Rinze Visser
Is de westerse cultuur in gevaar? Als we Wilders, Verdonk en consorten mogen geloven dan is dat het geval. Wat is dat, westerse cultuur? Wat is dat, de Nederlandse cultuur?
Heeft die zich ontwikkeld vanuit de geschiedenis? Vanaf de Batavieren, de bij Dokkum vermoorde Bonifatius, de Tachtigjarige Oorlog, de kolonisatie van andere landen en volken? Van slavenhandel, koloniale oorlogen, zeeslagen en de zilvervloot van Piet Hein? Van de neutraliteit tijdens de Eerste Wereldoorlog, de Duitse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog? Van collaboratie en ook van verzet, fascisme en antifascisme? Van de invloeden van het socialisme, van sociale zekerheden en het weer afbreken ervan? Om willekeurig maar een aantal grootheden te noemen.
Cultuur en de daarvan afgeleide normen en waarden (of andersom) wordt de laatste tijd voortdurend op zowel de intellectuele als de politieke agenda geplaatst. Hele volksstammen maken zich zorgen over een dreigende teloorgang van onze westerse, zeg Nederlandse cultuur. De luidruchtigste politieke trompettisten daarvan zijn met name Wilders en Verdonk. Maar onder de schare voor-onze-cultuur-vrezenden bevinden zich evenwel heel wat die zeker niet tot de politieke aanhang van deze van de daken roepers gerekend zouden willen worden. Daaronder bevinden zich ook mensen met een links verleden, ja zelfs mensen die zichzelf nog steeds tot het linkse kamp rekenen.
Zo simpel als er nog maar zo'n tien jaar geleden over gedacht werd is het niet. Een blanke Nederlander die zei last van zijn Turkse buren te hebben, moest zich zeker verdedigen tegen de beschuldiging een fascist of minstens een racist te zijn. Wie zich tegen de blanke buurman keerde wist zich overtuigd van een antifascistische inborst. Neem nu de globalisering. Er zijn tegenstanders die de (kapitalistische) globalisering als een groot gevaar zien voor een verdringing van 'onze' cultuur. Andere tegenstanders van globalisering zijn dat vooral omdat de gewone mensen - arbeiders en kleine producenten - daarvan schade ondervinden. Het eerste noemen wij rechts, het tweede links. Maar wat te zeggen als mensen beide standpunten tegelijkertijd innemen?
Maar, mag het tweede standpunt - globalisering als bedreiging van met name de arbeidersbevolking - ook niet als een aantasting van een culturele waarde aangemerkt worden? Heeft het socialisme dan niet een grote invloed gehad op de cultuur? Zowel op nationale culturen als wereldwijd, gezien het internationalistische karakter van het socialisme? Is niet het geheel van sociale zekerheden en tegen willekeur beschermende arbeidersrechten in met name ons land een cultureel bepalende factor geworden? Worden dan niet, in naam van kapitalistische globalisering, deze politieke verworvenheden, deze cultuurwaarden, uitgehold en voor vernietiging voorgedragen?
In die zin wordt onze cultuur zeker bedreigd. 'Onze' westerse cultuur wordt zeker ook bedreigd door de westerse cultuur. Door die van de overzijde van de Atlantische Oceaan! En dan gaat het over meer dan het overspoeld worden met winkel- en horecaketens met hoofdkantoren in de Verenigde Staten van Amerika en over taalverloedering. Als men het over 'Amerikaanse toestanden' heeft, dan gaat het over de sociale staat van een land en die van veel andere landen. Terugtredende overheden, individualisering, keiharde zakelijkheid, alle vrijheid voor de kapitalistische markt, privatisering tot gevangenissen aan toe; grote verschillen tussen arm en rijk. Dat is de heersende sociale en politieke cultuur in de Verenigde Staten van Amerika. Dat is voor het grootkapitaal overal in de wereld de wens, voor de anderen de dreiging. Voor talloze miljoenen mensen in de VS de bittere werkelijkheid. Een werkelijkheid waarnaar ook grote delen van de wereld met zijn armen en hongerlijders zich moeten schikken.
Communisten zijn voor sociale vooruitgang en tegen alle achterlijkheid die deze wil tot vooruitgang dwarsboomt of belemmert. Ook als deze een voedingsbodem heeft in religie. Als Wilders en consorten hun pijlen afschieten op de islam, dan gaat het nooit over de sociale achterlijkheid van de landen waar de islam de overheersende godsdienst is. Dan gaat het nooit over een vermeende overbrenging van een achterlijke sociale cultuur naar ons land. Dan gaat het hen niet om dat deel van de cultuur waaronder miljoenen mensen zonder rechten, zonder behoorlijke beloning, van dag tot dag moeten leven. Ook uit landen waar het islamitisch recht - de sharia - geheel of gedeeltelijk heerst, haalt het 'westerse' grootkapitaal zijn winsten, zijn superwinsten. In goede relatie, alle cultuurverschillen ten spijt, met de superrijke elites van die landen.
Gekeken naar de sociale staat van vele landen waar de huidige 'nationalisten' hun haatpreken tegen afsteken, ook gekeken naar de sociale staat van de Verenigde Staten van Amerika, hun voorbeeldland, dan is er, om te vergelijken, in ons land op sociaal gebied al sprake van én culturele islamisering én culturele Amerikanisering. Dat gaat naar honderd tot honderdvijftig jaar terug in de geschiedenis. En dat heet dan modernisering... Dat is wel andere koek dan hoofddoekjes. Saoedi-Arabië, de Verenigde Staten van Amerika... Tegen deze bedreiging van de westerse cultuur trekken de politieke nationalisten niet ten strijde.
Daklozen, zwervers, onverzekerden, het door het niets ontziende kapitalisme geproduceerde menselijk wrakhout, behoren ook tot de, vaak joods-christelijke genoemde, westerse cultuur. Maar ook tot de 'oosterse' islamitische cultuur. Alleen in landen zoals de VS, waar het marktmechanisme veel meer ontwikkeld is, kan het bestaan dat welvarende en verwende mensen tegen betaling een weekje kunnen onderdompelen in deze wereld van wrakhout, ten einde er een therapeutische loutering te ondergaan. Als dat geen decadentie is! Zover is de islamitische handelsgeest nog niet ontwikkeld. Wat is vooruitgang, wat is cultuur? Zonder het klassenkarakter van maatschappijen er bij te betrekken, komt men daar niet uit.