Rinze Visser
Wordt Ajax een Londense club? De Kuip in Rotterdam de thuishaven van Arsenal? Of speelt Sporting Lissabon op een gegeven moment zijn thuiswedstrijden in Eindhoven? Steden als Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht - voor Nederlandse begrippen grote steden - zijn als men het tegen de achtergrond van de geschiedenis bekijkt in nogal korte tijd drastisch van bevolkingssamenstelling veranderd. Het is eigenlijk onbegrijpelijk dat er, tot enkele jaren geleden, nauwelijks is stilgestaan bij de consequenties en de mogelijke gevolgen daarvan.
Wie hier over nadenkt zal al gauw geneigd zijn het gezichtsveld te beperken tot wat er demografisch veranderd is qua etniciteit, afkomst, religie enz. Onbegrijpelijk is die neiging zeker niet als men deze plaatst tegen de achtergrond van het bijna totaal ontbreken van, in de openbaarheid getoonde, interesse voor ook andere ingrijpende veranderingen. Waar nieuwe mensen in een paar decennia in grote aantallen een stad gaan bevolken en het inwonertal niet noemenswaardig verandert, moeten er ook grote aantallen zo'n stad verlaten hebben en zich elders hebben gevestigd. Immers de samenstelling van de beroepsbevolking is in diezelfde korte periode ook drastisch - bijna dramatisch - veranderd. Traditionele bedrijvigheid, industrie, scheepsbouw, om er maar enkele te noemen, zijn weggesaneerd of leiden een bestaan in de marge. De hierin werkzame beroepsbevolking idem dito.
Ook hebben zich in de grote steden nieuwe mensen gevestigd, niet behorend tot degenen die doorgaans allochtonen genoemd worden. Zij die werkzaam zijn in de nieuw opgekomen bedrijfstakken, die geen enkele affiniteit hebben met de verdwenen werkgelegenheid en de daarbij behorende cultuur, wat grofweg genoemd een arbeiderscultuur mocht heten. Het kapitalisme met zijn ongrijpbare tentakels heeft - het meest voelbaar en zichtbaar in de grootste steden - verschuivingen aangericht zo groot, zo dramatisch, zo emotioneel, in zo'n korte periode van de geschiedenis, dat er moeilijk iets vergelijkbaars te vinden is. Mensen die, uit angst voor drama, voor negatieve effecten, sussend de vergelijking maken met eerdere perioden in de geschiedenis, vergeten gemakshalve het verschil in tempo, in bevolkingsdichtheid en het grote verschil tussen een kapitalisme in het beginstadium van ontwikkeling en een kapitalisme in de hoedanigheid van op een steeds hoger niveau gekomen imperialisme.
Kapitalisme zonder tegenspraak, zonder tegenstand, laat geen steen op de andere en verwoest datgene dat de jacht op hogere rendementen en de onderlinge concurrentiestrijd in de weg staat. Zo is de gigantische verandering van de bevolkingssamenstelling qua etniciteit én beroepen in zo'n korte periode van de geschiedenis, in onze grote steden en evenzo in de zeer vele buitenlandse grote steden, een noodzakelijkheid voor het kapitalisme in zijn ontwikkeling geweest. Mondialisering, vooral de veranderingen in mondiale arbeidsdeling, zijn de erbij behorende kernbegrippen.
Kapitalisme dat steeds meer wordt vrijgelaten en nauwelijks nog een strobreed in de weg gelegd wordt, doet wat voor hem, voor de winstmakers, nodig is en kan niet stilstaan bij de gevolgen: grote spanningen tussen bewoners, ontheemdheid, discriminatie en angst voor achterstelling, erupties van racisme, sociale fragmentatie van de bevolking.
Duizenden en nog eens duizenden moderne welzijnswerkers - betaald of vrijwillig - vele burgemeesters en wethouders, waarvan er een aantal elke week wel een experiment bedenkt, zijn bezig de aangerichte schade te beperken. Groepen jongeren groeien op in verwildering; steeds meer ouders hebben geen grip meer op ze.
