Partijen als de NCPN en de SP hebben beter verwoord wat er onder de PvdAkiezers leeft dan Wouter Bos: 59 procent stemde tegen het grondwettelijk verdrag. In de laatste peiling van Maurice de Hond heeft de partij bijna twintig procent van de kiezers verloren. De teleurgestelde PvdA-aanhang loopt over naar de SP. De officiële woordvoerders brengen het nog niet zo naar buiten, maar deze klap dreunt flink door.
Op de website van de PvdA in Den Haag bij voorbeeld heeft ex-wethouder Constant Martini het debat hierover geopend: "Wat binnen de PvdA urgent moet zijn is: hoe nu verder met de rol van onze politieke vereniging, de PvdA. Niet alleen de regering en de coalitiepartijen zijn met hun ja losgeraakt van de bevolking. Ook onze partij is meedogenloos afgestraft voor haar standpunt. De partij is haar gevoel met de bevolking geheel kwijt. Op alle niveaus." En in een latere discussiebijdrage: "Onze flank naar links in de vorm van de SP ligt volledig open."
Het overweldigende 'nee' van Nederland tegen het grondwetsverdrag was geen nee tegen Europa als zodanig. De huidige geopolitieke context laat geen alternatief dan een versterking van Europa. Alleen een sterk en sociaal Europa biedt de mogelijkheid de resten van de sociale zekerheid te beschermen tegen de Anglo-Amerikaanse neoliberale aanval. Dat vraagt een democratischer Europa; een Europa dat niet meer een Europa van de concerns is, maar waar samenwerkende vakorganisaties, milieuverenigingen en progressieve partijen veel meer de handen ineenslaan. Het vraagt een sterk en vreedzaam Europa dat zich eensgezinder verzet tegen de levensgevaarlijke avonturistische expansiepolitiek van de VS, die zich via 'regime change' in o.a. Irak en Oekraïne meester probeert te maken van de olie en aardgas waar Europa van afhankelijk is. Alleen een sterker Europa dat coalities aangaat met Rusland en de opkomende landen in de Derde Wereld, zoals China, India en de steeds meer samenwerkende - en zich van de VS afkerende - landen in Latijns-Amerika (zoals Cuba, Venezuela, Argentinië en Brazilië) kan de oorlogsdreiging tegengaan. Uit de peilingen blijkt steun voor een sterker Europa. Het brede 'nee' was een nee tegen het neoliberale bezuinigingsbeleid van deze regering en tegen een neoliberaal Europa van de concerns.
Deze tegenstellingen werken door tot in de PvdA. Constant Martini pleit in zijn discussiebijdrage voor "een partij die functioneert voor de onderkant en achterblijvers van onze samenleving" om de "flank naar links" te beschermen. Maar ook de 'middengroepen' hebben tegen het neoliberale Europa gestemd, want ook zij plukken de wrange vruchten van de neoliberale afbraak. Wat dat betreft is het pleidooi van Wouter Bos voor een brede verzorgingsstaat waar ook de 'middengroepen' van profiteren een veel betere strategie om een breed front te vormen tegen de neoliberale aanval op de sociale verworvenheden. Een andere ontwikkeling is dat Wouter Bos, geadviseerd door Ferd Crone, historisch afscheid heeft genomen van de loonmatiging. Ook het afstand nemen van de VS door afwijzing van de JSF (Joint Strike Fighter), het nieuw te ontwikkelen oorlogsvliegtuig van de VS, ten tijde van Wim Kok was een historisch moment. Historisch was ook de deelname van de PvdA aan 'Keer het Tij' (onder aanvoering van partijvoorzitter Ruud Koole), het toespreken van de stakers in Rotterdam deze zomer door PvdA-Kamerlid Jet Bussemaker en de ondersteuning van de acties van vakbonden en veel andere sociale bewegingen op de Dam en het Museumplein, vorig jaar 2 oktober. Dit jaar ondersteunde de PvdA actief de acties tegen de plannen voor huurliberalisering van minister Dekker. Hier lijkt een nieuwe maatschappelijk actieve PvdA te groeien.
Maar de 'oude' PvdA is nog altijd sterker. Die voert een weinig krachtige oppositie tegen het neoliberale afbraakbeleid van de regering en blijft als maatschappelijk actieve partij mijlenver achter bij een partij als de SP. Daardoor verliest de partij niet alleen voeling met wat er in de maatschappij leeft, maar ook - net als de andere grote partijen - jaar op jaar leden. Op 9 juni trok Ed van Thijn in Amsterdam daar de conclusie uit dat politieke partijen geen levensvatbaarheid meer hebben. Dat klopt voor regentenpartijen waar leden al blij mogen zijn dat ze af en toe op ledenvergaderingen hun stem mogen laten horen over belangrijke politieke onderwerpen. Zo'n passieve praatpartij heeft inderdaad geen toekomst. De politiek van de SP is op vele punten te bekritiseren, maar de ledengroei jaar in jaar uit laat zien dat een maatschappelijk actieve partij wel degelijk toekomst heeft. De mensen willen zelf actief vormgeven aan de samenleving.
Zo liggen er voor de PvdA twee wegen open. De ene is die van regentesk krimpende praatpartij die marginaal wat morrelt aan de neoliberale afbraak van koopkracht en sociale zekerheid en ook geen werkelijk antwoord heeft op de neoconservatieve oorlogspolitiek van de VS. De andere is versterking van de ontwikkeling naar een maatschappelijk actieve partij die maatschappelijke organisaties en vooruitstrevende partijen verenigt in een krachtige beweging tegen neoliberalisme en neoconservatisme, ofwel voor een vreedzame, duurzame mondiale duurzame ontwikkeling.
(*) Schuilnaam van een verontrust PvdA-lid.