Piet Schouten
De arbeidersklasse in Nederland heeft te maken met een enorme hoge werkdruk door verdere flexibilisering van het werk, fusies en reorganisaties aan de lopende band. Bij de overheid is sprake van een cyclus van reorganisaties, waarbij de sector rijk de kroon spant. In de sectoren gezondheidszorg en welzijn en onderwijs is de kans op het ontstaan van psychische aandoeningen door het werk het hoogst. De oorzaken zijn een combinatie van hoge werkdruk en hoge emotionele belasting.
Bij de rijksoverheid is een lans gebroken voor een proces van meer flexibiliteit en 'permanent reorganiseren' waarbij een 'leven lang leren' al bekende leuzen zijn.
De tijd van 'rust in de tent' is voorbij met alle gevolgen van dien voor de werknemers. In het nieuwe arbeidsconvenant met de werkgever (Binnenlandse Zaken) gaan de vakbonden uitvoerig in op nieuwe modellen met concepten zoals 'flexibel en veilig'. 'Flexibel' duidt op het kneedbaarder maken van de werknemers. 'Veilig' betekent dat mensen van hun bestaande arbeidsplaats naar ander werk (zelfs buiten de overheid met alle onzekerheid en verlies van bepaalde opgebouwde zekerheid zoals pensioen) worden begeleid zodat niet tot (onvrijwillig) ontslag hoeft te worden overgegaan. Een loopbaanplan en investering vanuit de werkgever zal dit proces moeten ondersteunen. Staat dit niet in schril contrast met de plannen voor verdere 'afslanking van het ambtenarenapparaat'? Immers, een reductie van 10-25 procent van de arbeidsplaatsen tot 2012 staat op de rol in de vorm van de 'Taakstelling Balkenende III'.
Het hoeft geen verdere uitleg dat de werknemers bij o.a. het gevangeniswezen, de belastingdienst en Rijkswaterstaat, die zich al in de gevarenzone bevinden van beroepsziekten (stress, onregelmatige diensten, overwerk) nog grotere problemen te wachten staan. De factor gezondheid en preventie van ziekte ontbreken in dergelijke zakelijke rapporten. De taakstelling treft indirect ook de gemeenteambtenaren. De gemeenten worden namelijk gekort op de loonsubsidie door het rijk. Zodoende neemt ook daar de druk toe zodat o.a. ambtenaren van de sociale dienst met minder mensen aan het loket hetzelfde werk moeten verrichten. Het zijn diezelfde ambtenaren die al slachtoffer zijn van toenemende agressie en frustraties van cliënten.
De ABVAKABO FNV vindt de veiligheid in de zorg nog steeds onvoldoende en wijst een te hoge werkdruk aan als oorzaak van overbelasting van het personeel en onveilige werkomstandigheden. De bond zegt dit op haar website als reactie op de rapporten van de arbeidsinspectie over de werkomstandigheden in de zorg. Uit de rapporten van de arbeidsinspectie blijkt dat in een kwart van de ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen het personeel onvoldoende is beschermd tegen lichamelijke overbelasting, agressie en geweld.
ABVAKABO FNV vraagt zich af of de invoering van de marktwerking ook heeft bijgedragen aan het risico op overbelasting. Tim de Jong, lid van het dagelijks bestuur, legt dit uit: "In de afgelopen jaren is bijvoorbeeld het aantal operatiekamers door de vergrote concurrentie fors uitgebreid. Nu blijkt in meer dan 50 procent van de onderzochte operatiekamers iets mis te zijn". De Jong: "Zijn managers niet teveel bezig met marktwerking en besteedden ze te weinig aandacht aan veilige en goede werkomstandigheden voor het personeel?".
Het is zaak voor de bonden om dit als speerpunt te plaatsen bij de komende onderhandelingen voor een nieuwe cao voor het personeel in de zorg. Bij de verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg vonden al de eerste 'opwarmacties' plaats.
