Rinze Visser
Wat in het burgerlijk spraakgebruik een industriële revolutie heet is niets anders dan een versnelde ontwikkeling van de industriële bedrijvigheid, zoals met name in ons land waar tot dan overwegend de landbouw en veeteelt met aanverwante bedrijvigheid een economische rol speelde. In veel gevallen bestond er in landen, landstreken, en ook in steden allang specifieke industriële bedrijvigheid, waarin duizenden arbeiders werkten. Waar de naam van het product in één adem met stad of streek van herkomst genoemd werd.
In de meeste gevallen waren het nationale industrieën met een lange bestaansontwikkeling. Wie herinnert zich niet het op school geleerde: kolenmijnen en porcelein- en cementindustrie in Zuid-Limburg; schoenenfabricage in de Brabantse Langstraat; petrochemische industrie in het Botlekgebied (Pernis); voedingswaren en houtindustrie in de Zaanstreek; zuivelindustrie in Brabant en Friesland; stoffen en kledingindustrie en machinefabrieken in Twente; hoogovens in IJmuiden; electronica en lampen in Eindhoven en ga zo maar door.
Herinneren wij ons niet Manchester-broeken en messen of die uit Sheffield of Solingen? Zo was ik dus bezig dit stuk te maken. Over de gevolgen van ontmanteling van hele en halve industrietakken in een korte periode. Onderbroken werd ik door een telefoontje. Of ik de beller kon helpen met het invullen van iets. Verder met beschrijven hoe de rücksichtlose vernietiging van bedrijfstakken in een betrekkelijk korte tijd veel leed en ellende bij veel mensen teweegbracht. Ook dát is kapitalisme, dat is de door geld en hebzucht geregeerde kapitalistische markt die in meerdere landen relatief welvarende gemeenschappen in spooksteden of van criminaliteit vergeven gebieden verandert.
Weer telefoon. Een oudere man van wie de echtgenote al enige tijd in een verpleeghuis in een andere plaats verblijft. Opgewonden vertelt hij dat hij een formulier van de SVB heeft ontvangen en dat hij daaruit de indruk heeft dat zij hem tot echtscheiding willen bewegen. (Na bezoek bleek het toch wat anders te liggen, maar de van menselijk inlevingsvermogen vervreemde berichtenverstuurders en het overigens gegronde wantrouwen tegen de instanties van de opbeller leveren in de huidige maatschappij voldoende voer voor opgewondenheid). Verder schrijven. Maar de woorden willen even niet komen. De gedachte aan de oudere man, wiens vrouw in een verpleegtehuis verblijft en nog bezocht moet worden, die bang is dat de Sociale Verzekeringsbank op een wettelijke scheiding met zijn vrouw aanstuurt, de gedachte aan dat emotionele telefoontje leidt af.
Maar daar breken de zinnen en beelden van dat tijdschriftartikel over één van de in de Verenigde Staten van Amerika armste genoemde steden weer door. Die middelgrote stad was de aanleiding tot schrijven. Ooit een industriestad met overwegend een arbeidersbevolking. Waar er in de 'USA' en in veel andere landen veel van zijn: verlaten fabriekspanden en werven, grote werkloosheid, verloedering en verwaarlozing. Het achtergelaten wrakhout na vernietiging van economische en sociale structuren van gemeenschappen. Als dank voor bewezen diensten, voor de vergaarde rijkdom. De winnaars weg, de overwonnenen, de verliezers blijven. Kapitalistische ontwikkeling! In de stad waar het over ging was binnen tien jaar de helft van alle werkgelegenheid verdwenen. Rassenrellen braken uit, brandstichtingen en plunderingen.
Telefoon. Niet in die Amerikaanse stad, maar bij mij thuis. Uitkering stopgezet. De vrouw die samen met haar zoon een huishouden heeft was niet bij machte geweest alle door de sociale dienst geëiste gegevens te leveren. Zoals bijvoorbeeld bewijsstukken van de laatste zeven (!) jaar van alle vrijwilligerswerk. Weer een drama dreigt. Waar ook ik - en de partijafdeling - bij betrokken is. Afsluiting van gas, licht en water, huisuitzetting dreigen. En niet te vergeten: geen geld meer voor de noodzakelijke boodschappen en voor de ziektekostenverzekering. Dat alles is dichtbij. Jazeker, dat is de tweede keer in korte tijd. In toch een betrekkelijk kleine plaats. Hoe vaak komt zoiets in heel Nederland dan voor? Weg Amerikaanse middelgrote stad! Volgende keer maar verder.
