|
|
 Vicenza-Italië: Op zaterdag 17 februari jl. protesteerden tienduizenden linkse en pacifistische deelnemers in Italië tegen de uitbreiding van een Amerikaanse legerbasis
|
 Demonstraties tegen Amerikaanse (NAVO-)basissen in Spanje op 2 t/m 4 februari jl. in Sevilla (Foto Spanje KKE)
|
|
Jevgeni Primankov
George W. Bush heeft de laagste waarderingscijfers van alle presidenten uit de moderne geschiedenis. Zijn kelderende populariteit heeft hij vooral te danken aan het fiasco in Irak. Dit fiasco komt niet voort uit de fouten die het Amerikaanse leger heeft gemaakt, of uit de vergissingen die andere Amerikaanse verantwoordelijken maakten die het beleid van Washington ter plekke uitvoerden. Dat er fouten gemaakt zijn behoeft geen betoog. Wat de situatie in Irak echter vooral laat zien aan de onpartijdige toeschouwer is het onrealistische, inconsequente, ontoereikende en gevaarlijke karakter van een koers die gebaseerd is op unilateralisme.
De unilaterale doctrine werd door Bush' neoconservatieve entourage ontwikkeld om Amerika's overheersende invloed in de wereld na de Koude Oorlog te handhaven. Volgens de neoconservatieven was het moment gekomen waarop de Verenigde Staten, 's werelds sterkste economische en militaire macht, naar eigen goeddunken geweld moesten toepassen om hun positie in de wereld te versterken. Hiervoor moesten regimes die dit doel in de weg stonden, of die in de weg zouden kunnen gaan staan worden geëlimineerd.geruimd worden.
De onderliggende gedachte van deze koers was niet dat de VS er alleen opuit zouden trekken, maar dat de Amerikaanse acties automatisch gesteund zouden worden door de trouwste bondgenoten uit de Koude Oorlog. Dat gebeurde echter niet. De Amerikaanse operatie in Irak ondervond hevige tegenstand van Duitsland, Frankrijk, België en andere landen. Alleen Groot-Brittannië bood royale hulp, maar zodra duidelijk werd dat Irak in een impasse belandde verzwakte de samenwerking.
Velen zien de ineenstorting van de Amerikaanse doctrine van het unilateralisme als een uitgemaakte zaak. Bush heeft de controle over beide kamers van het Congres verloren. De Amerikaanse opinie keert zich tegen de regering, om nog maar te zwijgen over andere landen waarvan er vele in het verleden Bush blind volgden. Welke impact zal dit alles hebben op het beleid van de regering Bush? Toen Bush geconfronteerd werd met de negatieve gevolgen van de operatie in Irak wendde hij zich tot de Verenigde Naties voor hulp - voordien was deze optie volkomen uitgesloten. De nadruk werd gelegd op het verkopen van de bezetting als een 'coalitieoperatie'. Op veel landen werd een beroep gedaan om tenminste een symbolische rol te spelen, al was het maar met de uitzending van medische troepen. Dit wees op een afwijking van de rigide unilaterale koers.
Zal de situatie de Verenigde Staten echter ertoe dwingen hun koers te verlaten? Gezien de voortdurende bedreigingen aan het adres van Iran die gepaard gaan met de Amerikaanse vlootopbouw in de Perzische Golf, zou ik dat niet durven stellen. Gezien de machtsverhoudingen in de VS en in de wereld en de moeilijkheden in Irak lijkt het onwaarschijnlijk dat Bush militaire actie, vooral grondoperaties, tegen Iran zal ondernemen. De Amerikaanse regering zal liever het kader waarbinnen het beleid uitgevoerd wordt opnieuw willen bezien. Met andere woorden, het concept van het unilaterale gebruik van militair geweld zal heroverwogen worden. Het is echter twijfelachtig of men dit zal proberen binnen het multilaterale kader van de Verenigde Naties.
Het is veelbetekenend dat de Verenigde Staten geen belangstelling hadden voor een rapport van de 'High Level Group of eminent personalities' (de zogenaamde club van wijze mannen) die werd ingesteld door voormalig secretaris-generaal van de VN, Kofi Annan. Deze groep, waar namens Amerika onder meer Brent Scowcroft - een prominent politicus en nationaal veiligheidsadviseur van president Bush senior (de vader van de huidige president) - deel van uitmaakte en namens Rusland ondergetekende, stelde voor om de Verenigde Naties een grotere rol te laten spelen bij de nieuwe uitdagingen op het gebied van de wereldwijde veiligheid. De VN zouden onbetwist een monopolie krijgen op het gebruik van militair geweld (behalve natuurlijk als een land te maken krijgt met directe agressie, dan beschikt het over het recht op zelfverdediging). Alles wijst er echter op dat Washington ervoor gekozen heeft een andere koers voor zichzelf uit te zetten, namelijk om de NAVO als militair instrument te versterken en naar eigen believen te gebruiken.
