Nu we tijdelijk gedwongen zijn vierwekelijks te verschijnen met vier bladzijden minder, hoopt de kopij zich op. Er wordt nagedacht over een nieuwe formule, waarbij de papieren krant en de website elkaar gaan aanvullen. Het voordeel van internet is uiteraard dat er geen ruimtebeperkingen zijn. Maar een goede aanvullende digitale krant produceren heeft wel nog de nodige voeten in de aarde. Al was het maar het vinden van een juiste verhouding tussen digitale en papieren krant. We komen er nog op terug.
Ondanks het zomerreces van de Tweede Kamer stond de wereld niet stil. Er was het nodige politieke gesteggel buiten het Haagse gebouw, voorafgaand aan het komende parlementaire jaar. Er werden de nodige schoten voor de boeg gelost. Ook mondiaal waren er ontwikkelingen die onmiddellijk gevolgen hebben voor het wel en wee van miljarden mensen. Teveel allemaal om even opin te gaan. Daarom een korte redactionele terugblik op de ontwikkelingen in eigen land gedurende de afgelopen twee maanden. De ontwikkelingen in Nederland zijn echter in de meeste gevallen grotendeels bepaald door de mondiale ontwikkelingen. Manifest zal de komende periode meer aandacht aan die samenhang schenken. Meer dan ooit geldt: 'Werkers van alle landen verenigt u'! In andere artikelen in dit nummer van Manifest wordt dieper op sommige zaken ingegaan. Door de verkoop van het babyvoedingsbedrijf Numico aan het Franse Danone werden de topmannen van Numico in één klap schatrijk. De raad van bestuur van Numico krijgt 210 miljoen euro nadat het Franse Danone het bedrijf overneemt. Bestuursvoorzitter Bennink ontvangt 83,5 miljoen euro. Ook de vertrekkende financieel directeur Jean-Marc Huët verdient fors aan de overname. Zijn aandelen en opties zijn 30 miljoen waard. Numico wijst een voorstel van de vakbonden voor een bonus aan het personeel af en zal het ook niet voorleggen aan Danone. "Dat zit niet in de planning." Kapitalisme en menselijkheid gaan niet samen, dat blijkt weer eens.
Het brute karakter van de transactie gaat schijnbaar zelfs het VVDKamerlid Frank Weekers te ver. Hij vindt de beloning van Bennink "onethisch en pervers". Hij wil een wetswijziging "omdat zelfregulering op dit punt blijkbaar niet werkt". Maar hij is vooral bang dat "bedrijven hiermee zelf het kapitalisme ondermijnen". Daar heeft hij gelijk in, maar het egoïsme, het winstbejag en het individualisme die kenmerkend zijn voor dat systeem vallen niet in te dammen, noch voldoende te sturen. Dat blijkt ook weer uit de risico's die de gokverslaafde financiële speculanten namen met hun hypotheken en ongelimiteerde, maar o zo winstgevende, leningen.
De rol die de vakbonden in dit land spelen wordt in deze kwestie ook weer glashelder. Geen enkel systeemkritisch geluid, alleen maar bedelen om een aalmoes. Vakbonden FNV Bondgenoten en CNV Bedrijvenbond vroegen een bonus voor alle werknemers van voedingsbedrijf Numico. Zij willen dat niet alleen de topmanagers elk vele miljoenen euro's krijgen, maar dat ook werknemers meedelen in de opbrengst. FNV-bestuurder Mark Klunder denkt aan twee jaarsalarissen voor elke medewerker. CNV-bestuurder Leo Bons stelt enkele maandsalarissen voor. Uit het verschil tussen deze twee 'eisen' blijkt echter zonneklaar dat het niet ging om een serieus voorstel. De werknemers van Numico hebben gewoon het nakijken.
Als ze straks ook nog de laan worden uitgestuurd blijkt dat niemand zit te springen om oudere werknemers. De meeste werkgevers in het bedrijfsleven en bij de overheid zitten niet te wachten op oudere werknemers. Nog geen tiende van de werkgevers onderneemt serieus pogingen om mensen van boven de 55 in dienst te nemen. Ouderen worden door veel werkgevers vooral gezien als een kostenpost. Van de werkgevers denkt 61 procent dat het tekort aan arbeidskrachten op termijn problematisch wordt, maar de meesten denken dat het best op te kunnen lossen door jongere werknemers vaker of efficiënter in te zetten. Oudere werknemers kunnen dus best de laan uit worden gestuurd, maar dan moet het eerst mogelijk worden ze makkelijker te ontslaan en met een lagere ontslagvergoeding.
