Hij is door de koningin persoonlijk uit de Verenigde Staten naar Nederland geroepen. Herman Wijffels - ex-voorzitter van de 'coöperatieve boeren' Rabobank, ex-voorzitter van de Sociaal Economische Raad (SER) en nu werkzaam als bankier bij de Wereldbank onder een ander Bilderberg-vrindje van de Nederlandse vorstin, het Amerikaanse maatje van Bush, Wolfowitz - heeft zijn werk goed gedaan. De combinatie van keihard bankieren en oog hebben voor coöperatieve belangen maakte hem tot de ideale informateur.
De laatste verkiezingen maakten duidelijk dat er een grens was bereikt aan de keiharde neoliberale bezuinigingspolitiek. Een zeer groot deel van de bevolking zei toen: nu is het genoeg geweest. Er wordt daarom nu gekozen voor het voorhouden van de wortel, i.p.v. het slaan met de stok. Respect, solidariteit en duurzaamheid zijn de toverwoorden van het nieuwe kabinet. Woorden die de achterliggende werkelijkheid verhullen.
Met aan de ene kant een bevolking die uit protest massaler dan ooit op de meest linkse partij in het parlement, de SP, stemde en aan de andere kant de dictaten van de Europese Lissabon-agenda, lag er een moeilijke klus voor de coalitiepartners CDA, PvdA en ChristenUnie. Men slaagde er echter in, onder leiding van het grootkapitaal, om tussen alle klippen door te zeilen. Verrassend snel was een nieuwe regering samengesteld. Grote kapitalistische belangen staan op het spel. Er moet dus snel weer kunnen worden geregeerd.
En het lijkt allemaal koek en ei. De sfeer voor de komende jaren wordt rooskleurig en vernieuwend voorgesteld. Het beeld dat wordt geschetst is positief en daadkrachtig. Jong en dynamisch. Maar de politiek van de vorige regering wordt in grote lijnen gewoon voortgezet. Dat toont ook de samenstelling van de nieuwe regering, waarin opvallend veel ministers uit de vorige kabinetten Balkenende zitten. De boodschap zal echter minder autoritair gebracht worden, minder grof en 'gedeeld' met lokale overheden, sociale partners en maatschappelijk middenveld.
Op 7 maart vinden verkiezingen plaats voor de Provinciale Staten. Dat levert behalve nieuwe provinciale besturen ook een nieuwe Eerste Kamer op, die plannen van de Tweede Kamer kan goedkeuren of tegenhouden. Alles is erop gericht om de bevolking vóór die verkiezingen mild te stemmen. Tot die datum regeert de leugen. Of de aanpak gaat lukken, weten we pas zeker over een paar weken. Maar dat de inzet met verve aan het publiek wordt voorgeschoteld staat vast. Samen zullen we de klus klaren is het motto: 'Samen werken, samen leven'. Terug naar de 'mooie' opbouwjaren van na de Tweede Wereldoorlog, toen de bevolking zonder mopperen eendrachtig zwoegde om het land weer op te bouwen. Gaat deze valse romantiek aanslaan? Zal de Nederlandse bevolking geloof gaan hechten aan deze illusies? De 13.000 demonstrerende ambtenaren op 13 februari jl. waarschijnlijk niet.
Regeerakkoord en regering zijn bekend. "We zijn overtuigd dat er sprake is van een nieuwe koers", aldus een PvdA'er. Dat is precies wat men de bevolking wil doen laten geloven.
Nu het economische tij lijkt te zijn gekeerd, laat men de bevolking daarvan onmiddellijk iets meeproeven, nadat de afgelopen jaren zo ingrijpend werdafgebroken en bezuinigd. De bevolking moet hoe dan ook van het opstandige pad worden afgebracht. Uit het akkoord blijkt dat het nieuwe kabinet de komende vier jaar 7 miljard euro uittrekt voor investeringen in onderwijs, milieu en zorg. Daarnaast is er echter ook 3 miljard euro voor lastenverlichting voor de grote ondernemers uitgetrokken. De neoliberale koers wordt voortgezet. Niets nieuws onder de zon.
