Duizenden bladzijden, duizenden gesprekken, tientallen conferenties en debatten zijn er de afgelopen jaren gespendeerd aan het geweld in de samenleving. Aan 'zinloos' geweld vooral. Na bijna elk incident - dat voor de naaste omgeving een ramp is - vliegen de teksten de mensen om de oren: gewetensvolle, emotionele, wetenschappelijke, maar vooral ook hypocriete.
Of de onveiligheid écht toeneemt, of dat het slechts om een toename van een gevoel van onveiligheid gaat! Of toenemend individualistisch gedrag slecht is of dat dit best meevalt! In hoeverre de culturele achtergrond van een dader - nooit van een slachtoffer overigens - er wel of niet mee te maken heeft! Of een harde aanpak ter voorkoming van geweld nodig is en zo ja, hoe dat dan wel zou moeten!
Ook nu weer, na het vermoorden van een conrector van een scholengemeenschap in Den Haag door een zeventienjarige scholier. Ook nu weer is er het gevaar dat na het uitgaan van de waxinelichtjes, (na de eerste sessies van de traumateams, na de eerste en onvermijdelijke kamervragen, nadat het meeste emotionele vuur is gedoofd), iedereen zijn of haar eigen weg van deskundigheid weer inslaat en, zonder zich ervan bewust te zijn, wacht op de volgende trieste gebeurtenis. Waarna, zoals we geleerd hebben van de vorige, het 'gepraat' opnieuw begint.
Waarom deze, wellicht niet geheel vrij van cynisme, woorden? Ja, waarom zijn er zoveel mensen die vinden dat er steeds meer hardheid in de maatschappij komt, maar dat zoiets zeker niet op een school of in een supermarkt mag plaatsvinden? Is het uitkleden van het basisziekenfondspakket dan niet hard? En de verhoogde eigen bijdragen in de thuiszorg, de nieuwe plannen met betrekking tot de WAO? Is het accepteren van verarming in ons land, van honger en ellende in de vele buitenlanden dan niet hard en gewelddadig? "Er is iets fundamenteel verkeerd in onze samenleving", zo sprak de premier na de schoolmoord in Den Haag. Daar zijn wij het fundamenteel mee eens, mijnheer de minister-president! Maar, bedoelen wij hetzelfde? De vraag stellen is hem beantwoorden.
In de huidige ontwikkelingsfase van het kapitalisme, waarin het stelsel zijn progressieve veren in een sneltreinvaart aan het afschudden is, en analoog hieraan, de sociaal-democratie haar ideologische veren afschudt, is hardheid het parool. Op zichzelf gerichtheid, langs elkaar heen leven, afbraak van solidariteit, dat zijn de ideologische en sociologische kenmerken van het kapitalisme, zoals zichtbaar wordt in de tegenwoordige tijd. Zonder het doordrongen zijn van deze kenmerken in de hoofden en harten van de mensen, om zich tussen alle geweld staande te kunnen houden, zouden de moderne roofridders op deze aarde hun doelstellingen niet waar kunnen maken. Hoe meer onverschilligheid en agressie jegens anderen - negatieve energie - des te minder plaats voor positieve, tegen de keiharde afbraakpolitiek gerichte energie.
Als de discussie gevoerd wordt over de vraag of de daad en het motief in het genoemde geval met de culturele achtergrond van de dader te maken heeft, moet het volgende gezegd zijn:
Ook wij sluiten in dit verband niets uit. Antropologische, demografische, culturele en religieuze verschillen tussen mensen en groepen mensen bestaan. Gemeten langs de lat van algemeen geldende normen en waarden zullendaaruit voortkomende geaardheden nu eens de positieve en dan weer de negatieve kant uitslaan. Zelfs over sommige als algemeen geldende normen is wel discussie mogelijk. Kijken we ook naar de geschiedenis dan is er, vanuit de Europese wereld geredeneerd en de vreselijke slachtvelden overziend, zeker wel enige gereserveerdheid op zijn plaats.
Maar desalniettemin, als we ervan uitgaan dat bij bepaalde groepen inwoners van ons land de geweldsdrempel lager ligt dan bij de gemiddelde inwoner, dan moet wel vastgesteld worden dat de tegenwoordige maatschappij, waarin bijna alles met geweld op de mensen afkomt - van reclames em computerspelletjes waarbij honderd punten verdiend kunnen worden met een verkrachting tot en met de brute afbraak van op solidariteit berustende sociale verworvenheden - daar nu niet bepaaid een remmende werking op heeft. Het is eerder andersom. De algemene toename van de hardheid van de maatschappij werkt stimulerend op gedrag dat in zijn algemeenheid als negatief wordt ervaren.
De algemene tendens is een stimulans tot meer geweld, tot sneller overgaan tot geweld bij meningsverschillen, tot machogedrag. En tot het gebruik van vuurwapens. De niets ontziende kapitalistische markt van vraag en aanbod zorgt voor de vraag en het aanbod van de bruikbare symbolen van een toekomstig wild-west-kapitalisme. Hoe kunnen zestien- en zeventienjarigen met vuurwapens op zak lopen? Het lijkt zo eerder een wonder dat er nog niet meer ongelukken zoals in Den Haag gebeuren!
Nog even los van de niet te ontkennen problemen die er zijn bij een aantal etnische groepen, waar het gaat om conflictsituaties met betrekking tot generatievraagstukken, cultuurverschillen, het onvoldoende kunnen wortelen in de nieuwe samenleving, moet in zijn algemeenheid gezegd worden dat opvoeden van kinderen (overal en altijd wel onderschat) in deze tijd geen sinecure is. Steeds vaker moeten ouders bekennen dat het tegen de invloeden van de keiharde buitenwereld moeilijk opvoeden is. Daarbij komt dat het in deze maatschappij waarin de wet van vraag en aanbod bijna alles doordringt, wemelt van allerlei vormen tegen betaling opgedrongen adviezen over opvoeding. De door het kapitalisme veroorzaakte problemen zijn op hun beurt weer een gat in de markt om mensen - meestal uit de VS overgewaaide pseudo-wetenschappelijkheden - daarmee geld uit de zakken te kloppen.
Ligt het niet voor de hand dat de slechts op winst en snelle rijkdom azende heersende klassen er belang bij hebben die objecten van hun honger te willen scheppen naar de eigen beeltenis? Wees als ik zei de beul, opdat ik u kan opknopen...
Persoonlijke problemen, frustraties, zelfs culturele achtergronden kunnen een rol spelen bij dramatische gewelddadigheden. Maar al deze niet onbelangrijke zaken zullen bijkomstigheden blijken te zijn als de huidige stand van zaken in de maatschappij nader wordt beschouwd: doekjes op je hoofd, keppeltjes op je hoofd, honkbalpetjes op je hoofd..? Boter op je hoofd is erger. Zeker weten!