 Kapitalisme steeds meer synoniem voor sloop, stagnatie en verval. Een andere wereld is nodig en mogelijk: een socialistische.
|
 Remkes kijkt bedremmeld naar het actiemateriaal van de rijksambtenaren (29-11-2006) Geen privatisering van overheidstaken. Goede arbeidsvoorwaarden bij de overheid. Erkenning noodzaak van rijkstaken, stop deregulering en marktwerking. (Foto Eva Strausz)
|
|
Jan Ilsink
Onderstaand artikel is verre van volledig. Het is een aanzet tot bewustwording van de loer die de werkende bevolking de afgelopen 2 decennia gedraaid werd. Het is een uitnodiging om deze 'analyse' aan te vullen en te verbeteren. Het artikel hoopt daarmee bij te dragen de kaalslag en ontluistering van het publieke domein te stoppen en dat opnieuw in gemeenschapshanden te brengen. Het artikel hoopt de eerste scheuren in de propagandamachine, die het kapitalisme voorstelt als superieur economisch systeem, bloot te leggen en daarmee te vergroten.
De strekking van het artikel is: de sociale vooruitgang op deze wereld is in slechte handen. Denk en help mee om die onder vertrouwde en betrouwbare controle te brengen.
De acties in het openbaar vervoer tegen aanbesteding van openbaarvervoerverbindingen leggen onbarmhartig de regressieve fase bloot waarin het kapitalisme zich bevindt. Droeg het kapitalisme in zijn beginstadium bij aan verhoging van efficiency door belemmerende gildebepalingen op te ruimen en via 'marktwerking' minder efficiënte kapitalistische producenten weg te concurreren of over te nemen, nu heeft het kapitalisme het stadium bereikt dat ter wille van 'marktwerking' goeddraaiende bedrijven worden gedwongen zich te ontbinden en zich in plaats van kwaliteit en ontwikkeling met irrelevante zaken bezig te houden. OV-bedrijven moeten offertes gaan maken en lopen de kans hun 'concessie' te verliezen.
Gingen de overnames in het beginstadium van het kapitalisme al gepaard met 'kapitaalvernietiging' van de minder rendabele en kapitaalkrachtige bedrijven, nu is voor iedereen duidelijk dat - ter wille van het particuliere eigendom - door 'marktwerking' geïnvesteerd kapitaal, maar vooral 'human capital', wordt weggegooid. Maar niet alleen in de publieke sector, ook het in 'hedge funds' opduikende rabiate kapitalisme heeft weinig consideratie met op zich goedlopende, maar wellicht niet super renderende bedrijven. Het kapitalisme heeft daarom nog weinig vooruitgang in rationele efficiency en kwaliteit te bieden, zowel in de commerciële als in de publieke sector.
Voor consumenten is de wereld er, door de kapitalistische trukendoos van ontvreemding van het publieke domein, niet eenvoudiger op geworden. De consument, die gewoon wenst dat er veilig gas uit de gaskraan komt en elektriciteit uit het stopcontact, moet zich nu zorgen maken of hij niet belazerd wordt. Of hij wel de juiste gas- en elektriciteitsproducent of distributeur heeft. Hij moet zich afvragen of hij groene stroom wil of grijze. Na een dag werken in een door bezuinigingen, kostenbesparingen en hoge werkdruk gestresste werksituatie, moet de werkende klasse zich thuis ook nog eens druk maken of zij wel is aangesloten op de juiste stroom- en gasleverancier, of zij wel de juiste telefonieaanbieder, internetprovider en kabelexploitant heeft. Bovendien moet zij zich bezighouden of wel de juiste zorgverzekering is afgesloten. Dat is wat het kapitalisme de huidige en komende arbeidersklasse te bieden heeft: stress op het werk en stress thuis.
Het kapitalisme heeft een stadium bereikt waarin voor grote groepen van de bevolking duidelijk kan worden dat het moet worden vervangen door een ander systeem dat productie en reproductie sociaal en planmatig organiseert. Binnen bedrijven is planmatigheid vanaf het begin van het kapitalisme doorgevoerd. Daarmee werd immers efficiency en dus kostenbesparing bereikt, nodig om concurrentie het hoofd te bieden. Overnames en fusies hebben de planmatigheid uitgebreid tot wereldomspannende concerns: multinationals. Buiten de bedrijven heerst echter uiteindelijk nog chaos en anarchie. Of een product niet voor niets is gemaakt blijkt immers pas op de 'markt'. Ook tussen bedrijven onderling wordt in het kapitalisme per definitie niets gepland.