Volgende keer. Terug naar die stad in de Verenigde Staten. Een grote arbeiderswijk. Geen winkels meer, zelfs geen kapper of café. Maar ook hier grote, uit kapitalistische hoogmoedige breinen ontsproten plannen. Arbeiderswoningen tegen de vlakte, grote dure huizen bouwen. De kapitaalkrachtige middenklasse moet terug de stad in. Plannen voor een golfbaan aan de rand van de stad. Hoe zou het er daar aan toe gaan met de sociale voorzieningen? Als we uitgaan van de Lissabon-akkoorden voor Europa - afbraak, het liefst tot beneden het Amerikaanse peil - dan weten wij het wel zo ongeveer.
In de staat Wisconsin, waarvan de 'hervormingen' van de sociale bijstand als het voorbeeld golden voor de veranderingen bij de Nederlandse bijstandswet en tot de huidige Wet Werk en Bijstand hebben geleid, daar, zo vertelde mij laatst iemand, werden de kleine kinderen van een alleenstaande moeder afgenomen en onder toezicht gesteld. Zo werd het argument dat zij vanwege haar kinderen niet buitenshuis kon werken keihard van tafel geveegd. Wie het over de 'USA' in relatie tot sociale voorzieningen heeft, die weet dan wel hoe het zit. Ook in die middelgrote stad.
Een gesprek met iemand van vluchtelingenwerk. Bij mij thuis. Het onderwerp betreft hier de sociale dienst. Man met kinderen in Nederland. In ons dorp dus. Vrouw met nog een kind heel ver weg. Laten we zeggen: een land dat onze overheid een schurkenstaat vindt, maar wel veilig. Man is ziek en in feite arbeidsongeschikt. Een voor een bepaalde duur vrijwaring van solliciatieplicht wegens arbeidsongeschiktheid kan een criterium voor gezinshereniging in Nederland zijn, omdat uiteraard in dit geval het vereiste inkomensniveau niet gehaald kan worden. Een eerder door de sociale dienst toegezegde medewerking was weer ingetrokken, zodat vrouw en kind niet naar Nederland mogen en zich bij de rest van het gezin kunnen voegen. Ook hier de steeds meer keiharde mentaliteit!
Hardvochtig. Een hardvochtige beslissing van een hardvochtig persoon. Van slechts een medewerkster van een sociale dienst. Die haar macht ontleent aan de invoering van de hardvochtige wetgeving in een steeds keiharder wordende kapitalistische maatschappij. Ook Nederland! Een schurkenstreek. En gelegitimeerd. Al die 'kleine' schurkenstreken van al die hardvochtige individuen geven samen de optelsom, de uitkomst dus, van de weg die de politiek heeft gebaand. De Amerikaanse middelgrote stad - de mensen, de huizen, de ellende, verlaat ik. Daar nú over schrijven lukt even niet. Schurkenstreken heel dicht bij huis houden je wel warm.
Nog even dit: de eerste beller die mij onderbrak bleek bij bezoek een arbeidsovereenkomst in drievoud ontvangen te hebben van de thuiszorginstelling. Hij bleek 'werkgever' te zijn van iemand die hem anderhalf uur (!) per week helpt met werkzaamheden die hij zelf niet meer kan doen. Een echte arbeidsovereenkomst. Met zijn alfahulp. Deze hulp zal heel veelwerkgevers moeten hebben om een minimaal bruto(!)loon bij elkaar te kunnen scharrelen.
Ouder dan vijfenzeventig jaar. En toch nog werkgever. Inschrijving bij de Kamer van Koophandel ontbreekt er nog maar aan...
Ook dát is kapitalisme van de eenentwintigste eeuw. Modern, maar toch veel weghebbend van dat van de negentiende eeuw! Kapitalisme waar iedereen als koper en verkoper - en inwisselbaar - tegenover elkaar staat.