Toptijdschrift prijst Cuba


Nieuwe medicijnen uit bloemen  


Het beroemde Hermanos Almeijeiras Hospitaal in Havana (Foto's: Avances Medicos de Cuba, 2004/38)  

Michel Wijnhold

In de wereld van de exacte wetenschap is het Britse tijdschrift Nature, samen met het Amerikaanse Science, het meest toonaangevende blad. Onlangs wijdde Nature een artikel en een redactioneel stuk aan de wetenschap op Cuba. Volgens de auteur, Jim Giles, heeft de wetenschap op Cuba een niveau van de eerste wereld.

Cubaanse wetenschappers hebben het enige effectieve medicijn tegen meningitis B ontwikkeld, een belangrijk vaccin tegen kanker en tientallen farmaceutische bedrijven staan te popelen om andere Cubaanse ontdekkingen te commercialiseren. Ook de ontwikkelingen op agrarisch gebied zijn revolutionair op Cuba. Terwijl in de hele wereld boeren stoppen met hun werk om als arbeiders te werken in de steden, is op Cuba het omgekeerde gaande. Hier stoppen mensen juist met hun 'gewone' baan om weer boer te worden. Het is Cuba gelukt om de bio- en agro-industrie, met haar enorme schaalvergroting, om te zetten in kleinschalige en milieuvriendelijke boerderijtjes.

Nieuwe experimenten

Een goed voorbeeld van de milieuvriendelijkheid is een irrigatiesysteem dat samen door boeren en wetenschappers is ontwikkeld. Het wordt gemaakt van oude auto-onderdelen en plastic flessen. Het is effectief, goedkoop en vooral in de derde wereld makkelijk toepasbaar. In een ander geval hebben bewoners samen met wetenschappers op een berg zes miljoen bomen geplant die tijdens het Batista-regime waren gekapt voor grootschalige landbouw en brandstof. De bomen die werden geplant zijn bomen die van nature voorkomen in dat gedeelte van Cuba. De inwoners van een dorpje beheren het bos en exploiteren het op een verantwoorde manier. Extra geld wordt verdiend met het eco-toerisme dat hier nu bloeit.

Socialisme: "we jagen op problemen niet op winst"

De auteur wijst er op dat wat Cuba op het gebied van wetenschap heeft bereikt alleen mogelijk was onder het socialisme. De planning van de economie en de prioriteiten die gesteld zijn door de regering van Castro, hebben er voor gezorgd dat de wetenschap niet in dienst staat van de winst maar van de maatschappij. Het sprookje dat socialistische economieën niet efficiënt zouden zijn wordt door de auteur ook bestreden met het voorbeeld van Cuba. "Cuba's wetenschap is georganiseerd als een onderzoekslab van een groot bedrijf, maar output bestaat uit maatschappelijke resultaten en niet uit commerciële producten".

Beperkingen

Als gevolg van de economische problemen aan het begin van de negentiger jaren en de Amerikaanse boycot zijn de middelen van Cuba uiteraard beperkt. Dit heeft tot gevolg dat niet alle wetenschappers kunnen rekenen op de steun van de Cubaanse overheid. Projecten die niet binnen het programma van de overheid vallen krijgen weinig steun. Het gaat dan vooral om fundamenteel en niet op toegepast onderzoek. Dit zou Cuba in de toekomst parten kunnen gaan spelen, maar er zijn ook wetenschappers die daar niet zo zwaar aan tillen. Cuba kan altijd voortbouwen op fundamenteel onderzoek dat elders in de wereld wordt gedaan en op het gebied van de biomedische wetenschappen is de grens tussen toegepast en fundamenteel onderzoek altijd vaag.

Een ander punt van kritiek zijn de beperkingen die Cubaanse wetenschappers hebben als ze naar het buitenland gaan. Dit mogen ze wel, maar niet langerdan een aantal maanden achter elkaar. Wordt die termijn overtreden, dan volgen er sancties. Cubaanse wetenschappers die in het buitenland zijn komen dan voor een moeilijke keuze te staan: fundamenteel onderzoek doen in een geavanceerd en goed uitgerust lab of je carrière op Cuba zelf op het spel zetten. Deze maatregel om een braindrain te voorkomen is dus vooral lastig voor wetenschappers die fundamenteel onderzoek doen. Een mogelijke oplossing zou liggen in het stoppen van de boycot. Dan kan er meer geld en materiaal beschikbaar komen voor die tak van wetenschap. De moderne wetenschapper is bijvoorbeeld erg afhankelijk van internet. Alle belangrijke wetenschappelijke publicaties zijn hier te vinden. De glasvezelkabels die langs Cuba's kust liggen zijn echter eigendom van een Amerikaans bedrijf en dus niet toegankelijk voor Cuba. De universiteit moet het dus doen met één dure en langzame satellietverbinding. Ook is het voorgekomen dat Cubaanse wetenschappers internationale beurzen hebben gewonnen die ze niet hebben gekregen vanwege de boycot. Nature veroordeelt dan ook dit wetenschappelijke embargo en roept - zonder veel politiek realisme - de regeringen van Cuba en de VS op om hun geschillen bij te leggen.

Bron: Giles, Jim, Nature 436, 21 juli 2005.