|
Rinze Visser
Argumenten, het waarom, daar gaat het om. Zonder de vraag 'waarom' geen 'daarom'. Zonder dát geen aanhang en sympathie voor standpunten en doelstellingen. Goede zaken worden voorgesteld als slecht en slechte zaken worden als goede aangemerkt. En meer dan dat, want wat de een slecht vindt, vindt de ander goed en andersom. Wat, ruw gezegd, in de politiek vaak langs de lijn van de klassentegenstellingen loopt.
Het jaar 2005 ligt al weer weken achter ons. November en december: argumenten, stellingen, oordelen en vooroordelen. Over arme mensen, over armoede, of die nu, gemeten naar verschillende wereldschalen, wel of niet echt is of relatief. Over de zorgtoeslag, die de ontvangers in december 2005 als tegemoetkoming voor de te betalen zeer hoge ziektekostenpremies in januari 2006, zeker - geheel tegen de liefdevolle bedoeling van de regeerders in - aan allerlei buitensporige luxe zouden uitgeven. Zoals aan door hebzucht prikkelende zaken als kerstballen, rollades, salades en niet te vergeten: vuurwerk. Het leek erop alsof de overheid voor deze ene keer een uitzondering had gemaakt, iets doen wat ze anders nooit doet: een voorschot geven! Om daarmee de, het gewone volk hatende, pers de gelegenheid te geven om te schimpen en de slachtoffers van de neoliberale kapitalistische marktpolitiek neer te kunnen zetten als een grauwe massa van hebzuchtige, onverantwoordelijke asocialen, aan wie een maandelijkse tegemoetkoming in de zorgpremie niet besteed is.
Kennelijk had men nog niet ontdekt dat heel veel zorgtoeslagontvangers óók huurtoeslagontvangers zijn, wat allerlei om werk en euro's verlegen zittende onderzoeks/opiniebureautjes ertoe aanzet om een aantal suggestieve vragen aan mensen te stellen. Hebt u uw huurtoeslag al ontvangen? Heeft u kinderen en zijn die aan nieuwe schoentjes toe? Met als resultaat: zestig procent van de mensen met huurtoeslag (voorheen 'huursubsidie') geeft huurtoeslag uit aan andere zaken...
De hebzucht, het egoïsme dus. Een eigenschap van slechte en laaggeschoolde mensen die - in weerwil van hun bescheiden besteedbaar inkomen - de verleiding niet kunnen weerstaan zich over te geven aan een luxe, waar hun hoogbetaalde soortgenoten de neus voor plegen op te halen. Een slechte eigenschap dus. Maar... óók een goede eigenschap! Dat is het 'leitmotiv' in de hedendaagse kapitalistische filosofie. Zo zijn we terug bij de eerste woorden van dit stuk. De huidige gang van zaken vereist een morele rechtvaardiging. Steeds vaker kom ik ze tegen, de kapitalisme-moralisten. Zij die met het aanprijzen van de hebzucht geen publiek applaus zullen krijgen - zelfs niet van de hebzuchtigen - applaudiseren nu voor het publiek en in het bijzonder voor de egoïsten, voor de fraudeurs, voor de oneerlijken.
De kapitalisme-moralisten graaien met graagte in de geschiedenis en als ze daarin een vroegere intellectueel vinden die hen goed uitkomt dan kunnen ze hun gulzigheid in het citeren niet onderdrukken. Wat dat betreft is de veel gebruikte en misbruikte Adam Smith alweer uit de mode. Want deze onderzocht vooral de feiten betreffende de werking van de kapitalistische economie en is als zodanig niet zo bruikbaar meer voor waardeoordelen. Nu heeft men meer aan de negentiende-eeuwse De Tocqueville, maar zeker ook aan de in de achttiende eeuw levende Mandeville, wiens ideeën ter rechtvaardiging van het huidige neoliberalisme kunnen dienen. Zijn in dichtvorm beschreven bijenkorf is zo'n kolfje naar hun hand. Zeker ook naar de hand van Gerry vander List, een columnist van Elsevier, die deze zo weergeeft: "Mandeville beschrijft in dichtvorm een bijenkorf met bijen die allemaal op eigen voordeel uit zijn. Zij profiteren van andermans zwakten en deinzen niet terug voor dubieuze praktijken. Het wijdverbreide egoïsme leidt echter niet tot rampspoed en chaos. Juist grote welvaart is het gevolg. Het gaat pas mis als de god Jupiter besluit de korf te ontdoen van fraude, en eerlijkheid de plaats inneemt van bedrog. Nadat alle bijen sober, oprecht en netjes zijn geworden, moeten de kroegen worden gesloten, stort de bouwmarkt in, komt het kunstambacht geld tekort en raken wevers zonder werk. De moraal van de sociaaleconomische neergang van de bijenkorf is, dat alleen zotten naar eerlijkheid streven en geloven dat werelds comfort zonder ondeugd te bereiken is". Einde citaat.
Dat is nog eens wat anders dan die onderwijzer die bij ons op de lagere school beweerde dat het communisme te vergelijken is met een bijenkorf waarin alles wat niet meer nuttig is vernietigd wordt en die kapper uit mijn jeugd die verkondigde dat er op elke straathoek een kroeg zou verrijzen als de communisten het voor het zeggen zouden krijgen...
Als egoïsme wordt gezien als een menselijke eigenschap waar men zeker niet trots op kan zijn, als iets negatiefs, dan wordt deze eigenschap tóch positief door de resultaten die het oplevert. Dan leiden positieve eigenschappen als oprechtheid, soberheid en eerlijkheid tot rampspoed. Een filosofische kwestie? Maar evenzo een politieke kwestie! Want zoals menig geestelijk leider zich al lange tijd het hoofd breekt over de tegenstrijdigheid in het tijdperk van het neoliberalisme - hoe kan de zelfzuchtige de naaste liefhebben als zichzelf? - is dat een vraagstuk dat niet langs filosofische, laat staan religieuze weg kan worden opgelost.
Als de slechte eigenschappen van mensen (dus de slechte mensen) nodig zijn om het goede te bereiken, zoals de woordvoerders van het neoliberalisme steeds openlijker naar voren brengen, betekent dat min of meer een oproep doen aan de mensen om slecht te zijn en dus óók een schuldigverklaring aan alle redelijkheid. Want van de activiteiten van de slechte mensen wordt immers iedereen beter, zowel de dief als de bestolene... Redenerend langs deze lijn kunnen we er op wachten dat de waarschuwing 'Pas op, Zakkenrollers!' achterwege kan blijven. Niet door uitsterven van de zakkenrollerij, maar vanwege de voorbeeldigheid van de zakkenrollende mens...
Je zou bijna zeggen dat het kapitalisme in een maffiose fase verkeert. Wat dit alles echter met democratie, met fatsoen, met normen en waarden te maken heeft, mogen onze regeerders en hun woordvoerders dan maar eens uitleggen. Ooit zei eens een grappenmaker dat het verkopen van de blijde boodschap een heidens karwei is...