Rinze Visser
De geleerden en dan met name de economen onder hen bediscussiëren en beschouwen al een hele tijd de ontwikkelingen in de Verenigde Staten van Amerika, met name de financiële en economische crisis daar, en vragen zich af wat de gevolgen ervan kunnen zijn voor vooral Europa en of we hier te maken hebben met een échte grote crisis of met een normale, zij het wel een grote, golfbeweging binnen het kapitalistisch systeem.
Wat hierbij opvalt is dat nogal gretig aandacht wordt besteed aan individuele menselijke beslissingen, als zijnde een inbreuk op een systeem dat in wezen zelfcorrigerend en daarom goed is. Heeft bijvoorbeeld de voorzitter van de Centrale Bank van de VS er wel of niet goed aan gedaan door dertig miljard dollar uit te trekken voor de overname van een door het onroerendgoedebacle in grote problemen gekomen bankinstelling?
Op zich moet het voor velen natuurlijk een 'eyeopener' zijn dat het kapitalisme kennelijk ook zó kan werken dat de beslissing van één enkele persoon ertoe kan leiden dat de hele wereld in een crisis belandt. Over democratie en dictatuur gesproken...
Weer anderen breken zich het hoofd over de vraag of deze ontwikkelingen - huizencrisis, financiële crisis, dalende dollar - de VS de suprematie in de wereld zal gaan kosten. Sommigen daarvan komen tot de conclusie dat de voorsprong van de VS op militair-technologisch gebied zo groot is dat zij zeker nog tot in lengte van jaren verzekerd zijn van de wereldhegemonie. Met andere woorden: als het Amerikaanse grootkapitaal niet in staat zal zijn economisch en ook cultureel de rest van de wereld zijn wil en levenswijze op te leggen, zal dat wel met militaire middelen of met de angst voor de inzet ervan gebeuren. In feite wordt hier het horrorscenario aan de orde gesteld: dat het gebruik van atoomwapens en andere vernietigingswapens zeker niet denkbeeldig is en dat het bestaan van de aarde, zoals wij die nu kennen, voortdurend aan een zijden draad hangt.
Als we de wereld zien als één gemeenschap, zoals de hedendaagse politieke wereldburgers dat nu al zien, dan leeft die gemeenschap onder de dictatuur van een klein deel ervan. Dan zijn de VS de dictator en moet de rest onder de dictatuur van de angst leven. Elke poging tot veranderen van de status- quo, elke poging tot economische vooruitgang die niet in dienst van die dictatuur staat, elke poging tot verbeteren van de positie van de armen in welk land ook, behoeft de goedkeuring van de Verenigde Staten van Amerika. Wie de ontwikkelingen in de wereld volgt moet welhaast tot de conclusie komen dat voor een groot deel van de wereld dit scenario al een feit is.
Volgens de berichten in bladen die er zeker niet om bekend staan al te kritisch over de VS te berichten, wonen er in dat land bijna dertig miljoen mensen die alleen met voedselbonnen in leven kunnen blijven. Tel daarbij op al die miljoenen die elke dag hun best moeten doen om niet in die situatie te geraken, dan is er een groot potentieel dat in verzet zou moeten komen. Nog nooit is de populariteitsgraad van een president daar zó laag geweest. Maar laten wij ons niet vergissen: zelfs onder de allerarmsten vinden we er nog veel die trots zijn op hun land en zeker ook omdat hun land als wereldleider optreedt en dus belangrijk is.
Vergelijkingen maken is soms een hachelijke zaak. Meerdere onderzoekenwezen uit dat ook de Nederlandse regering met als boegbeeld Balkenende onder de bevolking zeer laag scoort; zo impopulair was nog nooit eerder een regering geweest.
