Op 26 april jl. vond er tijdens de openbare raadsvergadering in de gemeente Lemsterland een discussie plaats in het kader van inspraak met betrekking tot het pas gepubliceerde wetsontwerp 'de gekozen burgemeester'.
De fractievoorzitter van de NCPN in deze gemeenteraad merkte op dat hij in het pas verschenen wetsontwerp geen aanleiding gevonden had om een andere opstelling te kiezen dan die hij in het begin van deze maand, toen in de commissie de discussie zou plaatsvinden, voor ogen had. Er had al veel eerder discussie hierover in de raad moeten plaatsvinden, wat overigens ook zo zou moeten als het andere vraagstukken van gewicht betreft.
Dit vraagstuk - wel of niet een gekozen burgemeester en op welke wijze dan gekozen - moet niet los gezien worden van een ruimere ontwikkeling, doorgaans 'bestuurlijke vernieuwing' genoemd. Natuurlijk is het zo dat een burgemeester, vanuit democratisch oogpunt, gekozen hoort te worden. Dat geldt overigens ook voor een provinciecommisaris, die dan ook niet meer commisaris van de koningin mag heten.
Het is echter wel opmerkelijk dat vanuit dát politieke spectrum, waar men een gekozen burgemeester bijna als godslastering beschouwde, daar anders over is gaan denken. Communisten in ons land zijn altijd voor een gekozen burgemeester geweest, maar het had politiek voor ons nooit prioriteit. Er waren altijd wel andere, belangrijkere zaken, waar communisten zich druk over maakten.
Kort iets over de bestuurlijke verniewing. Al in de 'paarse' periode is men serieus gaan voorbereiden de overgang van het kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging naar een kiesstelsel op basis van districten of als eerste aanzet een combinatie van beide systemen. Sinds 2002 maakt het politieke bestuur van gemeenten en provincies een grote verandering door. Het monistische stelsel maakt plaats voor het dualistische. Samen met de gekozen burgemeester heet dit alles 'bestuurlijke vernieuwing'. Of is de voortdurende druk op samenvoeging van gemeentelijke diensten, samenvoeging van gemeenten zelf, ook een onderdeel van die bestuurlijke vernieuwingsdrang?
Wij mogen dit alles bovendien niet los zien van de bestuurlijke ontwikkeling in Europa, en van de in de toekomst ook nog staatkundige ontwikkeling, van de uitbreiding van de Europese Unie, van de drang naar Europese gelijkschakeling. Niets komt zo maar uit de lucht vallen. Het leger van weermannen en vrouwen dat ons land rijk is weet dat als geen ander. Zoals regen en sneeuwbuien het gevolg zijn van eerdere ontwikkelingen in het luchtruim, zo zijn de gepresenteerde noodzakelijkheden op het gebied van bestuurlijke vernieuwing het gevolg van eerder ontwikkelde noodzakelijkheden. Maar noodzakelijk voor wie? Dat is de vraag!
Zo gezien is de gekozen burgemeester, nu, op dit moment, niet een toegemoetkoming aan de vasthoudendheid van een 'linkse progressieve' lobby. Je moet wel haast tot de conclusie komen dat nu rechts belang heeft bij een gekozen burgemeester... Wellicht past dit fenomeen in een nieuw staatkundig bestuurlijk geheel, dat ondergeschikt is aan de ontwikkeling van het kapitalisme, aan de wil van de machtigen. Als communisten spraken over een gekozen burgemeester, vanuit een democratisch perspectief, dan was dat tegen de achtergrond van de toen bestaande constellatie: door de raad uitzijn midden gekozen wethouders, de toen bestaande omvang van gemeenten, handhaving van een kiesstelsel op basis van evenredige vertegenwoordiging en de toen bestaande Europese situatie.
Dat kon toen ook betekenen dat de raad uit zijn midden een burgemeester zou kunnen kiezen of een aparte verkiezing van de burgemeester door de raad of door de bevolking. Gezien tegen de achtergrond van de huidige situatie: het gesleutel aan het kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging (waardoor veel kiezers buitenspel komen te staan), het dualisme, de Europese ontwikkelingen, moeten nu allereerst de belangen van de bevolking in het oog worden gehouden.
Gezien de huidige ontwikkeling zou nu een rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeester daaraan onevenredig veel macht ontlenen. De tegemoetkoming in deze kwestie, zoals beschreven in het wetsontwerp, zie ik als niet meer dan cosmetisch. Het zou een soort supervertegenwoordiger naast of zelfs boven de gemeenteraad opleveren. Het gevaar is uitholling van de positie van de raad als echte volksvertegenwoordiging. Zo zou de raad en daarmee ook de bevolking juist minder serieus genomen worden.
De gemeenteraad is gekozen op basis van verschillende politieke invalshoeken. De raad is uitkomst van een politieke keuze, een afspiegeling van de politieke keuze van de bevolking. Zodoende betekent het inleveren van macht door de raad aan een rechtstreeks door het volk gekozen burgemeester het inleveren van volksmacht.
Vooralsnog is het een juist standpunt dat als een burgemeester door het volk gekozen wordt, deze burgemeester beperkte bevoegdheden mag hebben. Zo niet, dan moet de voorkeur uitgaan naar een door de raad gekozen burgemeester, die verantwoording moet afleggen aan de gemeenteraad, het hoogste democratische orgaan in de gemeente.
Het hier naar voren gebrachte moet niet worden gezien als een vaststaand standpunt van onze partij en fractie. Daarvoor was de mogelijkheid tot onderzoek te kort. Voorlopig gaat onze voorkeur uit naar een door de gemeenteraad gekozen burgemeester.
De moties van andere gemeenten die er nog liggen, zullen, zo ze ter ondersteuning voorgelegd worden, beoordeeld worden naar datgene dat wij hier hebben ingebracht.