Wil van der Klift
We mogen van sommige analisten kiezen tussen economische vertraging of een heuse recessie. Tussen erg en erger. Is het een kwestie van optimisme of pessimisme? Zijn de economen die spreken over recessie misschien doemdenkers, zoals ook communisten vaak wordt verweten? Of zijn de enkelingen die hardop durven te wijzen op de onvermijdelijkheid van de recessie de realisten, die zich baseren op feiten en niet op illusies en valse hoop? Wie zich op de feiten baseert kan niet anders dan concluderen dat er sprake is van een zeer ernstige kapitalistische crisis. De crisis op de Amerikaanse onroerendgoedmarkt koerst af op een recessie aldaar en zal zeer waarschijnlijk leiden tot een mondiale recessie.
Staan we aan de vooravond van een recessie? Zal de crisis op de onroerendgoedmarkt in Amerika leiden tot een recessie in de Verenigde Staten en vervolgens tot een mondiale recessie?
De Amerikaanse beurscolumnist Alan Abelson twijfelt bijvoorbeeld niet: "De kredietcrisis is het einde van het feest. We stevenen op een recessie af". Hij wijst daarbij op de achterliggende oorzaak van de hypotheekcrisis, de enorme Amerikaanse schuldenlast: "al jaren het opium van de VS". De huidige crisis op de hypotheekmarkt, die doorwerkt in de gehele kredietwereld, was gezien de enorme schuldenberg onvermijdelijk. "Het was niet moeilijk om deze crisis te zien aankomen. De enige vraag was wanneer. De oorzaak zijn de almaar stijgende schulden. Amerikaanse consumenten leven op krediet en overnames worden met steeds meer schulden gefinancierd. Dat had mensen moeten alarmeren dat er iets stond te gebeuren. Bovendien heeft de Amerikaanse centrale bank zich altijd heel enthousiast getoond om het financiële systeem te overspoelen met geld. Op die manier werd de impact van het uiteenspatten van de internetzeepbel afgezwakt en kwam er een andere zeepbel voor in de plaats."
"Eigenlijk is dat schuldenprobleem al 25 jaar bezig. Mensen veronderstellen hier dat een krediet hetzelfde is als cash, maar dat is niet zo. Je moet dat krediet ooit terugbetalen. De overheid heeft die misvatting gestimuleerd. De basis van de economische groei waren schulden. Ik vrees dat dit het einde van het feest is. Ik zie niet onmiddellijk een oplossing voor de kredietcrisis. Ik denk dat we op een recessie afstevenen." Een recessie in de VS leidt tot een onvermijdelijke terugslag elders.
De 'optimisten' zullen onmiddellijk beweren dat het gaat om een oud verhaal en dat de economische werkelijkheid wel meevalt. "De onroerendgoedcrisis is tot op heden een probleem dat zich alleen in de VS voordoet. Wel heeft die crisis zijn uitwerking op de mondiale financiële markten, maar de belangrijke centrale banken in de wereld treden deze crisis tegemoet met lagere rente en verruimende liquiditeiten. We kunnen dan ook vaststellen dat tot op dit moment er alleen in de VS sprake is van een onroerendgoedcrisis, die nog wel enige tijd kan aanhouden, maar in de overige belangrijke OESO- landen is nauwelijks sprake van een vertraging. We kunnen stellen dat buiten Europa de markt per definitie gezond is. In de drie meest recente recessies hebben we gezien dat die alleen optreden als de meest belangrijke landen binnen de OESO gelijktijdig met problemen geconfronteerd worden", beweert bijvoorbeeld Joop Bresser, directeur vastrentende waarden bij Delta Lloyd Assetmanagement in het Financieele Dagblad van 6 november jl.
"De Amerikaanse centrale bank Fed heeft niet meer dezelfde invloed als vroeger wanneer ze de economie overspoelt met liquiditeiten. Tegenwoordig wordt er enorm veel geleend en ontleend buiten de bankwereld om. Heel het concept van kredietverlening is drastisch veranderd in de voorbije drie decennia. Vroeger waren de banken de bron van kredietverlening, en de Fed kon via de banken de economie sturen. Nu zijn er zo veel alternatieven, zoals private equity en hedgefondsen. Hedgefondsen zijn niet langer louter beleggingsvehikels, maar allround financial engineers die soms een enorm hoge leverage, dus graad van schuldfinanciering gebruiken. Het probleem met die alternatieven is dat er vaak geen controle is op de kredietkwaliteit, zoals bij de subprime-hypotheken het geval was." "De Fed heeft nog impact op korte termijn en kan misschien een tijdelijke ommekeer bewerkstelligen, maar geen blijvend herstel. Een recessie is nu een noodzakelijke catharsis". "De huizenmarkt zal nog verslechteren en de werkloosheid is volgens mij hoger dan de cijfers voorlopig tonen. We hebben heel lang de ogen gesloten voor het schuldenprobleem", is de mening van Alan Abelson.