De NAVO werd tijdens de Koude Oorlog oorspronkelijk opgezet als regionale organisatie om de veiligheid van Amerika's bondgenoten in Europa te garanderen. Tegenwoordig grijpt de NAVO echter in op basis van een geheel andere filosofie en doctrine. De NAVO begeeft zich buiten het Europese continent en voert militaire operaties uit ver buiten haar eigen grenzen. Met de luchtaanvallen op Joegoslavië heeft de NAVO al ervaring opgedaan met het gebruik van geweld waarbij de VN omzeild werden.
Op de tweede plaats breidt de NAVO zich razendsnel uit, in weerwil van eerdere overeenkomsten. De toelating van nieuwe NAVO-leden leidt tot de uitbreiding van bases die Amerikaanse militairen, vliegtuigen en antiraketsystemen huisvesten. De Verenigde Staten beschouwen de NAVO als een mechanisme om hun eigen beleid uit te voeren. Ongetwijfeld worden ze hierin gesterkt door de vurige wens van sommige landen om ook lid te worden van de organisatie. Ik denk niet dat ze hiertoe gedreven worden uit angst voor een militaire dreiging uit Rusland. Die dreiging is er niet en het Westen is zich daar goed van bewust. Verschillende landen zouden de NAVO echter willen gebruiken als vrijgeleide naar de Europese Unie, vooral nu de deur naar de EU gesloten is door de verwerping van de nieuwe Europese Grondwet door een aantal lidstaten.
Op de derde plaats worden nu niet alleen meer de landen die zich aan de grenzen van Europa of Azië bevinden gezien als potentiële NAVO-lidstaten. In Israël werd er bijvoorbeeld een speciale regeringscommissie ingesteld om met aanbevelingen te komen over een mogelijke toetreding tot de NAVO.
Zoals bekend heeft de Israëlische regering allang geleden proefballonnetjes opgelaten en de mogelijkheid van een NAVO-lidmaatschap bestudeerd, hoewel deze mogelijkheid wordt ontkend. In 1971 werd ik door de Sovjetleiding uitgezonden voor een vertrouwelijke ontmoeting met de Israëlische premier Golda Meir en minister van Defensie Moshe Dayan. Ze ontkenden de intentie om lid van de NAVO te willen worden, maar we wisten dat Israëlische functionarissen tijdens vergaderingen in Washington de mogelijkheid daartoe aan het onderzoeken waren. Destijds verwierpen de Verenigde Staten het idee van een Israëlisch NAVO-lidmaatschap omdat Israël in een conflict verwikkeld was met de Arabieren.
Maar wat gaat er nu gebeuren, gezien de 'Iraanse troefkaart' en de wens van veel deelnemers om het spel in hun eigen voordeel te beslechten? Deze vraag wordt des te klemmender als we in het achterhoofd houden dat de betrokkenheid bij conflicten en het gebrek aan grensovereenkomsten met de buurlanden niet langer als onoverkomelijke bezwaren worden gezien voor een NAVO-lidmaatschap. Een voorbeeld hiervan is Georgië dat 'bemoedigende' onderhandelingen met de NAVO voert, en de toelating van de Baltische staten tot de NAVO.
Op de vierde plaats heeft de nadruk die wordt gelegd op de uitbreiding van de NAVO te maken met het Amerikaanse streven om de tegenstand tijdens militaire acties zoveel mogelijk te beteugelen.
Voor een zich ontwikkelende multipolaire wereld betekent de terugkeer van een systeem van militaire blokken (welke goede bedoelingen er ook aangehaald worden om dit te rechtvaardigen) een terugslag, een kater van de Koude Oorlog. Het zou de weg zijn naar een verdere destabilisering van de internationale situatie die nu al zo gecompliceerd en ondoorzichtig is.
Jevgeni Primakov is voormalig Russische minister-president en minister van Buitenlandse Zaken en lid van de Russische Academie van de Wetenschappen.
Bron: Moscow News, 12-2-2007, vertaling Frans Willems.