Wil van der Klift
Een artikel met de naam 'Rijnland exit', geschreven door directeur Coen Teulings van het Centraal Planbureau en Lans Bovenberg, econoom van CDA-huize, bevat aanbevelingen voor de regering en een waarschuwing voor de vakbonden. Het artikel dat helemaal past in de 'Koude Oorlogsplannen' die de EU heeft met de bevolking van Europa, doet een aanval op de laatste restanten van de verzorgingsstaat, weg met de 'Rijnlandse Derde Weg'.
In het 'Rijnlandse model' worden ondernemingen geacht niet alleen de belangen te dienen van de aandeelhouder, maar ook enigszins die van andere groepen waaruit een bedrijf bestaat, de 'stakeholders', waaronder de werknemers. In CDA- en PvdA-kringen wordt deze derde weg-aanpak nog krampachtig overeind gehouden, maar Bovenberg (al veel langer) en Teulings zetten de aanval nu volledig in. Gedeelde belangen vinden de beide auteurs een recept voor ruzie over wie de eigenaar van de onderneming is. Bovendien maakt die benadering het onduidelijk waarop het management afgerekend moet worden. De hoogste winsten of ook nog andere belangen, waaronder bijvoorbeeld de werknemers. De beide auteurs laten er geen onduidelijkheid over bestaan: alle winst behoort de aandeelhouder toe. Als werknemers meedelen in de winst nemen de kapitaalkosten toe, dalen de investeringen en komen er minder nieuwe banen bij. Bovendien profiteren werknemers via de pensioenfondsen indirect toch al van de ondernemingswinsten. Eerst de winst, niet de mensen. Duidelijker kan het niet. Leve dus het Angelsaksische kapitalisme!
Het Rijnlandse model paste uiteraard in een wereld die rekening moest houden met sterke socialistische staten. Het model was het resultaat van de opgedrongen klassenvrede, ontstaan na de Tweede Wereldoorlog, als gevolg van een sterk en groeiend onafhankelijk en socialistisch blok. In die periode kon de sociaaldemocratie onder druk van de communistische partijen nog scoren, omdat de 'angst' bij de ondernemers voor uitbreiding van het socialisme bij hen de bereidheid gaf om op eisen van de arbeidersklasse in te gaan. Nu de wereld lijkt te zijn 'verlost' van deze 'tegenpool' kan er weer worden ingezet op een onversneden vorm van kapitalisme. In zo'n wereld is overigens de rol van de sociaaldemocratie ook van geen enkele waarde meer. Er is geen behoefte meer aan geschipper of aan derde wegen. Het overeind houden van de verworvenheden van de arbeiders zal door de 'oude' en 'nieuwe' sociaaldemocraten niet lukken. De stok achter de deur om toe te geven is verdwenen. De signalen staan op groen voor de ideologen van het neoliberalisme. Wat overblijft zijn de communistische partijen die opkomen voor het socialisme en die een steeds sterkere brug zullen bouwen met de arbeidersklasse in en buiten de vakbeweging. Communistische partijen zullen er steeds meer in gaan slagen om de klassenstrijd weer terug op de agenda te plaatsen. Vandaar ook de verhevigde aanvallen op communistische partijen in een reeks EU-landen. Er is namelijk geen mogelijkheid meer voor middenwegen en zoethoudertjes. Aan het woord komen de Teulingsen en Bovenkerken.
"Private equity en hedgefondsen zijn geen sprinkhanen die mooie bedrijven kaalvreten", zoals Henk van der Kolk van FNV Bondgenoten beweert. "Nee, het zijn eerder nuttige sluipwespen die de rupsen opeten die aan de planten knagen." Maar daar blijft het niet bij. Teulings en Bovenberg zien grote nadelen in ontslagbescherming en beloning naar dienstjaren. Volgens deze ideologen van het kapitaal versterken deze verworvenheden van de Rijnlandse vakbonden elkaar. Aan de vooravond van een nieuw gevecht om het behoud van het ontslagrecht zijn dat koene woorden, die getuigen van de juiste VOC-geest.
De logica van hun redenatie kennen we al enige tijd. Die wordt met grote regelmaat op radio en tv verspreid. Elders in Manifest gaan we daarop in. Hun redenatie gaat zo: hoe meer de lonen oplopen met het aantal dienstjaren, hoe meer een werknemer te verliezen heeft bij ontslag en hoe meer de vakbonden gebrand zijn op hoge ontslagvergoedingen. Geconfronteerd met deze kosten nemen werkgevers minder personeel aan, selecteren ze kieskeurig en bieden ze lagere startsalarissen. Inderdaad als de wereld wordt verkleind tot een vraagstuk van aandeelhouderswinst, als normale menselijke wensen niet meer meetellen, kun je makkelijk tot zulke conclusies komen. Het gemak waarmee dit soort redeneringen wordt verkondigd is werkelijk verbluffend.
Uiteraard zullen de vakbonden dit soort normale verkregen rechten verdedigen. De producenten van de winsten, van de meerwaarde, zullen zich niet met een steeds kleiner kluitje in het riet laten sturen! We spreken dan ook niet over de belangen van de 'insiders'. We spreken van belangen die alle werknemers dienen, ook van de jongeren die later net zo goed beschermd willen zijn tegen de willekeur van het kapitaal. De poging om jonge werknemers tegen oudere uit te spelen mag wellicht even succes hebben gehad, maar wordt intussen door steeds meer jongeren doorzien. De bescherming van de belangen van de zogenaamde 'insiders' is niets anders dan de bescherming van de rechten van de jongeren die over enige tijd ook in dezelfde situatie terechtkomen. Handen af dus van huidige en toekomstige rechten. De vakbonden beschermen deze rechten volkomen terecht. Het wordt steeds meer de vraag welke partijen dat ook zullen blijven doen. Maar de feitelijke beantwoording van die vraag zal uitmaken welke partijen op de steun van de werkende bevolking zullen kunnen blijven rekenen. In het najaar van 2007 werd een duidelijk signaal afgegeven en kon Balkenende III inpakken. Deze vorm van onversneden neoliberalisme kon in de prullenbak. Maar de neoliberalen gaan uiteraard gewoon door.
