Sociaaleconomische redactie
Op het moment dat velen zich ervan bewust zijn dat we in crisistijden leven kunnen we het verwachte verloop van de schokgolf die de wereld in crisis stort met grotere precisie weergeven. De aanstaande gebeurtenissen worden vooral bepaald door de acties en reacties van de betrokkenen, waarbij psychologische factoren een grote rol spelen.
Onderzoekers van LEAP/E2020 zijn tot de conclusie gekomen dat de schokgolf van de huidige wereldwijde crisis langer zal duren dan zij een jaar geleden verwachtten (zie GEAB, nr. 8) (*). De omvang van de eerste klappen die de financiële wereld afgelopen augustus te verduren kreeg leidde bij ons onderzoeksteam tot het inzicht dat de schok zich voort zal zetten in een opeenvolging van zeven schokgolven. Een aantal van deze schokgolven zullen slechts bepaalde regio's in de wereld treffen, andere zullen overal toeslaan.
We gaan ervan uit dat de aanvankelijke schok zich zal uitspreiden voor een periode van twee jaar, namelijk vanaf het omslagpunt in april 2007 (zie GEAB, nr. 12) tot het einde van 2009. Vervolgens begint de fase die wij de 'decanteringsfase' hebben genoemd. Tijdens deze fase hervinden de machtsverhoudingen in de nieuwe wereldorde een evenwicht en wordt dit versterkt.
Tot juni 2007 hebben wij in de verschillende edities van GEAB vooruitgelopen op het eroderen, het ineenstorten van het huidige systeem en we hebben voor de gevolgen daarvan gewaarschuwd. Vanaf nu zullen we ons vooral richten op onze verwachtingen omtrent de zeven opeenvolgende schokgolven die de teruggang veroorzaken en begeleiden.
In deze editie van GEAB beschrijven we de aard en de timing van deze opeenvolging en gaan we dieper in op de eerste fase.
De schuldenlast van de Verenigde Staten lokt een kettingreactie uit in de bankensector en de financiële wereld. Honderd jaar geleden was er sprake van de 'Russische leningen', tegenwoordig maakt men zich zorgen over de Amerikaanse schulden.
De aandelenmarkt stort in, vooral in Azië en de VS. Binnen twee jaar dalen de koersen, afhankelijk van de regio met veertig tot zestig procent.
De onroerend goed-luchtbel knapt in het Verenigd Koninkrijk, Spanje, Frankrijk en in de opkomende landen.
De crisis treft het monetaire stelsel. De Amerikaanse dollar dreigt andere munteenheden in zijn val mee te slepen.
Stagflatie van de wereldeconomie: recessie en inflatie in de Verenigde Staten, minimale groei in Europa.
Een 'Zeer Grote Depressie' in de VS, sociale onrust en een groeiende invloed van het leger op de Amerikaanse politiek.
Een hevige versnelling in de wereldwijde strategische ontwikkeling: aanval op Iran, Israël bevindt zich aan de rand van de afgrond, chaos in het Midden-Oosten, energiecrisis.
In de vorige uitgave van GEAB zijn we al uitvoerig ingegaan op het feit dat de Verenigde Staten de afgelopen twee decennia voornamelijk schulden geproduceerd en geëxporteerd hebben; dat is de oorzaak van het financiële aspect van de huidige wereldwijde crisis. Bijna iedereen in de VS zit tot over zijn oren in de schulden: de huishoudens, de bedrijven en de overheid. In de loop der jaren werd een steeds groter deel van deze schulden aan buitenlandse investeerders verkocht waardoor de 'American Way of Life' de afgelopen tijd voortgezet kon worden. Nu komen deze investeerders tot het inzicht dat zij hun geld niet zo veilig belegd hebben als zij aanvankelijk dachten. De investeerders met de grootste argwaan, of beter gezegd de scherpzinnigste investeerders, stellen zich nu de vraag of ze ooit wel iets van hun geld zullen terugzien. De vergelijking van de Amerikaanse schuldenlast in 2007 met de leningen aan Rusland aan het begin van de twintigste eeuw (die na de Oktoberrevolutie niet meer erkend werden) is niet overdreven. De totale schuldenlast van de Verenigde Staten is vier keer hoger dan het bruto binnenlands product en als het land niet zelf zijn geld kon drukken om aan zijn verplichtingen te voldoen zou het allang bankroet zijn.
Nog steeds vervullen de VS een centrale rol in de heersende wereldorde in het algemeen en op de internationale financiële markten in het bijzonder, waarbij het geld dat ze bij hun schuldeisers hebben uitstaan steeds minder waarde vertegenwoordigt. Deze ontwikkeling zagen we al aankomen in de tweede editie van GEAB uit februari 2006. In de loop der jaren hebben de VS hun onmogelijkheid om hun schulden af te betalen versluierd doordat de grote banken op Wall Street (en hun inhalige internationale partners) 'virtuele' financiële producten verkochten, waarvan de waarde gebaseerd was op duistere wiskundige berekeningen, de beroemde CDO's (zie GEAB, nr. 17). Een vergelijkbare vorm van waardebepaling kende men in de Oudheid, toen de toekomst voorspeld werd aan de hand van de ingewanden van kippen. Tegenwoordig wordt echter niet meer een kip binnenstebuiten gekeerd maar wel de beurs van de investeerders. Deze fictieve waardepapieren duiken nu overal op, in de balansen van grote en kleine banken, bij de hedgefondsen, in de geldreserves van de bedrijven en bij de particuliere investeerders. Niemand heeft het flauwste benul van wat ze in werkelijkheid waard zijn. In de financiële wereld is dat doorgaans een eufemistische manier om te zeggen dat de waarde wel eens verwaarloosbaar zou kunnen zijn.
