De staking bij Shell, schaken op twee borden

Stakers schrijven zich in (Foto Wiebe Eekman)

Jan Ilsink

Inzet van de staking bij Shell Pernis en Moerdijk was ongedaan maken van de plannen tot verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd en de heffing van pensioenpremie. Elders in dit Manifest wordt hierop nader ingegaan.

Het eerste bord: evolutie van een staking

Volgens de regels van het spel sturen de vakbonden een ultimatum aan de directie om deze plannen van tafel te halen. De directie reageert niet en de bonden kondigen de staking af. Bij een procesindustrie als Shell, waar veiligheid voor de werkers en omwonenden ernstig in het geding is, een gecompliceerde zaak. De avondploeg begint met het 'afstellen' van installaties. Buiten bij de poort zijn een tiental stakende werknemers aanwezig. Het is uiteraard een stimulerend gegeven voor de stakers dat zijzelf, zonder tussenkomst van management of directie, het bedrijf, het productieproces 'in handen' hebben: een belangrijk element van klassenbewustzijn!

Opbouw

De staking komt op gang. De dagelijkse registratie in Spijkenisse van stakers krijgt vorm. Een goede gelegenheid om daaromheen informatie over de staking uit te wisselen en tot meningsvorming te komen. De communicatie via internet tussen het stakende personeel begint vorm te krijgen. Hoewel er zorg doorklinkt in de berichten op de weblog groeit onderlinge solidariteit en wordt het bewustzijn bij de Shell-medewerkers gesterkt dat zij voor een goede en rechtvaardige zaak strijden: 'afspraak = afspraak', Shell pleegt 'contractbreuk'. Bovendien speelt de directie vals door te suggereren dat de arbeiders niet zouden bijdragen in de pensioenpremie. Daartoe hebben ze destijds loonsverhogingen 'laten zitten'.

Kennelijk is de Shell-directie toch min of meer overrompeld door de strijdbaarheid van de arbeiders. Hoewel de directie bij het afkondigen van de staking nog ferme taal sprak, is duidelijk dat zij de staking zeer snel willen de-escaleren. Binnen twee dagen komt Shell met een uitnodiging de onderhandelingen weer op te pakken.

Net als in veel andere sectoren in Nederland is er bij Shell geen 'stakingstraditie'. De laatste staking was 26 jaar geleden, in 1979. Dat er nu wordt gestaakt, geeft aan dat het de werkers 'hoog' zit. Maar geven die emoties voldoende basis om te volharden in een langlopend conflict? En hoe zullen de stakers reageren als de publieke opinie zich tegen hen keert?

Vanaf de afkondiging werden de stakers in de media leugenachtig 'neergezet' als verwende arbeiders, die niet bereid zijn pensioenpremie te betalen noch, net als andere werknemers, tot hun 65e te blijven werken om de sociale voorzieningen 'betaalbaar' te houden.

Principeakkoord en afbouw

De stakingsleiding heeft geen vertrouwen in een lang volgehouden actie. Anders is niet te verklaren waarom de vakbondsonderhandelaars zo snel door de bocht zijn gegaan voor nieuwe voorstellen van Shell. Op donderdag 3 november bereiken de onderhandelaars een principeakkoord. Zij hebben haast. Immers, er wordt niet de moeite genomen dit onderhandelingsresultaat fatsoenlijk, volgens de regels, naar alle stakers terug te koppelen. Pas op 16 november worden de leden geraadpleegd over het akkoord.

Gelijk met deze snelle overeenkomst en aftocht wordt de weblog met zeer kritisch commentaar van stakers en personeel uit de lucht gehaald. Shell-werknemers worden aangewezen op de NAM-site voor discussie over het principeakkoord.

Het tweede bord: politieke implicaties van de staking

De staking en de media

Maar er is meer aan de hand. Bij het voorbereiden en uitbreken van de staking kon worden vastgesteld dat bij de arbeiders én bij hun stakingsleiders weinig tot geen besef was dat zij met hun actie tegen een regeringspolitiek en een Europees beleid ingingen. De staking werd uitsluitend gezien als een enkelvoudig conflict tussen werknemers en de Shell-directie, met 'uitstraling' naar de NAM. Hierdoor waren ze niet voorbereid op de 'massieve' negatieve presentatie van de staking in de media. Stakers en stakingsleiding zijn zich onvoldoende bewust gebleken van het feit dat de belangrijkste media aan de leiband van de 'machthebbers' en hun 'ideologiefabrieken' in dit land lopen. Want wáár in de media is de vraag gesteld waarom premie moet worden betaald en waarom de leeftijd moet worden verhoogd naar 65 jaar? Is het Shell Pensioenfonds in de problemen? Dreigt het gevaar dat het fonds de pensioenen niet meer kan uitkeren? En als dat zo zou zijn, hoe zit dat dan? Pensioen is toch 'uitgesteld loon'? Het geld is er toch? Het is door de werknemers gespaard en wordt door het fonds beheerd!

