De 20e eeuw is de eeuw waarin het socialisme zich heeft ontwikkeld van een wetenschappelijke theorie naar een werkelijk bestaand sociaal systeem dat tot grote prestaties is gekomen, gevolgd door een ernstige terugslag.
"Ten vierde heeft het socialisme bijgedragen aan de vooruitgang van de geschiedenis en ontwikkeling van de menselijke beschaving. Ook al is het socialisme de tegenpool van het kapitalisme, zonder het socialisme had het huidige, verbeterde kapitalisme nooit kunnen ontstaan. De economische wereldcrisis in 1929 toonde het falen van de traditionele kapitalistische theorie van het zelfaanpassend vermogen van de markt. Een nieuwe weg moest worden gevonden. De nieuw ontstane socialistische planeconomie in de USSR diende objectief gezien als een spiegel voor het kapitalisme, dat zich daardoor een langer leven verwierf.
De nieuwe methode van het kapitalisme bestond uit het versterken van de staatsinmenging en controle door de staat op basis van marktmechanismen, zonder fundamentele veranderingen in het particuliere eigendom van het kapitalisme. Na de Tweede Wereldoorlog werden interventies door de staat en controle door middel van planning wijdverbreid toegepast in kapitalistische landen, waarmee het fundament was gelegd voor de naoorlogse ontwikkeling van het kapitalisme. Door de bloei van de socialistische beweging in de wereld werd de kapitalistenklasse gedwongen om het barbaarse systeem van het kapitalisme stap voor stap te hervormen en de welvaarts- en sociale zekerheidssystemen van de moderne kapitalistische landen te ontwikkelen, wat mede heeft gezorgd voor een redelijk stabiel sociaal klimaat dat voor de ontwikkeling van het kapitalisme nodig is.
Aan het eind van de tachtiger jaren en het begin van de negentiger jaren van de vorige eeuw kreeg de socialistische beweging in de wereld grote tegenslagen te verduren, als gevolg van de ingrijpende veranderingen in Oost-Europa en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Engels heeft gezegd dat grote historische gebeurtenissen altijd het gevolg zijn van een "combinatie van krachten". De ingrijpende veranderingen in Oost-Europa en de Sovjet-Unie, die de hele wereld in beroering brachten, zijn niet veroorzaakt door slechts een of twee factoren. Feitelijk zijn ze het resultaat van een opeenstapeling van verschillende tegenstellingen en crises in deze in verval geraakte landen, die onder nieuwe condities en omstandigheden naar boven kwamen.
Die veranderingen zijn het resultaat van verschillende factoren, onder meer het succes van de 'vreedzame evolutie' in het Westen, en de ommezwaai van 'hervormingen' naar 'heroriëntatie' in de socialistische landen. Dit zijn de twee belangrijkste redenen die direct verband houden met de grote veranderingen in Oost-Europa en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
De ineenstorting van het socialisme in Oost-Europa en de Sovjet-Unie is niet het gevolg van het falen van het basissysteem en de principes van het socialisme, maar het falen van een specifieke vorm van socialisme, namelijk de Sovjet-methode. Deze tragedie is ook veroorzaakt door de onjuiste invulling en benadering van die methode, door de heersende partijen in die landen (eerst weigerden ze te hervormen, vervolgens vernietigden ze het systeem volledig). De Sovjet-methode werd ontwikkeld door Stalin, voornamelijk gebaseerd op de voorstelling van de toekomstige maatschappij zoals Marxzich die in zijn vroege werken voorstelde.
Er ontstonden een hoop misvattingen over het wetenschappelijk socialisme, nog beperkt door de geschiedenis en als gevolg van het gebrek aan ervaringen, als eerste socialistische land, in combinatie met dogmatisme en een subjectieve eenzijdige interpretatie. De methode van het wetenschappelijk socialisme is socialistisch van aard. Maar deze socialistische methode werd rigide geïnterpreteerd en verdraaid. Veel van de oorzaken van de veranderingen in Oost-Europa en de Sovjet-Unie kan men herleiden tot 'interne problemen van de heersende partijen', daaruit kunnen veel lessen geleerd worden. Deng Xiaoping zei: "Als China een probleem zou hebben, dan zou dat van binnen uit de partij komen. De conclusie op basis van de uiteindelijke analyse is dat we het binnen onze partij goed en juist moeten doen.
Vorig jaar heeft de Communistische Partij van China (CPC) een besluit genomen: het 'Besluit over de versterking van het vermogen tot regeren van de Partij'. Dit besluit vereist dat de gehele partij gezamenlijke inspanningen doet om zeker te stellen dat de CPC, als regerende partij, altijd werkt voor het volk en haar staatsmacht gebruikt en in het belang van het volk inzet op een wetenschappelijke, democratische manier, binnen de kaders van de wet. Het moet altijd een pragmatische, waarheidzoekende regeringspartij blijven, zuiver en eerlijk, hard werkend en efficiënt, met een vernieuwingsgezinde instelling en pioniersgeest.
De partij moet een marxistische partij zijn, die staat voor de ontwikkeling van de moderne productiekrachten van China, de hoogontwikkelde Chinese cultuur en de fundamentele belangen van de overgrote meerderheid van het Chinese volk. De partij moet haar progressieve aard behouden, ondanks de diverse testen en moeilijkheden en leiding geven aan het Chinese volk met al zijn etnische groepen bij de opbouw van een sterke en welvarende maatschappij, de verjonging van China realiseren en een harmonieuze samenleving stimuleren, waarin de mensen gelukkig en tevreden kunnen leven. Het gaat daarbij om de erfenis van het marxisme, het gedachtegoed van Mao Zedong en de theorie van Deng Xiaoping, in combinatie met de uitkristallisatie van de lessen die zijn getrokken uit de ingrijpende veranderingen in Oost-Europa en de Sovjet-Unie.
De ingrijpende veranderingen in Oost-Europa en de Sovjet-Unie tonen de mensheid dat het hedendaagse socialisme kan kiezen uit drie mogelijkheden of wegen, namelijk: vasthouden aan de rigide Sovjet-methode en weigeren te hervormen, wat een doodlopende weg is; de basisprincipes van het socialisme loslaten en radicale hervormingen doorvoeren, wat ook nergens toe kan leiden; of juist vasthouden aan de basisprincipes van het socialisme en tegelijkertijd hervormingen doorvoeren en zich openstellen, een weg die leidt naar een rooskleurige welvaart van het socialisme. De ineenstorting van het socialisme in Oost-Europa en de Sovjet-Unie betekent geen ontkrachting van de historische onvermijdbaarheid van het ontstaan en de ontwikkeling van het socialisme, maar het laat zien dat het socialisme een pijnlijke weg heeft te gaan." (wordt vervolgd)
(*) tekst van het Centraal Comité van de CP van China, zoals uitgereikt tijdens de conferentie in Praag op 23-24 april jl. naar aanleiding van de viering van de val van het fascisme 60 jaar geleden. Vertaling J. Bernaven.