Bij reorganisaties, fusies en andere veranderingen in bedrijven worden de effecten op de gezondheid bij werknemers meestal uit het oog verloren. Psychische aandoeningen zoals burn-out, depressie en andere reacties op ernstige stress kunnen het gevolg zijn.
Het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB) pleit voor meer aandacht voor vroege opsporing van de eerste tekenen van een verstoring van de psychische gezondheid en het in beeld brengen van specifieke psychosociale risicofactoren in het werk, omdat dit kan bijdragen aan preventie. Preventie is een 'vies woord' in dit systeem van marktwerking. Het is gewoon het paard achter de wagen spannen en maatregelen nemen als het leed geschied is.
Er is een toenemend bewijs dat psychische belasting in de werksituatie de kans op hart- en vaatziekten verhoogt. Een groot deel van de Nederlandse werknemers staat bloot aan psychisch belastende factoren, zoals hoge werkdruk of intimidatie. Aandacht voor psychische factoren op het werk is te vaak gericht op verzuimende werknemers. Het epidemiologische verband van dit type belasting met diverse aandoeningen, waaronder hart- en vaatziekten, is een argument om meer preventieve aandacht te besteden aan de psychosociale werkomstandigheden en arbeidsverhoudingen. Ook de aanpak ziekmakende gebouwen het 'Sick Building Syndrome' laat te wensen over, zo meldt de NCvB, en klachten worden lang niet altijd serieus genomen. Hoewel in individuele gevallen soms lastig te evalueren verdienen deze klachten echter serieuze aandacht. Slecht functionerende klimaatsystemen, maar ook stoffige werkplekken geven aantoonbaar meer gezondheidsklachten.
Recent uitgevoerde opgezette interventiestudies laten zien dat klachten passend bij het Sick Building Syndrome effectief bestreden kunnen worden. Zowel een goed schoonmaakbeleid als ingrepen aan luchtbehandelingssystemen dragen hieraan bij. Er wordt al jaren bezuinigd op schoonmaakuren en materiaal waarbij de kwaliteit en goede beloning van de werknemers ondergeschikt is aan het kapitaal. We zien hier ook de gevolgen voor ziekenhuizen waar uiterste hygiëne voorop moet staan. Maar ook medewerkers op kantoren en in het onderwijs ondervinden de gevolgen bij het werken in slecht schoongemaakte werkruimtes. Op de website van ARBO Bondgenoten en de NCvB kunt u het volledige verslag lezen.
De gevolgen van een steeds verdere flexibilisering van de arbeid en het hoger leggen van de lat voor werknemers in overheidsdienst, de zorg en het onderwijs zullen alleen maar groter worden. Uit cijfers van het CBS blijkt dat 1 op de 10 werknemers in Nederland last heeft van burn-outklachten. Vrouwen en mannen hebben er ongeveer even vaak last van. Noodgedwongen nemen veel mensen werk mee naar huis hetzij op de laptop of in een aktetas. In de analyses van reorganisaties en fusies komt nauwelijks aan de orde hoeveel uur zij thuis aan hun werk besteden, zo verklaarde een manager toen de schrijver van dit artikel hem om een reactie vroeg.
Het is een dramatisch gevolg van de ingezette internationale concurrentiestrijd waarbij niet alleen privatiseringen maar ook ongecontroleerde rationalisering de factor arbeid zwaarder dan ooit in de geschiedenis op de proef stelt en ziet tot hoever men kan gaan in de totale uitbuiting. Er is binnen dit huidige economische stelsel waar winsten vooropstaan geen sprake van een planmatige aanpak van de problemen zolang de managers of de politieke leiders niet inzien dat de menselijke factor het allerbelangrijkste is om een samenleving gezond en veilig te maken. Hoog tijd om het beleid over een andere boeg te gooien!
Het CBS biedt informatie over gezondheid op:
http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/ A5DBDC27-31C7-4F1C-B499-ADE10C83FDFC/0/2006c156pub.pdf