Peter Mertens, lid leiding PVDA-B, wil met debat openen

De arbeidersklasse is dood, leve de arbeidersklasse

Peter Mertens over zijn boek: "De arbeidersklasse is niet verdwenen. Ze is mondiaal geworden". (Foto Solidair)

Wat stelt de arbeidersklasse nog voor? Met "De arbeidersklasse in het tijdperk van de transnationale ondernemingen", werpt Peter Mertens een knuppel in het hoenderhok.

Onder ons gezegd en gezwegen: de arbeidersklasse, is dat geen fenomeen van honderd jaar terug?

Peter Mertens: Als je vertrekt van het beeld van de arbeiderswijken anno 1900 in Verviers, Aalst, Liverpool en Manchester, die troosteloze straten en massa's mensen met grijze petten: ja. Maar dat is uiteraard slechts de buitenkant. In België verkopen elke dag 1,1 miljoen gezinnen hun arbeid in de brede productie, in Europa gaat het om 60 miljoen gezinnen, wereldwijd om 1 miljard. De arbeidersklasse is dus zeker niet verdwenen. Ze is mondiaal geworden.

Er zijn al massa's boeken geschreven over de arbeidersklasse. Waarom moest je daaraan nog een toevoegen?

Peter Mertens: Ik wilde een actualisering maken. Honderd jaar geleden vochten de grote bedrijven om de controle over een sector in een land. Vandaag gaat het om de controle over de hele wereldmarkt, kijk maar naar het staal. Daarom is het hoognodig het debat weer te openen. Waarbij ik onmiddellijk wil zeggen dat mijn boek slechts een voorzet is, een steen in de kikkerpoel.

Wie in het Westen arbeidersklasse zegt, denkt aan de industrialisatie; er verdwijnen massa's banen in de industrie. Of vergissen we ons?

Peter Mertens: Er zijn twee grote onderzoeken geweest naar de industrialisatie, een van de Franse regering en een van de Europese Commissie. Beide studies kwamen tot dezelfde conclusie: in Europa is er van de industrialisatie geen sprake. Men verwart het echter vaak met drie andere factoren. Een: de bedrijven produceren altijd maar meer met minder mensen. Dat is een van de meest perverse wetten van het systeem. Wat dat betreft blijft de analyse van Marx in Het Kapitaal onverkort van kracht. Twee: de uitbesteding van taken en interim-arbeid. Drie: delokalisatie. Die eerste twee factoren zijn verantwoordelijk voor 93 procent van het banenverlies in de industrie.

Wat is het markantste cijfer uit je boek?

Peter Mertens: In Frankrijk verdwenen de afgelopen twintig jaar 1,5 miljoen banen. Tegelijk kwamen er 1,9 miljoen banen bij in de met de industrie verbonden dienstensector. De banen verdwijnen dus niet uit de productie. Ze verdwijnen vooral uit de collectieve kracht en de sociale bescherming van de grotere sectoren. Zo komen er ook in Europa nieuwe regio's met slecht betaalde en slecht beschermde arbeid. Precies daar ligt nog heel wat werk voor de vakbeweging en de arbeiderspartijen.

Wat heeft je het meest verbaasd tijdens het schrijven van je boek?

Peter Mertens: Dat de fundamentele analyse van Marx over het kapitalisme nog maar weinig aan actualiteit heeft ingeboet. Niet dat alle punten en komma's vandaag hetzelfde zijn, maar de essentiële mechanismen die hij beschrijft gelden nog steeds. Een voorbeeld: over de invoering van de machines in de 19de eeuw zegt Marx dat ze in het kapitalisme de uitbuiting van de arbeiders enkel vergroten. Dat kan je vandaag rustig doortrekken naar de technologische revolutie. In tegenstelling tot wat sommige theoretici vertellen, zorgde die niet voor een humanere maatschappij of voor het verdwijnen van de uitbuiting. Integendeel, de band draait zelfs steedssneller en de flexibiliteit is toegenomen. Ik ben absoluut voorstander van technologische ontwikkeling, maar in het kapitalisme dient die vooruitgang, zoals Marx dus zegt, niet om de noden van de bevolking op te lossen of het werk lichter te maken. Dat merkten ook de werknemers van Hewlett Packard in Duitsland, die allemaal een gratis gsm van hun wekgever kregen. Zo stonden ze 24 uur per dag ter beschikking, en kon de baas hen op piekmomenten met een sms'je oproepen.

Juist of fout?

Peter Mertens hoort tot de leiding van de PVDA. Het boek richt zich dus tot actieve communisten?!

Peter Mertens: (lacht) Helemaal fout, het boekje telt eigenlijk twee lagen. De belangrijkste is de zoektocht naar een antwoord op vragen waar we allemaal mee worden geconfronteerd, want de wereld staat niet stil. Vragen als: wat is de rol van de dienstensector? Hoe zit het met delokalisatie? Hoe bouw je aan vakbondskracht tegenover grote en kleine bedrijven? Zijn de staatsmachten verdwenen? Wie hierin geïnteresseerd is, zal het boekje niet moeilijk vinden.

Daarnaast is er nog een tweede laag: de stellingen worden geformuleerd in strijd met andere theorieën zoals die van Fausto Bertinotti (1) en die van Michaël Hardt en Antonio Negri (2).

Het boek spreekt over Nadine Rosa-Rosso, de voormalige algemeen-secretaris van de PVDA, die opstapte na het slechte resultaat van Resist, de alliantie met de AEL waarmee de PVDA in 2003 naar de verkiezingen trok. Een afrekening?

Peter Mertens: Fout. Ik voel geen enkele behoefte om af te rekenen met wie dan ook. Het klopt wél dat een uitgangspunt van het boek was: van naderbij bekijken of de stellingen die in de periode voor Resist in de PVDA werden verkondigd, onder andere door Nadine, gebaseerd waren op feiten of op gevoelens. Stellingen als: "we kunnen de mensen niet meer organiseren in de fabrieken", "nadenken in bedrijven is niet mogelijk", "de arbeidersklasse is totaal verzwakt door delokalisatie", enz.

Het boek is erg genuanceerd. Dat is een stijlbreuk met de PVDA-reputatie van zwart-wit denken.

Peter Mertens: Juist. Ik ben ervan overtuigd dat de huidige partijleiding daarvoor kiest. De wereld is niet zwart-wit. We moeten meer dialectiek in ons onderzoek en in ons optreden brengen. Een voorbeeld? Bij het uitbreken van de tweede Golfoorlog in Irak zei de PVDA: "niets zal nog zijn zoals voorheen" en "de oorlog in Irak is dezelfde als de oorlog in de fabrieken." Van die alles-of-niks-logica moeten we af. Ook het gevecht rond het afpakken van de douchetijd in een fabriek is belangrijk.

Bertinotti is de voorzitter van de partij van Europees Links
Hardt en Negri zijn twee denkers, vooral bekend door hun boeken 'Empire' (2002) en 'De Menigte' (2004)

Bestellen?

'De arbeidersklasse in het tijdperk van de transnationale ondernemingen' kost 7,5 euro en is verkrijgbaar op het kantoor van de NCPN. Een jaarabonnement op Marxistische Studies kost incl.verzending 18 euro, of 4,5 euro per nummer.