"De echte sociale kwestie in de moderne economie", schrijven Teulings en Bovenberg, "is niet de tegenstelling tussen arbeid en kapitaal, maar die tussen werknemers met en zonder een vaste baan." Kolder uiteraard. Het echte probleem is dat het kapitalisme zorgt voor steeds meer mensen zonder vaste baan. Dat het kapitalisme radeloos zoekt naar flexibele arbeidskrachten en lagere sociale uitkeringen (flexicurity). Het echte probleem is dat het kapitalisme niet alleen geen oplossingen heeft voor de groeiende (financiële en economische) crisis, maar er juist de veroorzaker van is.
Bij de verliezen afgelopen zomer ging het al om enkele miljarden dollars. Nu om een veelvoud. In minder dan vier maanden tijd is bij Bear Stearns bijvoorbeeld bijna 12 miljard dollar weggevaagd (vergelijkbaar met de gebruikelijke omvang van de bezuinigingsplannen voor vier jaar in de afgelopen jaren). Nu is met de reddingsactie een veelvoud gemoeid. Het Amerikaanse stelsel van centrale banken, de Federal Reserve, moet alles op alles zetten om te voorkomen dat het financiële systeem, dat zo onaantastbaar scheen, instort. De Amerikaanse centrale bank moet bijvoorbeeld 30 miljard dollar beschikbaar stellen aan JP Morgan om te voorkomen dat de nieuwe eigenaar gedwongen wordt tot een grandioze uitverkoop van de effectenportefeuilles van Bear Stearns. En dan nog is de vraag of deze inzet genoeg zal zijn. Een van de angstaanjagende aspecten van de lopende kredietcrisis is dat elke reddingsactie voor een bank tot nu toe meer blijkt te kosten dan aanvankelijk was voorzien.
De Amerikanen kampen met een huizencrisis, een dreigende of al actuele economische recessie, met kans op overslaan naar Europa, met een valutacrisis met de dollar en de euro in de hoofdrollen, met directe repercussies voor de olieprijs (scherp omhoog), voor grondstoffen (scherp omhoog) en voor de inflatie (ook scherp omhoog). Doordat de financiële markten en de financiële instellingen via een mondiaal fijnmazig netwerk van financiële handel en verplichtingen met elkaar zijn verbonden, is een dreigend Amerikaans bankroet ook direct een wereldzaak.
De werkelijkheid is dat de crisis groter wordt en de klassentegenstellingen groeien en dat de messen worden geslepen. Dat laat de 'analyse' van deze twee neoliberale 'economen' ook zien. Zij tonen wat er aan de kant van het kapitaal leeft aan afbraakplannen en oplossingen voor de crisis. Maar plannen maken en plannen doorvoeren is iets anders. Het verzet zal zeer groot zijn. Dat lieten de stakende politieagenten, de leraren, de metaalarbeiders en andere groepen werknemers al zien.
De boodschap van Teulings en Bovenberg, dat cao's vooral in het belang behoren te zijn van werkgevers, is impliciet ook een grove aanval op het poldermodel. De leiding van de vakbeweging is gewaarschuwd. In sommige kapitaalskringen wordt al langer gebroed op manieren om van die lastige vakbonden en cao's af te komen. De boodschap die de beide heren geven is dat er alleen een rol is weggelegd voor cao's als die gericht zijn op loonmatiging. De 'wetenschappelijke' marionetten van het kapitaal, zoals Teulings en Bovenkerk, doen middels dit soort 'analyses' onderzoek naar het politieke en maatschappelijke draagvlak voor hun ideetjes. Hier past alleen een duidelijk 'Nee' in de geest van het Museumplein en de afwijzing van de Europese Grondwet.
In de ideale arbeidsmarkt zijn er goede ontslagvergoedingen, wordt er naar dienstjaren en ervaring beloond en zijn er sterke vakbonden die cao's afsluiten, gericht op verbetering van de arbeidsvoorwaarden. Gericht tegen oplopende werkdruk en uitbuiting, tegen werkstress en gebrek aan vrije tijd. Hun taak is ook om zo hoog mogelijke lonen voor de leden binnen te slepen en om een zo groot mogelijk deel van de nationale koek naar de werkelijke producenten van de economische groei te sluizen.
De voorstellen van de 'commissie-Bakker' zullen geen herkansing worden voor de gesneuvelde plannen van Donner. Het voorjaarsoverleg tussen kabinet, werkgevers- en werknemersorganisaties in de tweede helft van april zal ook geen oplossingen bieden. De oplossingen zullen worden gevonden in de gevechten op de werkvloer en de komende politieke stakingen. Want dat staat vast. Die zullen niet beperkt blijven tot Griekenland. Nee, Griekenland toont alleen maar wat er hier ook staat te gebeuren als de aanvallen op de lonen, de uitkeringen, de voorzieningen en de pensioenen worden versterkt. In tegendeel er moet meer loon bij om de koopkracht te kunnen handhaven. Daar zal de strijd over moeten gaan: over meer koopkracht i.p.v. minder, over meer vrije tijd en rustmogelijkheden i.p.v. minder.
Eerst de mensen, niet de winsten!