Het motto van het vorige kabinet was: 'eerst het zuur, dan het zoet'. Deze aanpak durft het nieuwe kabinet niet aan. Na vier jaar van harde bezuinigingen zorgde de oplevende conjunctuur ervoor dat deze voorspelling aan het einde van de regeerperiode ook enigszins kon worden waargemaakt. Voldoende om het CDA van Balkenende geen groter verlies te laten leiden, onvoldoende om de weerzin tegen het beleid helemaal ongedaan te maken. Men draait het deze keer om. Dat zal echter zeer waarschijnlijk uitdraaien op harde bezuinigingen in de loop van de rit. De miljarden die zijn uitgetrokken voor nieuw beleid, kunnen bij economische tegenwind gemakkelijk tot financiële problemen leiden. De huidige economische opleving zal nog wel even aanhouden, maar waarschijnlijk geen vier jaar. De ingeboekte bezuinigingen zijn niet solide. Meevallers worden naar voren gehaald en de kans op tegenvallers neemt toe. De nieuwe minister van Financiën, PvdA-leider Bos, zal naar verwachting in de loop van de kabinetsperiode steeds minder geld hebben om te verdelen. Maar dat is voorlopig van later zorg, schijnen de coalitiegenoten te denken.
Een groot deel van de besparingen vinden de partijen in het verbeteren van de doelmatigheid bij de rijksoverheid en in de zorg. Voor duizenden ambtenaren zou dit - bij verwezenlijking van de plannen - het einde van hun baan betekenen, met of zonder gedwongen ontslagen. Tegelijkertijd is het de bedoeling dat de ontslagvergoeding wordt verkort tot één jaar. Meer doen met minder mensen moet in totaal ruim 2 miljard euro gaan opleveren.
Het is gelukkig nog maar de vraag of die besparingen ook daadwerkelijk gerealiseerd kunnen worden. De ambtenarenbonden staan klaar om het verzet te organiseren. De terechte acties voor verbetering van de lonen van de rijksambtenaren die nu al overal plaatsvinden, zullen moeten worden uitgebreid met eisen voor het behoud van de werkgelegenheid en handhaving van de huidige duur van de ontslagvergoeding. Bovendien heeft het Centraal Planbureau bij de doorberekening van de verkiezingsprogramma's al aangetekend dat een hogere doelmatigheid moeilijk te realiseren is.
CDA, PvdA en ChristenUnie willen in een kapitalistische samenleving "samen leven, gemeenschapszin, gedeelde waarden en normen en solidariteit" invoeren, een soort kapitalisme met een menselijk gezicht dus. Zonder het kapitalisme als zodanig aan te pakken is dat echter een onmogelijke opgave. Maar het kapitalisme zal nooit aangepakt worden door burgerlijke partijen in een burgerlijke samenleving, dat is een illusie. Daar is nog nooit sprake van geweest! Het regeerakkoord is daarom een bij voorbaat verloren poging om de markt te sturen. De grote kapitaalsgroepen onttrekken zich aan elke politieke sturing, zij bepalen juist het beleid. Zij zijn onderling in een hevige strijd verwikkeld over de koers. Daarbij valt op dat de grote aandeelhouders er steeds beter in slagen om hun winsten tot recordhoogten op te voeren, ten koste van de pensioenen en belastingbetalers; ten koste van de werknemers en niet zelden ook nationale industrieën. De winsten van multinationals zoals Shell, ABN AMRO reiken inmiddels tot in de hemel. De verantwoordelijkheid voor slagen en falen legt men volledig bij het individu. Daarbij staat niet centraal 'samen leven', maar 'samen werken', hardwerken zonder mopperen, net als in de vijftiger jaren, is de gedachte daarachter.
Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) concludeerde halverwege de afgelopen kabinetsperiode dat veel Nederlanders het gevoel hebben dat hun veilige en vertrouwde samenleving verdwijnt. Daarvoor in de plaats kwamen criminaliteit, groeiende inkomensverschillen en onbeschoft gedrag in de publieke ruimte. Er werd echter vooral duidelijk dat men in Nederland geen 'Amerikaanse toestanden' wil. Op de neoliberale 'eigen verantwoordelijkheid van de burger' zit de bevolking niet te wachten. De bevolking van Nederland wil juist rechtvaardige, eerlijke regels en saamhorigheid.
Het nieuwe kabinet wil dat de mentaliteit van de burgers in Nederland verbetert. Zo niet dan volgt straf. Als het echt mis gaat, legt de overheid verplichte opvoedingsondersteuning op. Een voorbeeld van het denken van het nieuwe kabinet is de afbraak van de bijstand voor jongeren tot 27 jaar. De handen uit de mouwen, werken of een opleiding volgen, zo heet het. Jammer genoeg blijkt steeds vaker dat allerlei trajecten naar de arbeidsmarkt weinig of niets opleveren. Wat overblijft zijn strafkorting, gedwongen baantjes en - zoals nu - opheffen van de sociale voorzieningen. Het is te hopen dat er voldoende draagkrachtige ouders zijn die hun volwassen kinderen kunnen opvangen. Of CDA, PvdA en ChristenUnie het antwoord hebben gevonden op de verwachtingen die er onder de bevolking leven valt sterk te betwijfelen.
De werkgeversorganisaties en vakbonden hebben het regeerakkoord redelijk positief ontvangen. FNV-voorzitter Agnes Jongerius vindt de hoofdlijnen goed en ziet alleen nog maar een paar 'venijnige' punten: de ontslagvergoeding en de AOW-plannen, waarbij mensen die al jong aan het werk moesten, fors worden gepakt. Bij miljonairs gebeurt zoiets niet, die worden niet 'gefiscaliseerd'. Waarom eist de FNV niet dat de vennootschapsbelasting weer omhooggaat? Waarom geen eisen voor een groter aandeel van de werkers in de nationale koek?
Over het stilzwijgend invoeren van werken tot 67 jaar hoor je haar niet. Over het feit dat geen enkele neoliberale afbraakmaatregel van de vorige kabinetten wordt teruggeschroefd, over noodzakelijke loonsverhogingen om de verslechteringen van de afgelopen jaren te compenseren zwijgt de FNV-voorzitter in alle talen. Op die manier laat ze de duizenden rijksambtenaren in de kou staan die zulke eisen terecht wél stellen. Dat de marktwerking in de zorg wordt voortgezet, het deert haar niet, ondanks een gezamenlijke actie met de Duitse DGB tegen de oprukkende marktwerking. Ook het feit dat de werkgeversorganisaties overwegend positief staan tegenover de plannen zet haar niet aan het denken. Er is geen sprake van een oproep om de regering onder druk te zetten door acties aan de basis. De top van de Nederlandse vakbeweging hobbelt mee in het neoliberale Europese beleid en neemt genoegen met kleine successen in de marge. Van de leiding van de Nederlandse vakbeweging hoeft de nieuwe regering niet veel fundamentele kritiek te verwachten, zoveel is wel duidelijk. Het zal blijven bij wat cosmetische aanpassingen. Maar ook Marijnissen heeft weinig kritiek, hij moet toegeven dat het lijkt alsof hijzelf aan de onderhandelingstafel heeft gezeten. "Kennelijk heeft men gedacht: hoe kunnen we de SP zoveel mogelijk wind uit de zeilen nemen?" Allesbehalve een strijdbare positie van links dus.
De afspraken tussen CDA, PvdA en ChristenUnie zijn tot in detail vastgenageld in het regeerakkoord. Over alle belangrijke politiek kwesties zijn deregeringspartijen het eens over de aanpak. Waar dat niet het geval is, hebben ze zwart-op-wit vastgelegd dat er de komende vier jaar niets gebeurt (hypotheekrenteaftrek, vrijheid van onderwijs en roep om een parlementair onderzoek naar de steunverlening aan de oorlog in Irak).