De verliescijfers die de grote internationale banken de laatste dagen naar buiten gebracht hebben kan niemand die ook maar een beetje kan rekenen geloven. De banken zouden tijdens de kredietcrisis maar 20 miljard hebben moeten afschrijven. Als de kredietcrisis bij de grote internationale banken van afgelopen augustus alleen maar geringe schade voor de winsten betekende, waarom pompten de grote centrale banken dan honderden miljarden in het banksysteem? De aandeelhouders, spaarders en investeerders worden op een schaamteloze manier gemanipuleerd.
De afgelopen dagen hebben de grote Amerikaanse banken een fonds van 75 miljard dollar ingesteld, voor het geval de CDO's tegen dumpprijzen verkocht worden als de kredietcrisis zich verder uitbreidt. Volgens LEAP/E2020 bedraagt het geld dat in rook opgaat als het bewustzijn groeit dat de CDO's niet veel waard zijn eerder honderden dan tientallen miljarden.
Met deze 'oorlogskas' van 75 miljard dollar heeft de Amerikaanse minister van Financiën en voormalig topman van Goldman Sachs, Hank Paulson, voor elkaar gekregen dat ook de grote Amerikaanse banken een bijdrage leveren aan de bestrijding van de heersende financiële crisis. Volgens ons is hij waarschijnlijk een van de weinige politici in de VS die zich enigszins bewust is van de omvang van de crisis en die daar iets tegen probeert te doen (in tegenstelling tot bijvoorbeeld Ben Bernanke van de Amerikaanse Centrale Bank, die steeds pas achteraf in actie komt). Paulson lijkt te willen verhinderen dat de kredietcrisis overgaat in een immense vertrouwenscrisis die zeer schadelijk zou zijn voor alle Amerikaanse financiële producten en leningen. Ook besefte hij blijkbaar dat interventies van centrale banken niet voldoende zouden zijn om het probleem in de hand te houden.
Na twee maanden van enorme financiële injecties, een grote renteverlaging door de Fed (-0,5%) en een pauze in de renteverhogingen van de Europese Centrale Bank is de situatie nog niet genormaliseerd. Tot nu toe hebben de grote banken en financiële instellingen, met name de Amerikaanse, uit optimisme of eerder naïveteit vooral geprobeerd om tijd te winnen in de hoop dat de situatie zou verbeteren. Ook hebben ze geprobeerd om de verliezen op hun balans te verdoezelen doordat zij deze doorschoven naar hun dochtermaatschappijen; een vorm van manipulatie waarbij de gezamenlijke financiële- en bankenwereld behulpzaam was. Natuurlijk zijn het de Amerikaanse banken die tijdens deze crisis in de vuurlinie staan. Het is immers hun markt die ineenstort. Het instellen van de 'oorlogskas' van 75 miljard dollar vormt een indicatie dat ook de grote banken in de VS zich ervan bewust zijn dat de financiële markten een nieuwe schokgolf tegemoet kunnen zien, een die nog krachtiger zal zijn dan die van afgelopen augustus. Ons team gaat ervan uit dat deze tussen november 2007 en februari 2008 zal plaatsvinden.
LEAP/E2020 gaat ervan uit dat binnen een jaar nog geen goede schatting gemaakt kan worden van de omvang van de verliezen die de crisis van de doorverkochte leningen en de CDO's met zich meebrengt. In de tussentijd zal het vertrouwen in het Amerikaanse financiële systeem en in dat van de hele westerse wereld voortdurend kleiner worden. De komende maanden heeft de Amerikaanse Centrale Bank geen speelruimte voor een verdere renteverlaging, tenzij men een vrije val van de dollar op de koop toe neemt. Dat is overigens een scenario dat de economische partners van de VS (Europa, maar ook China) onderkennen en proberen te vermijden.
In de voorgaande edities hebben we de voorspelbare gevolgen van deze financiële crisis voor de partners van de VS en voor bezitters van Amerikaanse financiële middelen beschreven. We moeten echter in ons achterhoofd houden dat de belangrijkste gevolgen van de crisis voor de Verenigde Staten zelf zijn. Meer dan 30 procent van de Amerikaanse schuldenlast komt ten laste van particuliere Amerikaanse investeerders. We komen hierop terug wanneer we de fase van de 'Zeer Grote Depressie' in de VS bespreken.
Bron: Global Europe Anticipation Bulletin, 18 oktober 2007, vertaling Frans Willems.
(*) Het 'Global Europe Anticipation Bulletin' brengt elke maand interessante analyses over de komende etappes van de ineenstorting van de wereldorde die tot stand kwam na 1945, alsook talrijke strategische aanbevelingen. Het Bulletin wordt vervaardigd door de denktank LEAP/Europe 2020 en biedt geopolitieke analyses over de mondiale financieel-economische systeemcrisis. GEAB maakt gebruik van het concept van de 'globale systeemcrisis'. Hun analyses hebben een voorspellend karakter. GEAB biedt een analyse-instrument bedoeld voor iedereen die belangstelling heeft voor huidige en toekomstige wereldwijde trends, bezien vanuit een Europees oogpunt. De analyses bieden ook marxisten veel bruikbaar materiaal voor het beter begrijpen van de politieke, economische en financiële ontwikkelingen van het hedendaagse kapitalisme.