Minister Van der Hoeven van Economische Zaken noemt de uitkomsten van het onderzoek zorgwekkend. "De ambitie moet zijn dat het weer normaal wordt om tot 65 jaar door te werken", beweert ze stoer. De arbeidsdeelname van werknemers tussen de 55 en 65 jaar moet omhoog van 42 naar 55 procent, vindt ook voorzitter van Regiegroep GrijsWerkt, de VVD-er Ed Nijpels. Volgens hem betekent die verhoging dat ieder jaar 25.000 tot 30.000 oudere werknemers extra beschikbaar moeten komen voor de arbeidsmarkt. Nijpels noemt het onontkoombaar dat de pensioengerechtigde leeftijd wordt verhoogd. "Op termijn zal er een geweldig gevecht rond de werknemer uitbreken. Met buitenlandse werknemers alleen is aan de vraag niet te voldoen", stelt hij. De Regiegroep GrijsWerkt heeft ten doel zoveel mogelijk oudere werknemers aan het werk te houden. Wat deze 'dame' en 'heer' vergeten te vermelden is dat die oudere werknemer genoegen moet gaan nemen met veel lagere lonen, uitgeholde onslagbescherming en flexibele baantjes. Terug naar de knoet dus.
De aanvallen op de pensioenleeftijd vinden in alle Europese landen plaats. De acties worden gecoördineerd door de Europese Unie. De onderlinge verschillen zijn echter soms nog erg groot. Ook in Italië dreigt de pensioengerechtigde leeftijd omhoog te gaan. De Italiaanse premier Romano Prodi en de vakbonden zijn overeengekomen de pensioenleeftijd geleidelijk te verhogen naar 61 jaar. In 2008 moet de pensioenleeftijd naar 58 jaar en daarna in stappen naar 61 jaar in 2013. De pensioenhervorming moet nog worden bekrachtigd door de centrumlinkse regering en het parlement. Italianen kunnen op dit moment op hun 57e met pensioen als ze 35 jaar gewerkt hebben. Het Zuid-Europese land kent daarmee een van de laagste pensioenleeftijden in de Europese Unie. Na de invoering van de verhoging blijft dat zo, maar is er weer een stukje van de verworven rechten van de Italiaanse werkenden afgehaald in het voordeel van de rijken en ondernemers. Het wordt tijd dat de werknemers in Europa, onder leiding van hun vakbonden, zich gaan richten op de beste arbeidsrechten, niet steeds op de verdediging die leidt tot nivellering naar beneden.
In de praktijk lossen de ondernemers hun 'groeiproblemen' vooralsnog anders op. De helft van de werknemers maakt veel overuren. Het overwerk in Nederland blijkt fors te zijn toegenomen. Ruim de helft van de werknemers werkt structureel over. Gemiddeld maken zij zeven overuren per week. Vorig jaar werkte nog maar één op de drie werknemers structureel over en ging het om zes overuren per week. Over alle werknemers uitgesmeerd komt het overwerk nu neer op ruim drie uur per week. Vorig jaar was dat anderhalf uur. Eén op de vijf werknemers heeft het naar eigen zeggen "te druk". Dat komt neer op 1,2 miljoen mensen. Vooral hoogopgeleiden vinden de werkdruk hoog of te hoog. Van de ondervraagde werknemers geeft 16 procent aan dat overwerk op geen enkele wijze wordt gecompenseerd. Eén op de drie krijgt de extra uren in tijd terug. Anderen krijgen de uren (deels) uitbetaald of op een andere manier (deels) vergoed.
Een andere sluiproute is uiteraard de aanstelling van (legale en illegale) buitenlandse werknemers. Zij zijn goedkoper, makkelijker te belazeren, bereid om veel te slikken en vormen door hun aanwezigheid alleen al een breekijzer om de Nederlandse sociale wetten te slopen. Door de aanwezigheid van verschillende groepen werkenden, die elkaar onderling beconcurreren, worden onderlinge solidariteit en samenwerking nog verder uitgehold dan nu al het geval is.
In Marx' loon, prijs en winst wordt het al uitgelegd. Het blijft schokkend dat zijn analyse tot op de dag van vandaag standhoudt. Kenmerkend voor de huidige neoliberale aanvallen op het levenspeil van de loon- en uitkeringsafhankelijke werkende klasse is het feit dat er sprake is van een driedubbele aanval. Er moet ten eerste meer, langer en flexibeler worden gewerkt, maar ten tweede ook tegen een lager inkomen. Daarenboven wordt het voorzieningenniveau afgebroken en wordt de bevolking gedwongen om steeds meer te betalen voor (slechtere, geprivatiseerde) publieke diensten.
De premies van de aanvullende zorgverzekering zullen bijvoorbeeld naar alle waarschijnlijkheid in 2008 aanzienlijk omhooggaan. De verzekeraars hebben immers ook gestunt met de aanvullende verzekeringen. De premies zijn destijds te laag vastgesteld om zovel mogelijk nieuwe klanten binnen te slepen. Het wachten was op de noodzakelijke inhaalslag. De verliezen die veel zorgverzekeraars lijden moeten weer terugverdiend worden. De voorwaarden en premies van de aanvullende verzekeringen worden daartoe zeer waarschijnlijk in het nadeel van de klant aangepast. Van ('gezonde') concurrentie is inmiddels geen sprake meer. Weer een beoogde 'zegening' van de vrije markt naar de knoppen. Hoelang worden de sprookjes nog geloofd? Hoeveel mensen gaan hun heil zoeken bij Wilders?