De monopolist Microsoft nodigt andere softwareconcerns niet uit om samen problemen op te lossen. De concurrenten worden daarentegen gedwongen oplossingen om de 'patenten' van Microsoft heen te verzinnen. De onzinnigheid van deze fase in het kapitalisme wordt nog duidelijker in de farmaceutische industrie. Daar wordt ter wille van privébelangen van concerns de ontwikkeling van nieuwe, doeltreffende geneesmiddelen verhinderd. Onderzoekers in de laboratoria van die bedrijven besteden meer tijd aan het omzeilen van patenten van de concurrent dan om bestaande en nieuwe ziekten te analyseren en geneesmiddelen daartegen te ontwikkelen.
De belangen die op het spel staan, de investeringen die bedrijven moeten doen om hun marktaandeel te behouden of te vergroten, nemen inmiddels zo'n omvang aan dat ook de grootste bedrijven een planmatige aanpak nodig hebben. Zij zoeken dit in onderlinge afspraken om hun investeringen veilig te stellen. Afspraken die echter botsen met de ideologie en juridische gestalte van het kapitalisme. Kartelvorming is verboden omdat die 'marktverstorend' werkt. Kartelvorming is echter een aanwijzing dat het kapitalisme op zijn grenzen stuit en planmatigheid nodig heeft: een nieuwe wijze van produceren, de socialistische!
In Nederland is de 'bouwfraude' een voorbeeld van de achterhaaldheid van het kapitalisme. Afgezien van corruptie en criminele, dubbele boekhoudingen, die met het onderzoek naar de bouwfraude aan het licht zijn gekomen, luidde een belangrijke aanklacht: kartelvorming. De kosten van een groot bouwwerk lopen tegenwoordig in de honderden miljoenen. Om voor een aanbesteding een betrouwbare offerte te maken moet een bouwbedrijf flink vóórinvesteren. Afgezien van aftrek bij de belastingdienst, is deze voorfinanciering 'weggegooid' geld als het werk aan een ander bouwbedrijf wordt gegund. De bouwondernemers hebben zich hiertegen 'beveiligd' met een fonds dat wordt gevuld door degene die een opdracht heeft binnengehaald. Het fonds wordt gebruikt om de kosten van de anderen, aan wie de opdracht voorbijgaat, te vergoeden. Uiteraard probeert de aannemer die de opdracht heeft binnengehaald zijn storting in het fonds op zijn beurt weer te verhalen op het te bouwen werk. Het kapitalisme drijft dus het bouwbedrijf op kosten die voortkomen uit 'marktwerking' en uiteindelijk in de bouwprijs wordt verrekend. Dus helemaal geen betere kwaliteit en lagere kosten door 'marktwerking'. De bouwwereld is toe aan planmatige productie. Leve het socialisme!
De supermarktoorlog in Nederland heeft de keten Laurus bijna de kop gekost. In de businesswereld wordt gespeculeerd of deze grootgrutter het zonder Konmar en Edah nog wel kan redden. Grote overwinnaar lijkt Albert Heijn. Tijdens de 'oorlog' klaagden de toeleveranciers dat de oorlog over hun ruggen werd gevoerd. Hun winstmarges naderden nul. Maar wat heeft de 'oorlog' voor de consument opgeleverd? Inderdaad, voorlopig nog enkele lagere prijzen. Maar ook sluiting van kleine 'buurtsupers' was het gevolg én een flinke uitbreiding van het supermarktnetwerk van Albert Heijn. De 'marktwerking' heeft dus tijdelijk voor een reeks artikelen lagere prijzen opgeleverd. Voorts een slachting in de supermarktdetailhandel veroorzaakt en de monopoliepositie (in stadsdelen) van AH dichterbij gebracht. De kwaliteitseis dat mensen op loopafstand van hun woonplek een winkel voor dagelijkse levensmiddelen moeten kunnen vinden, heeft in de supermarktoorlog geen enkele rol gespeeld. Planmatig dienstbetoon is dus ver te zoeken. Zeker met een vergrijzende bevolking die minder mobiel wordt, zou dat echter zeer gewenst zijn. Leve socialistische planning!