De door de kapitalistische productiewijze opgedrongen discipline, met zijn vaste werktijden in collectieve verbanden, met zijn regelmaat, heeft de arbeiders mede geschoold in het gebruikmaken van collectieve actie tegen de kapitaalbezitters. De in het belang van de grote geldwolven opgedrongen flexibiliteit en mobiliteit hebben de mogelijkheden voor traditionele strijdmethoden ernstig bemoeilijkt.
Meerdere wetenschappers en publicisten hebben zich verplicht gevoeld hun standpunt over het door hen zo geziene 'drama' voor het voetlicht te brengen. Het 'allochtonendrama', het 'etnische drama', het 'Marokkanendrama'. Al deze verhandelingen gaan uit van feitenmateriaal waar men niet vrolijk van wordt. Maar de vraag moet gesteld worden: zijn problemen, waarvan de diepste oorzaak in het kapitalistische systeem ligt, zonder antikapitalistische actie op te lossen? Als de lezer heeft opgemerkt dat ook schrijver dezes het woord 'dramatisch' heeft genoemd, dan heeft dat betrekking op het feit dat in een korte tijd heel veel van wat mensen vertrouwd was, wat een zekere structuur aan hun leven gaf (wat ook in enigerlei vorm aan volgende generaties werd doorgegeven) vernietigd is. En dat geldt echt niet alleen voor hen die in zo'n stad geboren en getogen zijn. Dat zijn zeker, als men met menselijke gevoelens rekening wil houden, drama's.
Als mensen binnen nauwelijks één generatie heel veel van hun stadgenoten naar de nieuwe groeisteden zien vertrekken, hun plaatsen ingenomen zien worden door nieuwe mensen, met heel andere talen en gewoonten, dan is dat niet niks. Als al die anderen huis en haard elders in de wereld verlaten hebben en bestaan uit tientallen verschillende nationaliteiten, hun families vaak duizenden kilometers verwijderd weten, dan is dat zeker ook niet niks. Niet iets om daar zomaar even, relativerend, een kosmopolitische wereldbeschouwing op los te laten...
Als sommige Marokkaanse jongeren in Amsterdam, zoals ik al vaak gehoord en gelezen heb, neerkijken op beroepen in de bouw en andere handenarbeid en zeggen te weigeren zulk 'loserswerk' te gaan doen, dan heeft dat met veel meer dan met de mentaliteit van die betreffende jongeren te maken. Dan heeft dat ook te maken met het algehele milieu waarin men opgroeit in ons land: de alom ingepeperde cultuur van hooggeschooldheid en snel rijk willen worden. Waarom zou men een diploma halen voor een beroep dat maatschappelijk laag gewaardeerd en laag beloond wordt en geen respect en aanzien genereert? Een cultuur waarin rijkdom en sterrenstatus elke minuut van de dag als doel in het leven erin gehamerd wordt en dat dit niet kunnen bereiken als een mislukking wordt gezien...
Wereldwijde handel in grote bedrijven en finaciële instellingen is al de gewoonste zaak van de wereld geworden. Met mensen wordt geen rekening gehouden. Het belangrijkste blijkt nu te zijn het discussiepunt dat gaat over de vraag of de macht van de aandeelhouders bij deze wereldhandel wel voldoende tot zijn recht komt. Werknemers, arbeiders, die door hun arbeid de grote winsten gegenereerd hebben, komen in het stuk niet voor. Als duizenden naamlozen zitten zij in de getallen die op de krantenpagina's staan: de aantallen te verdwijnen arbeidsplaatsen.
Slimme graaiers kopen zelfs 'gerenommeerde' sportclubs (vaak voetbalclubs) op. Amsterdam de thuishaven van PSV of Londen de thuishaven van Ajax? DeRotterdamse Kuip van Arsenal? Zoals in de hele zakenwereld gaat het kapitalisme rücksichtlos te werk, zonder rekening te houden met de gevolgen voor mensen. Volksverhuizingen, massaontslagen, niet uit te sluiten etnische conflicten, dat alles zijn de bijkomende effecten. Als dat niet drama is! Alleen de non-fictie-dramaturgen van deze tijd hebben het daar nooit over.