Protestanten wereldwijd tegen neoliberalisme


 

Baruch T. van Marken

Van 30 juli - 13 augustus 2004 was de PKN (Protestantse Kerk in Nederland) in Accra (Ghana) vertegenwoordigd op de 24ste Algemene Vergadering van de Wereld Alliantie van Reformatorische Kerken (WARC). Daar is een radicale 'geloofsverplichting' aangenomen in antwoord op de oproep van de Zuid-Afrikaanse leden die in 1995 in Kitwe bijeenkwamen vanwege de toenemende urgentie van het wereldwijde economische onrecht en de ecologische verwoesting (1).

Het is een inspirerende tekst die, als die werkelijk gaat leven in de protestantse kerken, nieuwe energie voor bevrijding kan geven, zeker als die gaat doorwerken bij protestants geïnspireerden in CDA, ChristenUnie, PvdA en GroenLinks. Verheugend is dat Bob Goudzwaard, de sociaal betrokken ideoloog van het CDA, daar namens de 'Accra-steungroep' een verklaring 'Steun voor Accra' over heeft geschreven.

Tegen "economisch neoliberalisme en imperialistische macht"

In de brief die de PKN-delegatie naar de Nederlandse kerken stuurde staat: "Tijdens deze Raad hebben we ons gericht op de actuele bedreigingen van het leven, in het bijzonder het economische neoliberalisme en de arrogantie van de imperialistische macht." Dat is een geluid dat je niet veel meer hoort in Nederland. Goudzwaard noemt het een tekst met "ongewone radicaliteit" die bij de "Nederlandse christenheid" als een "donderslag bij heldere hemel" is overgekomen. Het geeft aan wat een invloed het Zuiden nu op het Noorden heeft, want van de meer dan honderd miljoen christenen die in de WARC zijn verenigd komt het merendeel uit het Zuiden. Zoals Goudzwaard het in zijn 'Steun voor Accra' noemt: "Het valt dan ook niet te ontkennen dat de kerken van het Zuiden die organisaties op dit moment als hun echte bondgenoten zien", waarmee hij doelt op "De wereldwijde bewegingen die zichzelf anders-globalisten noemen, d.w.z. een andere manier van globalisering voorstaan", die o.a. vorige week in Porto Allegre, Brazilië met meer dan honderdduizend bijeen waren.

"Winststreven van multinationale ondernemingen heeft de aarde geplunderd"

De tekst liegt er niet om. Uit "Het Onderscheiden van de Tekenen der Tijden: "Het beleid van onbeperkte groei in geïndustrialiseerde landen en het winststreven van multinationale ondernemingen hebben de aarde geplunderd en het milieu ernstig geschaad. In 1989 verdween er iedere dag één biologische soort en in 2000 zelfs ieder uur. Klimaatverandering, de uitputting van visvoorraden, ontbossing, bodemerosie en de bedreiging van schoon water zijn slechts enkele van de verwoestende effecten. Gemeenschappen zijn ontwricht, bestaanszekerheid is verloren gegaan, kustgebieden en de Pacifische eilanden worden bedreigd door overstroming en stormen nemen toe. Hoge niveaus van radioactiviteit bedreigen gezondheid en milieu. Levensvormen en culturele kennis worden gepatenteerd voor financieel gewin."

Tegen de achtergrond van de recente tsunami kun je hier wel spreken van profetische gaven en een analyse die heel anders is dan de snik-traan-verhalen rond giro 555 die het alleen maar hebben over natuurrampen en niet over de kapitalistische oorzaken daarvan.

"Deze crisis houdt direct verband met de ontwikkeling van de neoliberale economische globalisering die gebaseerd is op de volgende overtuigingen:

"Als zoekers naar waarheid en gerechtigheid zien we dat de huidige wereld(wan)orde geworteld is in een extreem complex en een immoreel economisch systeem dat verdedigd wordt door imperiale macht ('empire'). Met het gebruik van het begrip 'imperiale macht' ('empire') bedoelen we het samenvallen van economische, culturele, politieke en militaire macht dat een systeem vormt waarin machtige staten die hun eigen belangen beschermen en verdedigen, domineren."

Dit is een korte samenvatting van het boek 'Empire' van Negri en Hardt (die zich 'communisten' noemen). Zij zien een systeem van financiële conglomeraten, multinationals en enkele grote machtige westerse landen die de wereld ten behoeve van de kapitaalsaccumulatie in hun greep houden.