Wereldwijd loopt het kapitalisme tegen zijn grenzen aan. De 'moneymachine' vertoont haperingen. Eind '90-er jaren werd in Seattle door kapitalistische voormannen in het kader van het WEF (World Economic Forum) afgesproken om het kapitalistische systeem een injectie te geven met de GATS (General Agreement on Trade of Services). Alle publieke diensten zouden geprivatiseerd en verhandelbaar moeten worden. De GATS werd in 2000 voor Europa ingebed in de Lissabon-agenda, het programma om in 10 jaar tijd de VS economisch voorbij te streven. De GATS was het startsein tot een enorme roofzuchtige operatie om wereldwijd het publieke domein in privéhanden te brengen. Deze verkwanseling van publieke middelen stelde bijvoorbeeld de neoliberale minister van financiën Zalm in staat de staatsschuld in Nederland terug te brengen.
Dat was dus niet het resultaat van zijn briljante beheer van de rijksschatkist. De lof die hem, bij zijn recente aankondiging uit de politiek te stappen, werd toegezwaaid, betekent dus een ondersteuning van de politiek om actief het publieke domein te ontvreemden!
Om deze 'kraak van de eeuw' aan het publiek te verkopen wordt gesuggereerd dat iedereen er beter van wordt: de staat omdat die een kopzorg kwijt is; het publiek omdat door concurrentie de kwaliteit van de dienstverlening beter wordt en de prijzen omlaaggaan; het kapitaal omdat het in gemeenschapshanden 'bevroren' kapitaal van het publieke domein nu vrijkomt, 'productief' kan worden en kan gaan 'rollen'. De ontnuchterende en schaamteloze werkelijkheid wordt langzamerhand zichtbaar. Geen verbetering van dienstverlening, die anders niet zou zijn opgetreden en dus toe te rekenen is aan de privatisering. Geen prijsverlagingen, maar wel een tiental miljonairs méér, de managers en eigenaren van de nieuwe ondernemingen in de publieke sector. Verbetering van publieke diensten kan niet zonder directe invloed van gebruikers en het personeel. Dat kan alleen als ze in gemeenschapshanden zijn gebracht. Leve het socialisme!
Het Openbaar Vervoer is een voorbeeld hoe uit publieke dienstverlening geld te persen. Onder het mom van concurrentie, die de dienstverlening en kwaliteit van het OV ten goede zou komen, moeten OV-bedrijven hun 'concessies' met openbare aanbestedingen veiligstellen: de marktwerking! Om de aanbesteding laag te kunnen houden wordt zeer scherp op kosten gelet. Lonen en arbeidsvoorwaarden zijn 'kosten'. Het gevolg is geen betere dienstverlening maar wel grote onzekerheid bij de werkers. Ze worden onder druk gezet om eisen tot verbetering of zelfs behoud van arbeidsvoorwaarden te matigen, anders loopt het bedrijf kans de aanbesteding te verliezen. Vervolgens, als het bedrijf waarbij ze werken de concessie wel of niet krijgt, blijft de druk op hun arbeidsvoorwaarden bestaan. Als het bedrijf de concessie wil, wil het bedrijf de winstmarge, die in de offerte onder druk stond, alsnog vergroten ten koste van arbeidsvoorwaarden. Als de aanbesteding wordt verloren krijgt het personeel - als het meezit - de kans als 'slaven met de concessie meeverkocht' te worden. Maar wel met nieuwe contracten: nieuwe arbeidsvoorwaarden en nieuwe lonen. Maar nieuw is niet beter, eerder slechter. De concurrentie ligt op de loer en de nieuwe zetbazen en aandeelhouders eisen hun deel.
