beschouwd - niet meer en niet minder dan voorwaarden scheppen, druk uitoefenen op hen die de feitelijke macht bezitten, de particuliere investeerders, in de hoop dat de zaak eens ten goede zal keren. Als de overheid destijds zelf het heft in handen had genomen bij de realisatie en exploitatie van het dorpsvernieuwingsproject was alles heel wat sneller gegaan.
Maar ja, dat is in deze tijd waarin privatisering wordt gestimuleerd en overheidstaken achterlijk worden gevonden, niet politiek correct. De macht van het kapitaal is versterkt ten koste van de macht van de politieke overheden. Hoe tegenstrijdig het sommigen ook mag toeschijnen, de vervlechting van het staatsapparaat (de overheid) met de kapitaalsondernemingen (de private sector) vindt in de tegenwoordige tijd zijn bewijs in de wijze waarop het staatsapparaat ten behoeve van de winstmaximalisatie van de private sector terugtreedt, haar macht afstaat.
Veel mensen laten dit nog elke dag gebeuren en hebben zich in laten pakken door de valse propaganda. De kritiek richt zich nu vooral op de overheden en niet of veel minder op de kapitaalskrachten, die soms ongrijpbaar en onaanspreekbaar lijken.
Politici die nog niet helemaal van - de sociale - god los zijn zouden zich dit moeten aantrekken, de private partij trekt zich nergens wat van aan, tenzij snelle winst in het nabije verschiet ligt.
Onze Nederlandse maatschappij is, als deel van een Europese Unie in wording, bezig zich te ontwikkelen van een kapitalistisch systeem met sociale en democratische structuren naar een niet door deze structuren gehinderd en beperkt kapitalisme: het zuivere kapitalisme waarin de wetten van de markt als die van de jungle zijn. Honderden, ja duizenden dorpen als Oosterzee, zelfs kleine steden, zijn er in landen waar de kapitalistische marktwetten niet of veel minder dan hier worden beperkt. Dat is de richting waar ook de politieke meerderheid hier naartoe wil. Landen waar dorpen door sluiting en wegtrekken van industriële bedrijvigheid spookdorpen zijn geworden. Waar de inwoners, op een enkele excentriekeling na, weggetrokken zijn, een onzekere toekomst tegemoet. Wat de wet van de jungle achterlaat is hoogstens nog goed genoeg als decor voor een horrorfilm.
Dat is ook het toekomstscenario voor delen van Nederland, voor het platteland, als de mensen niet nadenken over een alternatief, een politiek-economisch alternatief waar niet het gewin maatgevend is, maar de behoeften. Tot die behoeften hoort ook een leefbare omgeving, met voldoende voorzieningen, maar zonder door kapitalisten achtergelaten rotte plekken.