Geneuzel over draai van Balkenende

Wijffels wil nieuw 'sociaal contract'

Wijffels tegen Balkenende: ... en je weet wat je moet zeggen hè, Jan Peter? (Foto VK)

Verhagen: Alaaf! Binnen is binnen.

Trichet roept op tot soepeler ontslagrecht Om volledig te profiteren van de globalisering ontbreekt het Europa aan één sleutelvoorwaarde en dat is flexibiliteit, aldus president Jean-Claude Trichet van de Europese Centrale Bank (ECB) op een bijeenkomst van de Amsterdamse Kamer van Koophandel. Vooral de rigide arbeidsmarkt met zijn sterke ontslagbescherming is de ECB een doorn in het oog, zei Trichet. In Europa hebben mensen volgens hem nog veel te vaak een baan voor het leven. 'De wettelijke garanties die werknemers hebben voor een vast contract, zijn sinds 1990 slechts in beperkte mate gedaald. Hervormingen op dit vlak zijn van groot belang. Alleen zo kunnen we in de toekomst een houdbaar sociaal vangnet creëren." (FD, 16-2-2007)

Van de redactie

Jan Peter Balkenende is erin geslaagd het CDA in het centrum van de macht te houden en een draai te maken van de VVD naar de PvdA. Dat is de teneur van veel politieke commentaren. 'Tegen de stroom in' beleid uit te zetten veranderde in 'de dialoog zoeken' met het maatschappelijk middenveld. In plaats van de jarenlang gepredikte 'eigen verantwoordelijkheid' gaat het dezer dagen vooral over 'sociale samenhang'. Balkenende wendt, in tegenstelling tot Bos, zonder problemen de steven van rechts naar links, heet het dan. Alsof het een karakterkwestie is, alsof het afhangt van de kwaliteiten of juist het gebrek eraan bij politici.

Politiek moet tegenwoordig passen in het schema van het programma 'Goede tijden, slechte tijden', met een hoog gehalte aan menselijke roerselen en noodlottige gebeurtenissen, waar weinig aan te doen is. Politiek moet het liefst deel gaan uitmaken van de virtuele Second Life-wereld. Binnen zo'n kader passen verhalen over goede en slechte eigenschappen van politici. Binnen zo'n kader passen ook mensen als (de opportunistisch zwenkende) Plasterk bij uitstek. Hoe je het zegt is belangrijker geworden dan wat je zegt. Als het maar gevat is en lekker overkomt. Maar het schouwspel op de tv heeft weinig - maar in de praktijk jammer genoeg veel te veel - te maken met de echte politiek, die in het geheim wordt gemaakt op afgelegen plekken en in kleine kamertjes.

De verklaringen over de zogenaamde wending van Balkenende en Bos zouden heel anders zijn als de politieke betekenis van het akkoord centraal zou staan. Dan zou bijvoorbeeld de rol van met name de 'Bilderbergers'(*) Verhagen, die zijn partijgenoot, de gematigde minister van Buitenlandse Zaken Bot van zijn post verdreef, en Wijffels meer aandacht krijgen. Dan kan er alleen maar worden vastgesteld dat CDA, VVD en PvdA politiek zo dicht op elkaar zitten dat ze op elk gewenst of noodzakelijk tijdstip met elkaar kunnen regeren, als daartoe van 'hogerhand' wordt besloten. De samenstelling van het parlement wordt uitgemaakt door de kiezers, de koers en de officieren op het schip door de machthebbers in dit land. Het schip ligt op de koers die is vastgesteld door de reder, maar kan uitwijken naar bak- of stuurboord, afhankelijk van de omstandigheden op het (woelige) water. Kapiteins en stuurlieden zijn er genoeg, dus makkelijk inwisselbaar.

Roer moest om vond de bevolking

Na de verkiezingsuitslag wendde het CDA pijlsnel de steven, gericht op een coalitie met de PvdA. Balkenende stond bovendien onder toenemende druk van een groot deel van zijn achterban. Bij veel 'gewone' CDA-leden was het geduld op na de aanhoudende asociale afbraakmaatregelen en medeplichtigheid aan de onmenselijke maatregelen van met name Verdonk. Ook aandacht voor duurzaamheid (christelijk rentmeesterschap) blijkt een hoge prioriteit onder de CDA-leden te hebben. De ex-CDA-fractievoorzitter Maxime Verhagen heeft alles in het werk moeten stellen om de gelederen gesloten te houden. Het CDA was echter hoe dan ook toe aan een koersverandering. Zogenaamd van 'kantelingen' naar 'perspectieven', een omslag van de hervormings- naar de investeringsagenda; feitelijk van neoliberaal rechts naar neoliberaal midden, waar de PvdA al verbleef.