"In de klassieke liberale economie zijn staten er om privé-eigendom en marktcontracten te beschermen. Door de strijd van de arbeidersbeweging begonnen staten de markten te reguleren en sociale voorzieningen te verzorgen. Sinds de tachtiger jaren is, als gevolg van de transnationalisering van het kapitaal, het neoliberalisme begonnen de welzijnsfuncties van de staat te ontmantelen. Onder het neoliberalisme is het doel van de economie het verhogen van de winsten en omzet voor de eigenaren van productie en financieel kapitaal, wat gepaard gaat met uitsluiting van het merendeel van de mensen en met vermarkting van de natuur."

Dit is de staatstheorie van Marx in een notendop, een erkenning van de rol van de klassenstrijd en een scherpe analyse van het neoliberalisme, waardoor als gevolg van de liberalisering van de kapitaalsbewegingen sinds de tachtiger jaren het financiële kapitaal dominant is geworden over het industriële kapitaal (dat belang had bij een zeker klassencompromis over bijv. sociale zekerheid), waardoor nu sociale voorzieningen worden afgebroken.

"Net zoals de markten zijn de politieke en juridische instituties die hen beschermen geglobaliseerd. De regering van de Verenigde Staten van Amerika en haar bondgenoten gebruiken, samen met internationale financiële en handelsinstellingen (Internationaal Monetair Fonds, Wereldbank en Wereld Handels Organisatie), politieke economische of militaire allianties om de belangen van kapitaalbezitters te beschermen en te bevorderen." "Zo'n systeem van accumulatie van rijkdom ten koste van de armen wordt in de bijbel beschouwd als ontrouw aan God en als verantwoordelijk voor menselijk lijden dat te voorkomen is, en wordt Mammon genoemd. Jezus heeft ons geleerd dat we niet zowel God als Mammon kunnen dienen (Luc.16:13)."

Het neoliberale kapitalisme dat armoede en aantasting van het menselijk leefmilieu veroorzaakt wordt dus kort samengevat als de "Mammon" die niet gediend mag worden.

Geen winst boven mensen

In de 'geloofsbelijdenis' concluderen zij: "Daarom verwerpen wij de huidige economische wereldorde die ons door het wereldwijde neoliberale kapitalisme wordt opgelegd [...]." "We geloven dat mensen geroepen zijn om God te verkiezen boven Mammon en dat het belijden van ons geloof een daad is van gehoorzaamheid." "Daarom verwerpen wij iedere ideologie of economisch regiem dat winst boven mensen laat gaan, geen zorg draagt voor de hele schepping en dat de gaven van God die bedoeld zijn voor iedereen, privatiseert."

Naar een 'Verbond voor Gerechtigheid' door maatschappelijke actie

De kerken pleiten niet alleen voor bezinning, maar voor handelen onder hetmotto "Naar een Verbond voor Gerechtigheid: "De Algemene Vergadering drukt de WARC op het hart samen met andere kerkgemeenschappen, de oecumenische gemeenschap, gemeenschappen van andere geloofsovertuigingen, civiele bewegingen en volksbewegingen te werken aan een rechtvaardige economie en integriteit van de schepping, en roept onze lidkerken op om hetzelfde te doen." "Nu verklaren wij met heel ons hart dat we onszelf, onze tijd en onze energie in zullen zetten om de economie en de aarde te veranderen, te vernieuwen en te herstellen, omdat we het leven kiezen, opdat wij en ons nageslacht zullen leven (Deuteronomium 30: 19)."

Als alle protestanten in de wereld - en vooral de Bush-aanhang in de VS - dit tot werkelijkheid gaan brengen, samen met de vakbonden, de vredesbeweging en de milieuorganisaties en samen met progressieve partijen, maar ook met die andere 'kerk', de Islam (met zo'n anderhalf miljard slachtoffers van het neoliberalistische kapitalisme), dan kunnen de 'Bushes' in de wereld het echt moeilijk krijgen. Goudzwaard had als kritiek op het stuk dat te weinig aandacht werd besteed aan de positieve aspecten van globalisering. De positieve invloed van protestanten uit het Zuiden op het Noorden lijkt mij daar een typisch voorbeeld van. Proletariërs aller landen, verenigt u!

(1) zie: http://www.globalternatives.nl/index.php?page_id=51&style_id=