Wil van der Klift
Op de beurzen zijn de afgelopen periode honderden miljarden euro's verdampt. Nadat zakenbank Lehman Brothers kopje onderging, kon 's werelds grootste verzekeraar AIG alleen met een miljardeninjectie van de Amerikaanse overheid overeind blijven. In Nederland staan we aan de vooravond van grote financiële, economische en politieke problemen. Het kapitalisme verkeert in een crisis, de ergste in 50 jaar en waarschijnlijk de zwaarste sinds een eeuw, volgens Alan Greenspan, voormalig voorzitter van de Amerikaanse centrale bank. Hij waarschuwde er ook voor dat de crisis nog lang niet afgelopen is. Aan de basis van de huidige financiële crisis ligt de speculatieve onroerend goedbubbel.
Allereerst moet worden opgemerkt dat de gevolgen voor de rest van de wereld van de crisis in de VS pas net zichtbaar worden. Op de Europese beurzen slaat de crisis ook al wild om zich heen. De komende periode zal een lawine aan slechte berichten met zich meebrengen in Europa en zeker ook in Nederland met zijn 'open' economie die veel raakvlakken heeft met de VS. De crisis zal diep hakken in de economie van Nederland.
De wereldwijde kredietcrisis wordt nu al voelbaar in Nederland. Honderdduizenden gepensioneerden gaan er in 2009 door de crisis in koopkracht op achteruit. Hun pensioenen stijgen niet of slechts gedeeltelijk mee met de inflatie. De pensioenfondsen zijn in het nauw gebracht door de dalende beurskoersen. Zij dreigen daardoor onvoldoende geld te hebben om de pensioenen waardevast te houden. Ook veel kleine particuliere aandeelhouders zien hun spaarvarken verdampen. Het aantal beleggingsclubs daalde de laatste jaren al van 5000 in 2000 tot 1500 nu. Dat aantal zal nu nog drastischer gaan dalen. Het is niet voor niets dat de regering op alle mogelijke manieren probeert de bevolking gerust te stellen. VVD-leider Rutte, met zijn oppositiepet op, merkt terecht op dat er "een storm raast rond het Nederlandse schip, terwijl de stuurman zegt: er is niets aan de hand." Maar de geest is al uit de fles... de crisis die de neoliberale koers vaart, waarvan met name ook de VVD architect is, kan niet meer eenvoudig worden gestopt. De luchtbel moest eens leeglopen. De regering doet niet anders dan de mensen bedriegen! De hoogste tijd voor een echt progressief kabinet. In zo'n kabinet zou de PvdA een linksere koers moeten gaan varen. CDA en VVD hebben voldoende getoond dat hun opvattingen niet deugen. Wilders, Verdonk en D66 bieden geen alternatief.
Het faillissement van Lehman Brothers, de op drie na grootste investeringsbank in de VS, markeert een aanzienlijke verdieping van de financiële crisis in de VS die door het barsten van de onroerend goedluchtbel werd veroorzaakt. Een andere grote investeringsbank, Merrill Lynch, werd door de Bank van Amerika overgenomen voor een wegwerpprijs, terwijl de verzekeringsreus AIG (American International Group) worstelt om fondsen te vinden en vertwijfeld een steunpakket zoekt. Deze laatste ronde van financiële stress in de VS is ontstaan ondanks de recente nationalisering van de huisvestingshypotheekbedrijven, Fannie Mae en Freddie Mac en de door de staat gesponsorde hulpactie van een andere investeringsbank, Bear Stearns, eerder dit jaar.
Het is onderhand duidelijk dat zelfs de regering van de VS, met al haar hulpmiddelen, het onmogelijk acht om deze falende financiële reuzen te ondersteunen, gezien de hoge omvang van hun verliezen. Het gedereguleerdefinanciële systeem van de VS, overeind gehouden door de verdedigers van de kapitalistische globalisering en financiële liberalisering als model voor alle landen op de wereld, heeft getoond ondoelmatig en niet levensvatbaar te zijn.
Dat betekent niet, zoals hier en daar wordt beweerd, dat het kapitalisme nu plotseling op sterven na dood is, maar wel dat het sprookje van de vrije markt aan diggelen ligt. Als puntje bij paaltje komt kunnen alleen regeringen - ten koste van de massa van de belastingbetalers - ingrijpende maatregelen nemen. Het zoveelste bewijs dat het kapitalisme niet alleen geen oplossingen kan bieden voor grote crisissen, maar er ook de veroorzaker van is. De komende tijd zal er weer meer krediet gegeven worden aan mildere vormen van het kapitalisme, zoal het Rijnlandse model. Het streven zal gericht zijn op het aanvaardbaar maken van het systeem. Kapitalisme met een menselijk gezicht zal worden gepropageerd, waarin geen plaats is voor "hebzucht, onverantwoorde risico's en perverse beloningen", zoals Wouter Bos meent. Uiteindelijk kan echter alleen het socialisme voor duurzame antwoorden zorgen. Degenen die menen dat het kapitalisme rijp is voor de geschiedenisboekjes hebben gelijk, maar zullen nog enig geduld moeten opbrengen zolang valse illusies over een verbeterde versie van het kapitalisme in omloop worden gebracht. Met het toenemen en verdiepen van de kapitalistische crissisen zullen steeds meer mensen daarvan overtuigd raken.