|
|
Marisca van Ommen
"Een linkse overwinning brengt slechts ellende, dood en destructie". Met deze dramatische woorden als slogan gaat de zittende Italiaanse premier Berlusconi de Italiaanse verkiezingsstrijd aan. Een strijd die wordt uitgevochten in de ontelbare talkshows, familieprogramma's en de variétés die de Italiaanse televisie rijk is. Een kort overzicht van feiten, gebeurtenissen en enkele achtergronden aan de vooravond van de Italiaanse verkiezingen.
Op 9 april gaat Italië waarschijnlijk naar de stembus. Helemaal zeker is dat nog niet. De zittende premier van het land, Silvio Berlusconi, is immers vastbesloten de verkiezingen te laten uitstellen. In het verleden heeft Berlusconi al enige wetten laten aannemen die het onmogelijk maken om de premier te vervolgen voor de inmiddels lange lijst beschuldigingen van fraude en corruptie. Nu het niet zeker is of hij als premier kan terugkeren, heeft hij er veel belang bij nog een laatste wet de Kamer door te loodsen. Ook deze wet gaat, indien aangenomen, de wettelijke macht verder beperken - een laatste poging van Berlusconi om aan vervolging te ontkomen.
Terwijl de linkse partijen in Italië verdeeld zijn en zich meer bezig lijken te houden met hun onderlinge verschillen, probeert Berlusconi in deze laatste maanden voor de verkiezingen het Italiaanse publiek voor zich te herwinnen. Televisiespotjes heeft hij niet nodig. Avond na avond verschijnt hij als gast in televisieprogramma's, de talrijke talkshows die op zijn zenders te zien zijn. Berlusconi is in het bezit van een aantal grote dagbladen en vrijwel alle commerciële tv-zenders in Italië. Ook heeft hij steeds meer macht gekregen bij de RAI, de staatstelevisie die uit drie zenders bestaat.
Door zijn veelvuldig optreden op de tv heeft Berlusconi voor veel Italianen de bijnaam 'Grande Fratello' (Big Brother) gekregen. Een tweede reden voor deze bijnaam is zo mogelijk nog verontrustender. De premier bemoeit zich persoonlijk met de inhoud van de televisieprogramma's van zowel zijn eigen zenders alsook de staatstelevisie. De invloed op de staatstelevisie is mogelijk omdat die voor viervijfde deel wordt geleid vanuit de regering. Journalisten die het wagen kritiek te hebben op Berlusconi of zijn politieke handel en wandel, keren doorgaans na afloop van de betreffende uitzending niet terug op de televisie. Bekende en geliefde journalisten verdwenen van het scherm, alsmede een aantal Italiaanse tv-komieken die het aandurfden enkele grappen te maken over de premier.
Berlusconi weet dat de komende periode beslissend zal zijn voor zijn kansen om terug te keren als premier. Meer dan ooit zet hij daarom in op het inspelen op anticommunistische sentimenten die onder delen van de bevolking leven. Een goed voorbeeld daarvan gaf hij bij de start van de campagne op 23 december. Tijdens een bijeenkomst van de pers werd er informatie gegeven over de financiële resultaten en het toekomstperspectief van de Italiaanse economie. Een verslaggeefster van de 'Unita', een van de weinige kritische Italiaanse kranten die er nog over zijn, stelde een vraag die Berlusconi niet beviel. De premier haalde vervolgens een 50 jaar oude uitgave van de 'Unita' te voorschijn met als kop "Stalin is dood", en beschuldigde 'Unita' ervan het communistische regime te hebben gesteund. En passant werd ook de jeugdige journaliste in kwestie samen met de krant waarvoor zij schrijft beschuldigd van medeplichtigheid aan de moord op zo'n honderdduizend mensen. Effectief was dit stukje Italiaans theater zeker, er werden hierna geen kritische vragen meer gesteld.
In vrijwel iedere televisie-uitzending nadien zien we Berlusconi waarschuwen voor het communistische regime dat zeker aan de macht zal komen wanneer een linkse coalitie Italië zal gaan besturen. En dat zal, zo profeteert Berlusconi heftig gesticulerend, zeker leiden tot ellende, veel ellende, zoals ook de introductie van de euro alleen maar tot narigheid heeft geleid. Uiteraard is ook de invoering van de euro de schuld geweest van de linkse politieke partijen, evenals de vele bankschandalen. De ene na de andere beschuldiging van betrokkenheid van linkse politici bij corruptie en fraude vulden de dagbladen en de journaals.
Wanneer er onderzoek wordt gedaan naar dit soort aantijgingen, blijken ze al snel ongefundeerd te zijn. Hoe is het dan te verklaren dat de Italianen zelf nauwelijks kritiek lijken te hebben op hoe de regering Berlusconi omgaat met feiten en fictie? Waarom doen de meeste Italianen er het zwijgen toe wanneer het gaat om Berlusconi's dubieuze rol in criminele activiteiten en de vermenging van media en macht? Wie zwijgt stemt toe, zo lijkt het.