Maar het 'panklaar maken' van het OV voor de markt gaat veel verder dan alleen aanbesteding. Als inleiding op privatisering en marktwerking zijn OV-bedrijven eerst opgedeeld in afzonderlijke divisies of bedrijven. De NS is gesplitst in afzonderlijke bedrijven, panklaar om te worden ontwikkeld, verkocht of gesloten, afhankelijk van winstverwachtingen. Het personeel van de RET heeft zich echter verzet tegen splitsing van bus- en railvervoer. Bij de NS zijn mindere of onrendabele lijnen afgestoten en ondergebracht bij andere maatschappijen. Van een planmatig gerund openbaarvervoerbedrijf is geen sprake meer. Was de NS zelf resultaat van een fusieproces van verbrokkelde, afzonderlijke lijnen en spoorwegmaatschappijen dat leidde tot één bedrijf met een samenhangende dienstregeling en één verantwoordelijke leiding, nu is het omgekeerde het geval. Het gevolg is dat 'Randstadrail' met ernstige en onveilige startproblemen heeft te kampen. Het drukken van kosten en opvoeren van prestaties leidt voorts tot onveilige situaties, zoals recente ongelukken hebben aangetoond. Arbeidsvoorwaarden van het onderhoudsbedrijf Nedtrain staan sterk onder druk door het introduceren van een 24-uursrooster. Uit kostenbesparing zijn bij dat bedrijf bovendien 'onafhankelijke' eindcontroles afgeschaft, waardoor veiligheid in gedrang komt en het personeel extra wordt belast door eindcontroles op het eigen werk.
Marktwerking bij het openbaar vervoer leidt tot onderlinge concurrentie van OV-bedrijven die ten koste gaat van arbeidsvoorwaarden, kwaliteit en veiligheid. Het is een stap terug. Leve een planmatig geleid openbaar vervoer. Leve het socialisme!
Evenals het OV zijn energiebedrijven van gemeenten of soms provincies geprivatiseerd. Met de opbrengsten van de 'verkoop' hebben gemeenten en provincies eventjes leuke dingen kunnen doen tot het geld op was. Nu is de bevolking overgeleverd aan de kapitalistisch gerunde bedrijven, waarvan de topmanagers zich snel hebben kunnen voegen bij het gezelschap van miljonairs in Nederland. De overheid beperkt zich nu, net als bij alle productiebedrijven, tot kaderstellende regelgeving. Greep op de bedrijven heeft de politiek nauwelijks. De superneoliberale D'66-er Brinkhorst had grote moeilijkheden om de door Brussel geëiste opsplitsing in productie- en distributiebedrijven door te voeren. De nieuwe energiebedrijven zagen zelf het nut in van samenhang van productie en distributie. Maar de ijver van de politiek in Nederland om het 'Brussel' naar de zin te maken, maakt dat Nederland voorop loopt in de weg terug van afbraak van nutsbedrijven en opsplitsing in met elkaar concurrerende bedrijven. Ook hier zijn arbeidsvoorwaarden in het geding. Veel uitvoerend werk is uitbesteed aan onderaannemers, waarvan arbeidsvoorwaarden slechter zijn dan bij de vroegere gemeentebedrijven.
Marktwerking in de energiesector staat haaks op het besef dat de energievoorraden, zeker die van fossiele brandstoffen, op de wereld beperkt zijn. Met deze voorraden zou bewust en planmatig moeten worden omgegaan. Ze zouden niet moeten worden overgelaten aan enghartig winstbejag. Leve socialistische planeconomie!
De opsplitsing van de PTT in Postbank, Telecom en Post illustreert de achteruitgang van het kapitalisme misschien nog het duidelijkst. Als we door de glitter van vormgeving en kunstjes van nieuwe mobieltjes heenkijken, dankan niet anders worden vastgesteld dan dat we ons in een jungle bevinden waar een normaal mens niet meer uitkomt. Nieuwe types en nieuwe mogelijkheden rollen over elkaar heen. Dit terwijl het niet mogelijk is om op vakantie in het buitenland via de mobiele telefoon tegen lokaal tarief te bellen naar je vrienden een dorp verderop. Die verbinding moet via Nederland worden gelegd. Als de staatsbedrijven van destijds het mobiele telefoonverkeer hadden moeten regelen, dan was dit ongetwijfeld wel mogelijk geweest. Maar dat had dan geen nieuwe miljonairs opgeleverd. Wel meer service voor de klant. Hiermee willen we overigens niet de oude staatsbedrijven verheerlijken. Ook daar was terecht kritiek op mogelijk. De wenselijke en noodzakelijke renationalisering van telecommunicatie zal daarom niet de terugkeer van de oude PTT moeten opleveren maar een bedrijf met grote invloed van werkers en gebruikers. Leve socialistisch beheer van communicatiemedia!
