Het kabinet Balkenende II is gevallen. D66 heeft vaker hoog spel gespeeld, maar nooit 'doorgebeten', deze keer wel. Welke betekenis heeft de val van het kabinet voor de werkenden en uitkeringsgerechtigden?
Het bikkelharde beleid van Verdonk, die tienduizenden mensen die al jaren bijdragen aan de welvaart in ons land wil uitzetten, heeft veel kwaad bloed gezet, maar zij wordt door anderen bewonderd voor haar recht-door-zee-beleid. Zij trapte echter op veel politieke tenen en was ook voor een deel van haar eigen partij vaak te radicaal. De VVD zocht ernaar om de voor- en nadelen van het optreden van Verdonk zo goed mogelijk te benutten voor de partij.
D66, de partij die met stoere ferme taal een pardon eiste voor de 26.000 asielzoekers... en vervolgens niets deed. Dezelfde partij die met stoere ferme taal de veiligheid van de soldaten in Uruzgan zou verdedigen... en vervolgens niets deed. Deze partij die we kennen als partij van grote woorden en geen daden, hield de poot deze keer wel stijf. De onderlinge tegenstellingen tussen de neoliberalen van het slag Brinkhorst en de zogenaamde 'sociaalliberalen' van het type Van der Laan waren niet langer hanteerbaar. De spagaat was te groot. Het electorale verlies in de peilingen werd niet minder. Er moest een daad worden gesteld.
Maar achter alle tv-theater, achter alle oppervlakkige verklaringen, gaan kwesties schuil die de werkende en uitkeringsgerechtigde bevolking hard kunnen treffen.
In 2000 besloot de EU in de Lissabon-agenda dat Europa de VS in 2010 economisch moest hebben voorbijgestreefd. Dat wil zeggen, dat de sociale omstandigheden in de EU aanzienlijk slechter moeten worden dan in de VS. De meeste politieke partijen, de vakbondstop en de werkgevers zijn eensgezind in de uitvoering van die agenda, maar massaal verzet van de arbeidersbeweging (de vakbondsbasis) heeft het tempo van de verslechteringen enigszins vertraagd. De mondiale ontwikkelingen dwingen het Europese kapitaal echter om de Lissabon-agenda versneld en onverkort uit te voeren. De achterstand van de Europese ondernemers op hun Amerikaanse rivalen neemt toe, in plaats van af, zoals de Lissabon-strategie ten doel had. De neoliberale denktanks, beleidsmakers en politici zijn het daarom allemaal stuk voor stuk eens over de noodzaak van voortgaande aanvallen op de lonen, arbeidstijd en sociale voorzieningen.
Wat overblijft zijn verschillen van mening over tempo, accenten en vorm van de voortgaande aanvallen op het levenspeil van de bevolking in de verschillende Europese landen. Wat overblijft zijn verder nog de verschillen per land, de afhankelijkheid van de toevallige politieke omstandigheden en de accentverschillen tussen de verschillende (burgerlijke) partijen.
De Nederlandse politiek stond volledig in het teken van de naderende verkiezingen in 2007. De slogan 'eerst het zuur dan het zoet' was daarbij de leidraad. Alles draaide en draait om deze beeldvorming, die moet versluieren dat een zeer groot deel van de bevolking niet meeprofiteert van de cadeautjes die het kabinet eenmalig uitdeelt. De noodzaak tot verdergaande bezuinigingen van 16 miljard euro, zoals o.m. verwoord door een groep hoge ambtenaren staat haaks op de pogingen om de kiezers gunstig te stemmen voor een volgend afbraakkabinet.
Deze tegenstelling is overal aanwezig en bepaalt in hoofdzaak het handelen van de belangrijkste politieke partijen en hun woordvoerders.
De VVD tracht zich te profileren als volkspartij. Daartoe is Rutte naar voren geschoven als het nieuwe zogenaamd linkse gezicht en moest men zonder al teveel kleerscheuren de al te radicale politici, zoals Hirsi Ali en Verdonk, aan het zicht onttrekken. Deze 'zuivering' in de eigen partij is er mede oorzaak van dat het kabinet ten val kwam. In kringen van de VVD klinkt nu vooral dat men hoe dan ook de rit wil uitzitten in een of andere vorm. De VVD heeft vooral tijdswinst nodig om de electorale afbrokkeling te kunnen ombuigen.
D66 - bekend van haar onjuiste politieke inschattingen - gokte weer verkeerd. De hoop dat Verdonk zou worden opgeofferd ging in rook op. De zoveelste misrekening van de partij van de kleine burgerij. De desperate poging om als partij weer een daad te stellen, leidde ertoe dat het kabinet viel. De ultieme poging om stemmen te trekken, nu in de peilingen de steun voor die partij afbrokkelt, leidde tot een onverwacht resultaat.
Het CDA, dat er tot nog toe in slaagde de eenheid in de partij te bewaren en daardoor electoraal overeind krabbelt in de peilingen is des duivels over de klap van D66. De partij hoopt samen met de VVD door te regeren tot Prinsjesdag om de laatste 'cadeautjes' te kunnen uitdelen en zo de electorale groei te verzilveren. Bovendien kunnen op deze manier nog enige nieuwe wetten worden doorgedrukt.
De PvdA, die de electorale steun ook zag afbrokkelen door haar pogingen om naar rechts op te schuiven om daardoor deel te kunnen nemen aan het nieuwe kabinet, is evenals de meeste andere oppositiepartijen gebaat bij snelle verkiezingen, voordat het proces van electorale afbrokkeling verder doorzet.
De NCPN verwacht, gezien deze situatie, dat er zal worden geprobeerd om snel nieuwe verkiezingen te houden. De Nederlandse burgerij koerst op voortzetting van het rechtse neoliberale afbraakbeleid, maar ziet zich gedwongen om in de aanloop van de verkiezingen de bevolking een rad voor ogen te draaien door met wat zoet te strooien. De regeringscoalitie wordt door de vroegtijdige val van het kabinet ernstig gehinderd in het uitvoeren van haar verkiezingsplannen. De komende periode is er nog wat strooigoed voorhanden. Snelle verkiezingen kunnen de huidige toegenomen goodwill onder de bevolking voor het regeringsbeleid, het resultaat van een ongemeen intensieve mediacampagne, verzilveren.
De NCPN roept alle progressieve krachten op om de val van het huidige kabinet aan te grijpen om de parlementaire, maar vooral buitenparlementaire, strijd te verhevigen. Het neoliberale beleid, gedicteerd door de Europese kapitaalsgroepen en hun politieke handlangers, moet worden gestopt. De onverwachte val van het kabinet toont de zwakheid van rechts. Er is geen enkele reden om de moed te laten zaken. Strijd loont. Eerst de mensen, niet de winst.
Amsterdam, 30 juni 2006