Het CDA stond op deze gedetailleerdheid uit angst dat de PvdA (en de ChristenUnie) anders te makkelijk zouden kunnen afwijken van het kabinetsbeleid, terugvallend op de kleine linkse meerderheid in de Kamer. Het CDA wil niet verrast worden door een gelegenheidscoalitie die buiten het kabinet om zaken regelt. Van het zo geprezen dualisme - een onafhankelijke rol van de Kamer tegenover het kabinet - is voorlopig geen sprake. De geschiedenis leert echter dat ook een gedetailleerd regeerakkoord niet kan voorkomen dat vroeg of laat wrevel ontstaat binnen de coalitie. Dat geldt des te meer als de economie tegenzit en er pijnlijke beslissingen moeten worden genomen. Er is echter geen enkele reden voor links om voorlopig maar af te wachten. Integendeel, er is sprake van een gekunsteld compromis dat schadelijk is voor grote delen van de bevolking.
Waar de actieve rol uit blijkt die het kabinet wil gaan spelen op internationaal gebied - één van de peilers van het nieuwe beleid - is volstrekt onduidelijk. Een onderzoek naar het optreden van Nederlandse troepen in Irak komt er niet. Een discussie over de deelname van Nederland aan de bezetting van Irak ook niet. De deelname van Nederlandse troepen aan de bezetting van Afghanistan wordt niet ter discussie gesteld. De psychische problemen van teruggekeerde militairen worden onder het vloerkleed geveegd. De NCPN eisen: 'Nederlandse troepen terug NU!' en 'Nederland uit de NAVO!' zijn uiteraard een paar bruggen te ver voor de coalitiepartners. Over een mogelijk ophanden zijnde Amerikaanse aanval op Iran wordt met geen woord gerept. De PvdA neemt een twijfelachtige positie in het nieuwe kabinet in vergeleken met haar verkiezingsprogramma, waarin de JSF wordt afgewezen. 'Geen cent voor Joint Strike Fighter!' Vooruitlopend op de komende discussies over de Europese grondwet wordt wél alvast afgezien van het houden van een tweede referendum. Merkel en Barroso hoeven zich geen zorgen te maken. Deze regering, gesteund door een meerderheid in de Tweede Kamer, staat achter de inhoud van de Europese grondwet, als we die maar niet Grondwet noemen.
Het nieuwe kabinet streeft, volgens eigen zeggen, naar een dynamische samenleving en economie. Het zijn wat mooi opgepoetste begrippen die volledig zijn overgenomen uit de stukken van de Europese agenda, zoals vastgelegd in het verdrag van Lissabon. Net zoals een aantal zogeheten peilers van het nieuwe beleid: concurrerende, innovatieve economie, sociale samenhang en een slagvaardige - lees uitgeklede - overheid. Ook de arbeidsmarktvoorstellen worden helemaal gedicteerd door het Europese Groenboek voor de modernisering van het arbeidsrecht en de plannen van de Sociaal Economische Raad (SER) van eind 2006. Via loonkostensubsidie voor ondernemers en het optuigen van sociale werkplaatsen, wil men mensen dwingend aan het werk krijgen.
Zodra de bevolking aan den lijve gaat ondervinden dat er zich tussen de mooie praatjes en de werkelijkheid een gapende kloof bevindt, volgt onherroepelijk de volgende Nederlandse 'politieke verrassing', na het NEE tegen de Europese Grondwet en de massale steun voor de politiek van de SP. De NCPN maakt zich intussen, samen met actieve vakbondsleden en progressieven van andere partijen, sterk voor een echte sociale politiek. Het noodzakelijke verzet tegen deze neoliberale regering met een christelijk-rozerandje zal aan de basis van de samenleving moeten worden vormgegeven. De eerste mogelijkheid voor de bevolking om te tonen dat deze regering niet het antwoord is op hun wensen is tijdens de Provinciale Statenverkiezingen op 7 maart.