Enkele weken geleden was ik als één van de sprekers op een bijeenkomst over de nieuwe bijstandswet (WWB) en de gevolgen ervan. Ik gaf een aantal voorbeelden uit de praktijk waaruit blijkt hoe mensen die van bijstand afhankelijk zijn behandeld worden en plaatste dat in het kader van het hedendaagse kapitalisme. Van de andere sprekers - een FNV-advocaat die optreedt voor mensen die gedwongen worden te werken zonder loon (met behoud van uitkering) en een vertegenwoordiger van de Amsterdamse Bijstandsbond - werd ook verwacht hun specifieke ervaringen aan de bomvolle zaal kenbaar te maken. Enkele aanwezigen waren uitgenodigd om hun jarenlange slechte ervaringen met de instanties aan de zaal en de sprekers uiteen te zetten. Deze hartverscheurende verhalen illustreerden hoe er wordt omgegaan met mensen, zelfs met hen die in psychische nood verkeren, hoe ze geminacht en vernederd werden.
Nu spijt het mij het te moeten schrijven, maar de spreker van de Amsterdamse Bijstandsbond voldeed aan alle vooroordelen die rechts voortdurend uitkraamt over links. Hij straalde immers uit - en gaf dat eigenlijk ook zelf toe - zich er best in te kunnen vinden dat hij als niet zieke al tientallen jaren bijstand genoot. Dat hij zelf geen problemen met de instanties had (zoals veel anderen in Amsterdam wel, RV) en dan te pretenderen het voor die anderen op te moeten nemen, geeft te denken. De FNV-jurist, die wel inzicht gaf in een deel van de materie, paste er voor politieke opvattingen te ventileren.
Zoals gezegd de belangstelling was groot, er moesten stoelen worden bijgesleept. Een aantal bezoekers ging in discussie, zeker na het aanhoren van de ervaringen van hen die zelf het een en ander hadden meegemaakt. Enkelen stelden de vraag die het best kan worden omschreven met 'wat te doen'.
Wat ik zo ongeveer had verwacht werd hier bevestigd. De mensen hebben verleerd, door rechtse kapitalistische propaganda en door het ontbreken van linkse politieke tegendruk, zich te organiseren, met elkaar een vuist te maken. De mensen is, integendeel, jarenlang voorgehouden zich vooral als individu te gedragen en ook in dit soort kwesties voor zichzelf op te komen. En zo blijkt dan: voor zichzelf opkomen is zo moeilijk, alleen tegen de hele wereld, dat het gewoon niet gaat, zeker niet zonder advocaat.
Veel mensen, heel veel mensen zijn verleerd hun eigen positie te plaatsen in het geheel van omstandigheden, hun eigen positie in een politiek kader te plaatsen en daardoor ook de noodzaak van gezamenlijk optreden te zien. Ook die avond heb ik opgemerkt dat sommige mensen dat wel willen, maar niet weten hoe. Zij hebben dat nooit geleerd, zij hebben die ervaringen niet meegekregen en niet doorgekregen.
Wat heeft dat nu te maken met de Verenigde Staten van Amerika? Dat de kapitalistische ideologie van het individualisme ook hier diepe wonden in het vermogen van collectief denken en handelen heeft geslagen. Dat ook - en dat houdt ermee verband - de kennis van de ervaringen van en in de arbeidersbeweging zeer gering is of zelfs totaal ontbreekt. Dat het denken in collectieve waarden heus aanwezig is, ook dat is uit meerdere onderzoeken gebleken.
Rechtse stromingen proberen dat in ons land, zoals dat in de VS al sinds jaar en dag bestaat, in nationalistische richting te bewegen. Het denken in collectieve waarden - alleen stel ik veel minder voor dan samen met anderen- ombuigen naar collectief handelen in de strijd tegen sociale afbraak en opheffing van de rechten van de arbeidersbevolking is iets anders. Denken is niet zichtbaar, handelen wel! Linkse politieke opklaring, het uiteenzetten van het waarom, organisatie en bijbehorend leiderschap, dat is wat er nodig is!