"Ten tijde van de internetzeepbel waren veel mensen zich niet bewust van de risico's die ze namen. Ze belegden in aandelen die enkel op basis van speculatie stegen. Ik denk dat ze hun les deels geleerd hebben, al is het geld dat ze uit de aandelenmarkt gehaald hebben in grote mate naar vastgoed gevloeid, en die markt krijgt nu klappen. Wat me beangstigt is dat pensioenfondsen zeer agressieve beleggers zijn geworden. Ze investeren in heel speculatieve effecten. Het is niet uitgesloten dat zij in de problemen zullen komen."
Volgens de Brit George Magnus, econoom en topadviseur van de Zwitserse bank UBS, is de kredietcrisis nog lang niet voorbij. "We bevinden ons slechts in het oog van de voortwoedende storm. Het lijkt over, maar dat is het niet." Overigens wordt zijn stelling elke dag opnieuw bewaarheid. Sommigen proberen de kredietcrisis weliswaar zo snel mogelijk te begraven, maar het ene na het andere lijk valt uit de bancaire kasten. "De zeer hectische handelsdagen van afgelopen zomer lijken tot het verleden te behoren, maar dat lijkt slechts van korte duur. De problemen die op 1 augustus begonnen kunnen eind september niet alweer voorbij zijn. Meer financiële instituten zullen nog komen met negatief nieuws. Het is te gemakkelijk te denken dat het probleem alweer weg is. De optimisten denken dat we een liquiditeitscrisis hebben gehad die nu weer is overgewaaid, maar ik denk dat we er nog niet uit zijn en dat er economische gevolgen zullen zijn."
Er blijken steeds weer economen te vinden die menen dat het ergste achter de rug is, maar dat is niet zo. Het aantal in aanbouw genomen woningen is al met 50 procent gedaald ten opzichte van de piek in 2005, maar toch worden er nog meer huizen gebouwd dan verkocht. Wellicht nog problematischer zijn de ontwikkelingen op de hypotheekmarkt. Om duidelijke redenen zit de markt voor subprime-hypotheken geheel op slot. De afgelopen twee jaar werd ongeveer een kwart van de vraag naar woningen gefinancierd met zo'n hypotheek. Deze vraag naar hypotheken is nu in één klap gestopt en dat gaat niet snel veranderen. Er zijn nog geen mechanismen aan het werk die de negatieve ontwikkelingen tot staan kunnen brengen. De problemen van nu zullen zeer waarschijnlijk meer invloed gaan hebben op de koopkracht van bedrijven en van consumenten.
Wat is de mening van Magnus? "Het risico is er nu dat consumenten die een huis hebben bankroet gaan, evenals financiële instituten zoals hypotheekverstrekkers." "Het komt bijna nooit voor dat de financiële sector, de banken, zo nauw betrokken zijn bij een crisis. Dit heeft een directe impactop mensen. Ze raken hun huis kwijt en als dat niet zo is dan dreigt het gevaar ervoor wel. De huizenprijzen in de VS dalen momenteel in het hele land, dat is voor het eerst in vele decennia. De economische groei in de VS wordt grotendeels gedragen door de consumentenbestedingen. Maar als je huis minder waard wordt, word je voorzichtiger en zal je als consument minder snel een lening willen afsluiten of grote uitgaven doen. Bovendien zullen banken veel voorzichtiger worden met het uitlenen van geld. De economische groei van de VS zal volgend jaar extreem zwak zijn en dat zal de rest van de wereld beïnvloeden. Er komen serieuze economische consequenties, maar er is nog veel onduidelijk. Pas begin volgend jaar zal er meer bekend zijn over de gevolgen". "Ook na het barsten van de internetluchtbel zag je dat het geld dat er nog was ergens heen moest. Dat werd in de vastgoedsector gestopt. Daar ontstond vervolgens de volgende luchtbel. Nu is deze aan het barsten in de VS en ook in landen als Spanje, Ierland en Groot-Brittannië zie je dat er problemen ontstaan. Nu is vastgoed geen optie meer om in te investeren, en ook de markt voor schulden is niet meer aantrekkelijk en de valutamarkt ook niet. Wat blijft er over? Enkele grondstoffen en de aandelen. De zaak zal stagneren."
Bronnen: FD, 18-9, 31-10 en 6-11-2007, NRC, 22-10-2007