De Lissabon agenda

Welnee, er is helemaal geen probleem met de pensioenen. Tenminste, niets wijst daarop. Het probleem is dat de Europese regeringsleiders en vakbondsleiding zich in 2000 hebben gebonden aan het Akkoord van Lissabon. Een politiek en economisch 'programma' dat op voorstel van de ERT ('Ronde Tafel' van Europese industriëlen) door de Eurotop is aangenomen en waarin Europa in tien jaar tijd de VS economisch wil voorbijstreven. Dat zal alleen lukken als de arbeidsvoorwaarden in Europa flink worden 'uitgekleed' en de arbeidsproductiviteit per week en per arbeidsleven aanzienlijk zal stijgen. Dus volgens 'Lissabon': niks geen pensioen met 60 jaar, niks geen 36-urige werkweek meer! Niks geen soepele WAO, enz. enz. Dat is de politieke context van de staking bij Shell! Dat verklaart de nervositeit van de Shell-directie, van de regering en de vakbewegingstop over strijdbaarheid van de Shell-werknemers. Het parool bij het establishment was: zo snel mogelijk dit conflict dempen en elke precedentwerking uitsluiten.

Voorbeeldfunctie

De voorbeeldfunctie die Shell heeft in Nederland mag absoluut geen progressieve worden: het voortouw nemen om 'Lissabon' op het punt van pensioenen door strijdbaarheid van het personeel aan 'flarden te schieten'. Er is weinig fantasie voor nodig om te begrijpen dat de vakbondsonderhandelaars niet alleen werken onder druk van de directie van Shell, maar ook nog van de vakbondstop in Nederland en Europa. Daar geldt de angst dat met de breed door het personeel gesteunde stakingseisen, het hele 'inleverbouwwerk' van de Europese en Nederlandse vakbondsleiding in elkaar zou storten. Het is immers opmerkelijk dat de vakbondsleiding in Nederland niet bereid is om:

het verlies aan koopkracht van de afgelopen jaren terug te halen,
de verslechtering van arbeidsvoorwaarden (geen bijzondere vergoeding voor ploegenarbeid, geen collectieve verzekeringen, maar zelf bijverzekeren, enz.) tegen te gaan of ongedaan te maken,
zich uit te spreken tegen verdergaande privatisering van openbare diensten of terugdraaien van reeds geprivatiseerde instellingen of agressieve eisen aan de ondernemers te stellen.

De hoogste leiding van de Nederlandse vakbeweging heeft zich overgeleverd aan de neoliberale overlevingsstrategie van het kapitaal en is nog steeds bereid daar niets ontziend de hand aan te houden.

'Lissabon' zal strijd opleveren

De vakbeweging in haar geheel genomen is zich onvoldoende bewust van de politieke context waarin ze opereert. Vakbondsbestuurders houden zich liever met concrete eisen bezig. Zij beseffen wel dat het 'moeilijke tijden' zijn waarin niet veel 'binnen te halen is'. Het resultaat van de Shell-staking: op 60 jaar met pensioen toch nog mogelijk + inkomensverbetering, wordt daarom onomwonden als succes gepresenteerd. Hieraan valt niets af te doen. Alleen had er mogelijk méér ingezeten als de staking minder schielijk was afgeblazen, informatie over de politieke context was aangewend om de onderlinge solidariteit van de stakers te versterken en als opheldering over Lissabon was benut om solidariteit van het publiek met de staking te ontwikkelen. 'As' is verbrande turf. De staking is voorbij en heeft resultaat opgeleverd: concreet voor de werknemers maar ook lessen voor strijd in de toekomst. Want 'Lissabon' slaapt niet! De uitvoering van het programma gaat stug door en zal de werkende bevolking onvermijdelijk in strijd brengen om haar belangen te verdedigen! Zij zal dan moeten beseffen altijd ten minste op twee borden te schaken!