Het antwoord ligt opnieuw in de invloed die de premier laat gelden in de media. Schandalen zoals de opmerkingen van Berlusconi tegen een Duitse afgevaardigde in het Europarlement ("Wellicht bent u geïnteresseerd in een rol als kamphoofd in een oorlogsfilm, we zijn er net een aan het maken") vonden plaats tijdens het voorzitterschap van Italië. Ze kregen daardoor ruime aandacht in de internationale pers.
In Italië was er die dag op het journaal alleen een kort filmpje te zien van een lachende Berlusconi die meldde weer een uiterst productieve dag in het Europarlement te hebben doorgebracht. Geen woord over de Duits-Italiaanse rel die was ontstaan.
Een ander voorbeeld dateert uit de vorige verkiezingen, in 2001, en het is een gebeurtenis die zich mogelijk in een andere vorm zal herhalen. Enkele weken voor de verkiezingen berichtte Berlusconi's populaire krant, 'Il Giornale' dat de leider van de linkse oppositie steun had verleend aan Milosevic. Vrijwel alle andere kranten namen dit bericht over. De Italiaanse bevolking was geschokt door deze onthullingen en verloor haar vertrouwen in de linkse partijen. Uiteraard bleek het achteraf allemaal anders te zijn. De verkiezingen waren toen al voorbij, maar het leed was al geschied. Het verzonnen 'schandaal' heeft voor een belangrijk deel bijgedragen aan het verlies van de linkse partijen tijdens die verkiezingen.
"Brood en spelen", zo luidde het credo van veel Romeinse keizers. Nu het brood ook in Italië steeds duurder betaald moet worden - er heerst steeds meer armoede - worden de spelen belangrijker dan ooit. De euro bracht het land in enorme financiële moeilijkheden en het eind van de - met name door Berlusconi aangerichte - rampspoed is nog niet in zicht. Ondertussen blijft de Italiaanse televisie zoals vanouds uitgekiend spektakel en amusement bieden. Wanneer de Italiaan tv kijkt, kan hij nog even geloven werkelijk in het land 'van melk en honing' te wonen. Fictie en realiteit worden met elkaar verweven in talkshows, en in de spelprogramma's zijn de decors mooier dan ooit. "Het is op de tv, dus het zal wel waar zijn", hoor je regelmatig wanneer er iets onaardigs wordt gezegd over een andere politieke partij dan die van Berlusconi. De oprichter van een internetsite tegen de manipulatie van de Italiaanse bevolking door de media van Berlusconi vat het als volgt samen: "het interesseert de Italianen niet wát je zegt, maar hóe je het zegt". Wat al te generaliserend? Wellicht, maar het verklaart veel.
De verkiezingen staan voor de deur. Omdat veel Italianen erg veel last hebben van de economische recessie en zij ontevreden zijn over de huidige regering, staan de rechtse partijen nu op zes procent achterstand ten opzichte van de linkse partijen. Voorgaande verkiezingen leren dat veel afhangt van het laatste tv-debat dat Berlusconi vlak voor de verkiezingen zal voeren met de leider van de linkse oppositie, Prodi. Dit is ongunstig voor de linkse partijen omdat Prodi nu eenmaal weinig charisma heeft en het er in het verleden regelmatig slecht afbracht tijdens televisie-confrontaties met Berlusconi, die van de Italiaanse politiek een operettestuk maakte.
Tijdens de laatste acte zal hij ongetwijfeld al zijn invloed in de media moeten aanwenden om herkozen te kunnen worden. Gelukkig lijkt het erop dat er langzamerhand in Italië toch weer enig verzet tegen de media-dictatuur begint te komen. Een tijdje terug belde een kijker tijdens een tv-spelletje waarin werd gevraagd: "wie zou u nu eens het liefst nooit meer op de Italiaanse tv willen zien?" met het antwoord "Berlusconi!". Veel kijkers hebben zich er met mij over verbaasd dat het beeld dit keer niet op zwart ging. Bekende en geliefde Italiaanse zangers wagen zich voorzichtig aan politiek geladen liedjes waarin het door Berlusconi gecreëerde Italië van oppervlakkig amusement aan de kaak wordt gesteld. Websites waarin breed wordt uitgemeten welke volksvertegenwoordigers bepaalde misdaden op hun naam hebben staan, schieten als paddenstoelen uit de grond. Wellicht kunnen dezelfde media die Berlusconi jaren geleden in het zadel hebben geholpen, uiteindelijk toch nog bijdragen aan zijn aftocht uit de Italiaanse politiek. Op 9 april weten we het.