De visie van Turkije op de kwestie Cyprus

Mehmet Ali Talat

Kofi Annan

Door E.M.

Ondanks het feit dat er wereldwijd enorm veel aandacht aan besteed is in de media, zijn de recente tactische stappen die de Turkse heersende klassen ondernamen in de kwestie Cyprus van weinig tot geen betekenis.

De eerste zogenaamde "opzienbarende" ontwikkeling was dat er algemene verkiezingen werden gehouden op het Turkse deel van Cyprus, op 14 december vorig jaar. Het was voor het eerst in bijna 30 jaar dat de imperialisten van de VS en de EU de rechtmatigheid van de verkiezingen aan de noordkant van Cyprus erkenden, in de hoop dat de uitkomst het imperialistische standpunt zou ondersteunen, uitgewerkt in het Annan Plan.

Maar het mocht niet baten! De CTP van Mehmet Ali Talat, een enthousiast aanhanger van het Annan Plan, werd bij de verkiezingen weliswaar de grootste partij. Maar uiteindelijk moest de CTP een coalitie aangaan met de DP van Serdar Denktash, de zoon van Rauf Denktash, die de status quo op het eiland wil handhaven. De imperialistische instituten en media presenteerden de verkiezingen als de "nederlaag" van de oppositie op het eiland tegen het Annan Plan. Maar Talat erkende uiteindelijk dat hij toch niet voldoende publieke steun had gekregen en trad terug. Waarbij hij tevens verklaarde dat Rauf Denktash zal aanblijven als een van de belangrijkste onderhandelaars met de Griekse kant van het eiland, de Verenigde Naties en de EU. Wat daarop volgde was een reeks van verwarrende gebeurtenissen, waarin met name de twee jonge fundamentalistische sterren van Turkije optraden: Tayyip Erdogan en Abdullah Gul.

Europees en Amerikaans gekonkel

Prodi's geestdriftige speeches tijdens zijn bezoek aan Turkije, een paar dagen later nog versterkt door de vriendelijke woorden van Fischer, waren duidelijk tekenen van de paniek binnen de EU over het onvoorspelbare gedrag van Turkije met betrekking tot Cyprus. Bijna tegelijkertijd kondigde Annan een nieuwe voorwaarde aan om de onderhandelingen voort te kunnen zetten: als de beide zijden van Cyprus er niet in slagen om tot overeenstemming te komen met betrekking tot Annan's plan, dan moeten zij een referendum instellen. Deze voorwaarde werd door beide delen van het eiland direct verworpen. De VS volgen het hele proces rond Cyprus ook met argusogen, waarbij zij het niet nalaten om druk uit te oefenen op de onderhandelende partijen. De Amerikaanse media brengen voortdurend nieuws en commentaren, waarin verklaard wordt dat als Turkije - lees het Turkse deel van Cyprus - vóór 1 mei het Annan Plan accepteert (de datum waarop Cyprus officieel toe zal treden tot de EU), de VS volledige steun zal verlenen aan de wens van Turkije om ook tot de EU toe te treden (en vice versa: als Turkije niet meewerkt aan het Annan Plan, dan zal de VS de wens van Turkije, toetreding tot de EU, niet steunen).

Tijdens de eerste vergadering in 2004 van de Nationale Veiligheidsraad zijn Erdogan en het leger, een zeer onwaarschijnlijk duo, tot overeenstemming gekomen over hoe te handelen in deze kwestie. De meest vooraanstaande krant in Turkije, Milliyet, bejubelde in haar editie van 28 januari 2004 de visie die na de vergadering naar buiten is gebracht. De krant gebruikte daarbij de volgende woorden: "Altijd één stap vooruit (op de Griekse kant, noot van de schrijver). Erdogan en Gul gaven duidelijkheid over het te voeren beleid in de kwestie Cyprus: "We zullen nooit een stap achterblijven op de Grieken, wij zullen niet degenen zijn die weglopen uit de onderhandelingen".

Soto moet vervangen worden

De tactische manoeuvres van Erdogan tijdens de Davos Top zijn te verklaren vanuit deze visie. Tijdens een gesprek met Kofi Annan zei Erdogan hem dat Turkije de huidige bemiddelaar, De Soto, wil vervangen. Dit werd door Annan niet helemaal juist geïnterpreteerd. Enige uren later verklaarde hij blij aan CNN en de rest van de wereld dat Erdogan hem, de ontwerper van het Annan Plan zelf, als bemiddelaar zou willen. Als dat waar was geweest zou dat automatisch betekenen dat Turkije onvoorwaardelijk het Annan Plan zou accepteren. Maar dit is niet wat Erdogan bedoelde, hij wil iets anders: het op dit moment in het proces vervangen van de bemiddelaar, zal automatisch betekenen dat de imperialistische oplossing wordt uitgesteld. Want wie de Soto ook zal vervangen, hij zal zich eerst goed in de kwestie moeten verdiepen en de situatie ervaren voordat hij een overtuigend standpunt kan innemen. In Davos deed Erdogan nog een onverwachte suggestie: breng het Annan Plan, dat 80.000 pagina's telt (inclusief de bijlagen) terug tot de hoofdlijnen, zodat de Turkse regering snel over het plan kan beslissen, in plaats van te moeten discussiëren over alle details van het plan. Een slimme zet! Want de hoofdlijnen van het Annan Plan zijn voordelig voor de Turkse kant van het eiland. Maar als je naar de details van het plan kijkt zul je zien dat de Griekse kant uiteindelijk meer krijgt. Een klein voorbeeld: in de hoofdlijnen van het plan staat dat de twee delen van het eiland, Noord en Zuid, gelijk vertegenwoordigd zullen zijn in het parlement. Maar als je de details leest zie je dat, door middel van verschuivingen, bijna de helft van de Noordelijke vertegenwoordiging uit Griekse Cyprioten zal bestaan. Een situatie die de invloed van de Turkse bourgeoisie op het eiland zal ondermijnen.

Als deze tweede suggestie wordt aangenomen, wat zeer onwaarschijnlijk is, zal Turkije een grote overwinning behalen. Het land zal dan gezien worden als de partij die het initiatief neemt om het probleem op te lossen. Tegelijkertijd wordt het probleem dan opgelost in het voordeel van Turkije, vóór de toetreding van Cyprus tot de EU. En last but not least, het hele idee achter het Annan Plan - "take it, or leave it, maar speel er niet mee" - wordt geschaad.

De 'duidelijke visie' van Turkije schijnt de betrokken partijen in verwarring te brengen. Als het imperialisme de hoop niet meer vestigt op Erdogan om het noodzakelijke initiatief te nemen, dan zal de eis van een "referendum" van Annan van meer betekenis zijn dan andere mogelijkheden. In feite is het zeer waarschijnlijk dat we zullen zien dat Erdogan ook voorstander is van een referendum, waarover de imperialisten zich zullen verheugen. Aan de andere kant zullen Erdogan's Islamitisch-nationalistische aanhangers hier minder blij mee zijn. Want voor dit deel van de fundamentalistische kiezers is de kwestie Cyprus belangrijk, omdat tijdens de bezetting van 1974 Erbakan, de voorganger van Erdogan, er altijd prat op ging dat hij een belangrijke rol heeft gespeeld bij de bezetting van Cyprus in 1974.

* zie Manifest nr. 2, 2004, pag. 15. Vertaling J. Bernaven.