De verhalen over het komende zoet staan haaks op de zure praktijk. De koopkracht van iedereen en in het bijzonder van de bejaarden en minima dreigt volgend jaar weer te dalen. Men verschuilt zich achter een combinatie van factoren als een hogere olieprijs, lagere dan verwachte cao-loonstijgingen, hogere premies voor de ziektekosten, hogere milieulasten en hogere accijnzen op tabak en alcohol. Maar de burgers is door Balkenende verteld dat ze na het zuur nu het zoet zouden krijgen. Wordt er weer een belofte gebroken? De winsten van het merendeel van de bedrijven zijn hoog en ook het begrotingsoverschot komt volgend jaar tot boven de één procent uit, veel eerder dan was voorzien. Geld is er genoeg, maar de politieke wil ontbreekt. Wil men wellicht geld reserveren voor de oorlog tgen de Afghanen? Gaat de regering er al vanuit dat de missie wordt verlengd? In dat geval zijn er opnieuw honderden miljoenen euro's extra nodig, die grotendeels uit de algemene middelen moeten komen. Meer dan ooit geldt nu koopkrachtverbetering of bezettingsmacht handhaven, vrede of oorlog dus. Waarom wordt er alleen in de soldatenvakbonden wat tegengesputterd? Waarom komt de FNV niet 'uit de kast'? Het kabinet besluit binnenkort over verlenging van de missie-Uruzgan. Het tijstip voor de besluitvorming is al vooruitgeschoven als gevolg van onderlinge meningsverschillen. De missie is duidelijk geëvolueerd van een opbouw- tot een vechtmissie. De beoogde opbouw is in kruitdamp opgegaan. Dat moet reden zijn om de missie te beëindigen, zeker nu handhaving van de troepen aldaar ook nog eens zeer nadrukkelijk ten koste zal gaan van de koopkracht van grote groepen van de bevolking.
De morele en materiële gevolgen van het kapitalistische systeem worden steeds duidelijker. Nederland begint steeds meer op Amerika te lijken. Dat is ook te zien aan het stijgend aantal gevangenen. Het aantal gedetineerden in Nederland is sinds 1985 verviervoudigd. In West-Europa neemt Nederland een koppositie in. De toename betreft vooral leden van minderheden en jongeren. Er is sprake van een 'cellenexplosie'. In 2005 zaten per 100.000 inwoners 128 mensen vast, een flinke stijging ten opzichte van 1985. Nederland komt steeds dichter in de buurt van de West-Europese koploper, het Verenigd Koninkrijk. Daar zitten 148 mensen per 100.000 inwoners vast.
De indrukwekkende stijging van het aantal gedetineerden is toe te schrijven aan de tendens om probleemgroepen sneller en langer op te sluiten. Nederland is een land geworden dat zijn problemen met minderheidsgroepen en probleemgroepen oplost door hen op te sluiten. Dat zal de werkende klasse de komende jaren steeds meer aan den lijve ondervinden. Tenzij de lijdzame acceptatie van de verslechteringen wordt omgebogen in collectief verzet.
Het kapitalisme veroorzaakt vele schendingen van fundamentele rechten van de mens overal op de wereld. Wanneer wij honger en ziekte in Afrika bespreken, wanneer wij politieke onderdrukking in veel Latijns-Amerikaanse en Aziatische landen onderzoeken stuiten we steeds weer op dezelfde fundamentele oorzaak van de schending van mensenrechten, die zoals John Steinbeck zou kunnen zeggen, geen oorzaak zijn, maar een resultaat. Het resultaat van het kapitalisme.
Het kapitalisme onderwijst egoïsme. Aangezien zijn basisprincipe privébezit is, het doel van kapitalisme is zoveel mogelijk in zo kort mogelijke tijd te bezitten. In het mondiale kapitalisme van vandaag betekent 'privébezit' meestal hetzelfde als snel (en risicovol) winstmaken. Aangezien het kapitalisme winst als doel heeft, bevordert het natuurlijk de uitbuiting van arbeid, middelen en het mensdom. Het vereist blijvende snelle groei van economie en markten en een navenante stijging van de uitbuiting van de arbeid, grondstoffen en andere ter beschikking staande middelen.
Door de kapitalistische productiewijze verslinden fabrieken water en elektriciteit en vervuilen zij hun omgeving. In wezen is het kapitalisme altijd hongerig. Het kapitalisme moedigt niet alleen in de praktijk egoïsme aan, het is op zichzelf een egoïstisch concept. Om het misbruiken van mensenrechten uit te roeien, moeten wij kapitalisme als fundamentele bron van mensenrechtenschendingen aan de kaak stellen en uitschakelen. Egoïsme en hebzucht die tot het misbruiken van rechten van de mens leiden, moeten worden beëindigd. We moeten het kapitalisme uitschakelen en het socialisme ervoor in de plaats stellen.
Een lange moeilijke weg ligt voor ons. Maar het is de enige weg: