Maarten Muis
Het goochelen met macro-economische cijfers is tot kunst verheven in de miljoenennota 2009. De boodschap dat Nederland het wel gaat redden gedurende de komende financieel-economische crisis moet zoveel mogelijk kracht bijgezet worden. Wouter Bos probeert als meester-boekhouder, geholpen door hogere aardgasbaten, de door toegenomen duurte aangeslagen Nederlandse bevolking gerust te stellen met een beetje lastenverlichting.
Maar zelfs de Raad van State waarschuwde al: de Nederlandse economie is zo 'open' en verweven met het internationaal kapitaal dat het ontkennen van de dreigingen niet op zijn plaats is.
De lastenverlichting voor de werknemers, in de vorm van afschaffing van een deel WW-premie, valt in het niet bij die voor het bedrijfsleven. De werkgeversorganisatie VNO-NCW laat dan ook een tevreden geluid horen. Bovendien kunnen, mocht het schijnakkoord over het ontslagrecht werkelijkheid worden, twee wensen van de werkgevers door de regering ingewilligd worden: afgedwongen loonmatiging en een anti-cao-beleid.
De keuzen in de miljoenennota worden duidelijk gedicteerd door de markt en betekenen verdere afbraak van de collectieve sector. Hiertegen verweren de georganiseerde werknemers zich, bij monde van de FNV, dan ook met scherpe kritiek. De FNV vindt de voorgestelde aanpak van de onrechtvaardige groei van de topinkomens ruim onvoldoende: ook buiten de (semi)overheid moet dit graaien gestopt worden.
Het wordt ook steeds openlijker beleden (zelfs GroenLinks bracht het naar voren bij de Algemene Beschouwingen), het voorgestelde arbeidsmarktbeleid is bedoeld om zoveel mogelijk mensen uit de uitkering te jagen. Dus niet het scheppen van werkgelegenheid, want er verdwijnen alleen maar meer reguliere cao-banen. De achteruitgang in koopkracht die uitkeringsgerechtigden moeten slikken wordt door de regering, inclusief PvdA-fractievoorzitter Mariëtte Hamer, goedgepraat met het argument dat zij anders de aangeboden baantjes niet accepteren, want die liggen allemaal onder of net op het minimumloon. Kortom: het beleid van permanente druk op lonen en uitkeringen, hand in hand met de afbraak van collectieve voorzieningen, ingezet na het Akkoord van Wassenaar, wordt ook in de miljoenennota 2009 voortgezet.
De werkenden wordt een rad voor ogen gedraaid. Het 'teruggeven' van een werknemersdeel van de WW is een sigaar uit eigen doos: het awf-fonds zit namelijk propvol met eerder betaalde premies. Werknemers zijn meer gediend met een progressief werkgelegenheidsbeleid, zeker nu weer veel banen op de tocht staan. De banen die verdwijnen zijn allemaal reguliere functies met een cao. Daarvoor in de plaats komen allerlei kleine jobs zonder de eerder geldende beloning en bescherming.
De door werkgevers aangeboden 'moderne' arbeidsvoorwaarden, zoals bijvoorbeeld in dienst treden als ZZP-er, blijken na enige tijd alleen cosmetische zelfbeschikking op te leveren en op de lange duur een achteruitgang in netto-inkomen te betekenen. De ZZP-constructie blijkt ook een geliefde manier om het minimumloon te ontduiken.
Nog ernstiger is de ingeslagen weg van werken met behoud van uitkering.
Voorbeeld daarvan zijn de 'work first'-projecten voor werkloze jongeren tot 27 jaar. Er zijn ook plannen om de cao van de Sociale Werkvoorziening zo aan te passen dat mensen er twee jaar tewerkgesteld kunnen worden zonder enige vorm van loon. De FNV eist in de reactie op de miljoenennota dan ook dat de banen in de Sociale Werkvoorziening als volwaardig werk moeten worden gezien, inclusief een goede cao.
Kortom, in plaats van de voortgaande ondergraving van het collectief arbeidsrecht aan te pakken, zet de miljoenennota 2009 stevig in op verdere uitvoering van de Europese afspraken gemaakt tussen regeringsleiders, werkgevers en de top van de ETUC in 2000 in Lissabon.
De ingreep in de AWBZ en de afschaffing van de belastingaftrek van zorg-onkosten heeft ernstige gevolgen voor het inkomen van chronisch zieken en ouderen. Deze zware ingreep in de inkomenspositie van de chronisch zieken kan in het huidige politieke klimaat zonder ophef uitgevoerd worden. De aanval van rechts op alles wat zwak en ziek is, het steeds maar benadrukken van eigen verantwoordelijkheid en het doelbewust ondergraven van elke vorm van solidariteit in ons zorgstelsel, hebben nogal wat geesten rijp gemaakt voor deze asociale politiek, die als 'noodzakelijk' wordt gepresenteerd. Ziek zijn wordt alleen nog maar in kostenplaatjes uitgedrukt. De marktwerking maakt veel slachtoffers in de gezondheidszorg.
Toezicht op de private verzekeringsmaatschappijen die nu de zorg dicteren is er bijna niet en hun honger naar meer winst bevat grote bedreigingen voor de toegang van de patiënt tot de noodzakelijke behandelingen. Oud-PvdA-minister en econoom Rick van der Ploeg waarschuwde in de NRC eveneens dat het zorgstelsel in zijn huidige vorm ook niet onkwetsbaar is voor de gevolgen van de kredietcrisis.
Veel verslechteringen die al jaren voelbaar zijn geworden, zoals minder koopkracht, meer onzekere jobs, slechtere zorg en een zeer smal sociaal vangnet, worden niet genoemd in de troonrede. In feite wordt de onafwendbare klap een kleine periode vooruitgeschoven. De neoliberale afbraakpolitiek daarentegen wordt gewoon voortgezet. Wie zijn ogen opent kan wel zien hoe fragiel de individuele welvaart is; dat kan geen enkel macro-economisch cijfer verbloemen. De miljoenennota 2009 nodigt uit tot het organiseren van verzet, vraagt erom dat zoveel mogelijk mensen zich bewust worden van de noodzaak dat werkenden en uitkeringsgerechtigden zich samen moeten organiseren om collectieve eisen te stellen, bijvoorbeeld drastische verhoging van het minimumloon. Daarbij zal het uitgangspunt moeten zijn de eis: laat de rijken hun eigen crisis betalen!