Dat heeft allemaal weinig met persoonlijke karaktereigenschappen te maken, maar alles met de politieke en economische situatie. De crisis van het kapitalisme zal nu vooral worden uitgevochten op ideologisch niveau. Dekomende tijd zullen de media bol staan van pogingen om het kapitalisme een menselijk gezicht te geven. Het polderen kan weer in volle hevigheid losbarsten. In november werd voorlopig weer een grens bereikt aan de meest brutale vorm van afbraak.

Wijffels gaf kader aan voor het akkoord

Na het inmiddels versleten akkoord van Wassenaar, of 'Keerpunt 82' zoals het akkoord in ondernemerskringen heet, moet er een nieuw 'sociaal contract' tussen overheid en samenleving komen. Met veel bravour geeft Wijffels het huidige miezerige regeerakkoord een plaats in de naoorlogse Nederlandse geschiedenis. De opbouw van de verzorgingsstaat in de jaren vijftig en de uitbreiding ervan in de jaren erna wordt in schokken afgebroken sinds 1982. Voor die afbraak moet steeds opnieuw een draagvlak worden gezocht. Onder druk van Europese regelgeving en sturing moet een nieuwe golf van 'hervormingen' worden doorgevoerd in een periode van groeiend verzet tegen verdere afbraakmaatregelen van grote delen van de loon- en uikeringsafhankelijke bevolking in Europa. Het nieuwe regeerakkoord van CDA, PvdA en ChristenUnie moet zo worden begrepen.

Wijffels spreekt van een nieuw 'sociaal contract'. Feitelijk zegt hij dat de opbouw van de verzorgingsstaat in de vijftiger jaren een uit de hand gelopen project - een sociaal contract waarbij de overheid beloften deed aan de burgers - was, dat de afgelopen tien tot twintig jaar noodzakelijkerwijze moest worden ingekrompen (van verzorgingsstaat naar vangnet). In de volgende fase staat, volgens Wijffels, niet meer het (volgens hem terecht afgeslankte) stelsel van uitkeringen voorop, maar het aan het werk houden van mensen temidden van dynamische ontwikkelingen zoals de globalisering. En dan zijn we ook meteen waar alle (Europese) rapporten en gezagsdragers het over hebben: 'Flexicurity' of de afbraak van alle overgebleven arbeidsrechten (zoals onder meer in het 'Groenboek' bepleit).

Leren flexibel te zijn

"Een opleiding krijg je niet alleen meer aan het begin van je loopbaan, maar ook tijdens je loopbaan, zodat je ook op latere leeftijd aan het werk kunt blijven", aldus Wijffels. Alsof het ooit zo was dat je alleen vóór je aan het werk ging studeerde. Het verschil met vroeger is echter dat je vroeger studeerde om hogerop te komen in je baan en in de maatschappij en nu omdat je flexibel van baantje naar baantje moet kunnen verhuizen, steeds afhankelijk van de eisen die het kapitaal stelt.

De kern van het nieuwe sociaal contract is volgens hem "het ontwikkelen van nieuwe weerbaarheid in deze delta." Klinkklare onzin. Waar het echt om gaat is dat 'flexicurity' (flexibiliteit en afgeslankte zekerheid) staat voor maximale wendbaarheid van de werkenden op basis van een nog verder afgeslankt vangnet. De discussie over het ontslagrecht is niet voor vier jaar van tafel, zoals sommige andere kwesties wel vooruit zijn geschoven door de coalitiepartners. Alle politieke hoofdrolspelers, zoals Wientjes, Wellink en een reeks anderen (zie apart kader: Trichet) hebben al gewezen op de 'noodzaak' van het afbreken van het ontslagrecht. De top van de FNV heeft zich tot nog toe geen enkele keer in ondubbelzinnige termen tegen die afbraak uitgesproken.

Het afslanken of zelfs opdoeken van het ontslagrecht gaat de komende periode een centrale rol spelen in de discussie, dat staat vast. Maar dat kan niet alleen vanuit Den Haag, dat kan alleen als alle maatschappelijke krachten meedoen. Dat is de achtergrond van de noodzakelijke dialoog waar Wijffels het over heeft. Van de top van de vakbeweging en van de PvdA hoeft hij niet veel problemen te verwachten. Of het nieuwe sociale contract erzonder verzet van de bevolkig komt, valt te betwijfelen.

(*) De volgende Nederlanders namen in 2006, onder leiding van Beatrix en de Leidse economieprofessor Halberstadt, deel aan de Bilderberg-conferentie: G. Kleisterlee (Philips), E. Kronenburg (sinds 1-1-2007 de nieuwe Grootmeester van Beatrix - WWW.koninklijkhuis.nl/content.jsp?objectid=14188), N. Kroes (EU), M. Verhagen (CDA) en N. Wellink (DNB). Naar verhouding weinig, maar daardoor veelzeggender. Wijffels loopt ver voor de troepen uit. Hij werd al in 1997 'ingewijd'.