Ouderen kunnen zich nog herinneren dat de post twee keer per dag een bestelronde deed. In diezelfde tijd kwamen kranten soms uit met een ochtend- en middageditie. Die tijd ligt ver achter ons. Het dagelijks leven, waaronder de communicatie, werd gerationaliseerd. Het telefoonnet werd enorm uitgebreid en de post kon zijn werk doen in één ronde na automatische sortering. De eerste kink kwam in de kabel toen VVD-er Jorritsma besloot dat het vervoer van poststukken tussen de sorteercentra in het vervolg per (milieu vervuilende) vrachtwagen en niet meer per (schone) trein moest plaatsvinden. Alle aan het spoor gelegen sorteercentra lagen plotseling verkeerd. De postauto's moesten zich nu eerst van de centra van de steden naar de grote weg zien te wurmen, voordat ze hun reis konden ondernemen. Ook een deel van de sortering, die in de trein werd gedaan, werd door het besluit van Jorritsma onmogelijk gemaakt.
En nu? PTT-Post is TNT-Post geworden. De rode brievenbussen worden oranje overgeschilderd. Mieuwe postbedrijven hebben zich aangemeld. De straten in Nederland worden, afgezien van de huis-aan-huis-verspreiding van reclame en wijkkranten, minimaal 3x per dag bezocht door postbestellers. Echter van verschillende bedrijven. De postbedrijven steken elkaar de loef af voor grote klanten. Maar vraag niet naar de arbeidsvoorwaarden van de bestellers. Het zijn baantjes die 'je erbij doet'. Voor een fatsoenlijk inkomen moet je er minimaal drie van hebben. Leve een planmatig georganiseerd postbedrijf. Leve het socialisme!
Privatisering van het drinkwater staat nog op de verlanglijstjes van de neoliberalen. In Cochabamba, Bolivia, is daarover in 2000 een wateroorlog ontbrand. Deze leidde uiteindelijk tot de val van de USA-marionet Sanchez de Losada en tot de verkiezing van president Evo Morales. Zoals bekend werd de privatisering van het drinkwater teruggedraaid en Morales is begonnen met renationalisatie van de exploitatie van de bodemschatten aardgas en olie. In Nederland is het even stil rond de privatisering van drinkwater. Maar in Brussel wordt nog onverkort vastgehouden aan het beleid, waarin dit keer Engeland vooroploopt. Leve het in gemeenschapshanden houden van een basisvoorziening als drinkwater. Stop kapitalistische uitverkoop. Leve het socialisme!
Onze samenleving is in verkeerde handen! Niet kwaliteit en dienstbetoon staan centraal bij de machthebbers. Winstbejag wordt door hen openlijk tot motor van de samenleving verklaard. Langzaam groeit het inzicht dat dit naar een afgrond leidt. Afbraak geschiedt natuurlijk niet 'lineair', maar dialectisch. Niet alles wat geprivatiseerde bedrijven brengen is puur slecht. Maar de drijfveren van de 'marktwerking' zijn verkeerd. Verbeteringen zouden daarom nog beter kunnen, als de oriëntatie anders is. 'Eerst de mensen niet de winst!'
Het is overigens veelbetekenend en hoopgevend dat de beweging 'tegen afbraak door marktwerking' nu wordt versterkt met de werkers die hun arbeidsvoorwaarden en hun positie zien verslechteren. Want immers met hen zullen de eisen geen vrome wensen blijven, geuit in straatprotesten van de 'andersglobalisten'. De werkers kunnen en zullen in de strijd voor hun belangen gebruikmaken van de economische machtsmiddelen die hen ter beschikking staan. Dat zijn hefbomen die tot werkelijke veranderingen leiden. Maar er zal nog veel opklaring nodig zijn. Immers veel oudere werknemers, die zich bewust zijn van de strijd voor verbetering van lonen, werkomstandigheden en arbeidsvoorwaarden, zijn in reorganisaties voorafgaande aan opsplitsing en privatisering met vervroegd pensioen gestuurd. Zij maken geen direct deel meer uit van de belangenstrijd. Maar zij kunnen en moeten een belangrijke functie vervullen als inspiratiebron van de komende strijd. Jongere arbeiders, gepaaid met een baantje en soms een eenmalige premie, moeten worden doordrongen van het belang van structurele verbetering van arbeidsvoorwaarden. Ouderen kunnen deze ervaringen en inzichten overdragen. Solidariteit ligt aan de basis van elk succes voor verbetering van levensomstandigheden. Solidariteit ligt aan de basis van socialisme!