Fyodor Lukyanov (*)
Het is nog te vroeg om de langetermijneffecten te bepalen van het Russisch- Georgische conflict over Zuid-Ossetië, in augustus van dit jaar. Het conflict heeft de tegenstellingen blootgelegd en onvrede en interne spanningen hebben zich opgehoopt sinds het einde van de Sovjet-Unie in 1991.
Zoals president Dmitry Medvedev opmerkte, heeft het conflict een einde gemaakt aan de aanhoudende illusies over de betrouwbaarheid van de internationale veiligheidssystemen.
Ten eerste heeft het conflict een dramatisch verschil blootgelegd tussen de visies aan beide zijden, een verschil dat veel groter is dan alle eerdere verschillen van opvatting tussen Rusland en het Westen.
Voor de eerste keer sinds jaren waren de Russen bijna unaniem in hun beoordeling van het conflict. Niet alleen de politieke leiders van het land maar ook een beduidende meerderheid van het Russische volk ziet het handelen van het Russische leger en de politieke leiding als geforceerd (ze hadden geen andere optie dan represailles nemen) en volledig gerechtvaardigd in zowel politiek, moreel als juridisch opzicht.
Daarom was de bevolking in Rusland oprecht geshockeerd door de reactie van het Westen en in het bijzonder door de eensgezinde steun voor de Georgische president Mikheil Saakashvili, die iedere norm van beschaafd gedrag heeft overtreden. Zowel de Russische politici als de gewone Russen beschouwen dit niet als domweg een ander voorbeeld van 'met twee maten meten' dat inherent is aan alle politiek, maar als schaamteloos cynisme dat de grenzen van de normale politieke praktijk ver te buiten gaat.
Ten tweede heeft het conflict veranderingen teweeggebracht in de ontwikkeling van het buitenlandse beleid van Rusland.
Ondanks de toenemende spanningen in de relaties met het Westen bleef het strategische doel van president Vladimir Poetin altijd hetzelfde: Rusland integreren in de internationale economische en politieke systemen. De voorwaarden en omstandigheden voor zo'n integratie veranderden voortdurend en er werden steeds meer vragen gesteld in het land, maar tot nu toe gaf niemand dit doel op. Het 'strategisch partnerschap', dat de afgelopen 15 jaar in toenemende mate werd nagestreefd, maakt nu plaats voor 'strategische onafhankelijkheid'. Integratie staat niet langer op de agenda, het doel is nu het consolideren van invloedssferen, om de positie van Rusland te versterken als een 'onafhankelijke pool' in de multipolaire wereld, en dat doel is duidelijker en ondubbelzinniger geformuleerd dan ooit tevoren.
Deze formulering is niet anti-Westers, maar het Russische beleid is niet langer alleen op het Westen gericht. Rusland zal nu al zijn stappen zorgvuldig bekijken en bepalen welke invloed zijn handelen zou kunnen hebben op de relaties met Europa en de Verenigde Staten.
Ten derde heeft het conflict bewezen dat Rusland geen betrouwbare bondgenoten heeft. Moskou zou nu nieuwe principes moeten formuleren met betrekking tot de relaties met landen waarvan hij steun wil krijgen. Het ontwikkelen van blijvende bondgenootschappen wordt bemoeilijkt door objectieve factoren, zoals de uiteenlopende belangen van bijna alle landen. Rusland kanproberen zulke blijvende bondgenootschappen te forceren, maar de kans op succes is waarschijnlijk groter met het vormen van 'situationele coalities', om situaties te lijf te gaan op het moment dat ze ontstaan. Deze vorm past beter bij de multipolaire wereld.
Ten vierde heeft Rusland voor het eerst sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie laten zien dat het land zowel in staat als bereid is om militaire macht te gebruiken buiten zijn nationale grondgebied, om zijn belangen te beschermen. Buurlanden zullen nu wegen moeten vinden om hun eigen veiligheid te verzekeren, ofwel in samenwerking met Rusland ofwel in strijd met Rusland. Er is een 'groot spel' van start gegaan in deze post-Sovjet- periode, en Rusland is niet van plan dat spel te verliezen. De polarisatie van de internationale betrekkingen heeft de multivectorale banden, die tot nu toe de kern vormden van het beleid van alle CIS-landen [1], minder betrouwbaar gemaakt.
Ten vijfde heeft het militaire antwoord van Rusland op de aanval op Zuid-Ossetië laten zien dat de Westerse strategie van geleidelijke overname van de geopolitieke erfenis van de Sovjet-Unie niet langer houdbaar is. De Verenigde Staten en hun Europese bondgenoten zullen, om de oplevende ambities van Moskou onder controle te houden, moeten kiezen tussen het innemen van een stevige positie ten opzichte van Rusland, en het trachten hun belangen in evenwicht te brengen met die van Rusland door het erkennen van zijn recht op een eigen positie binnen zijn invloedssferen. Het antwoord van de Verenigde Staten op dit dilemma kan afwijken van het Europese antwoord. In theorie zou de internationale gemeenschap zelfs een nieuw veiligheidssysteem kunnen overwegen waar Rusland bij betrokken is, zoals Medvedev voorstelde in Berlijn in juni van dit jaar. Afgaand op de Westerse reacties is dit echter niet waarschijnlijk.
Ten zesde is er ook een conceptueel probleem met betrekking tot relaties met de Verenigde Staten, een supermacht met ambities op wereldschaal. Een wereldleider kan geen ondergeschikte belangen hebben, hij kan niets opgeven of enkele belangen inleveren ten gunste van anderen, omdat toegeven in één invloedssfeer een domino-effect zou kunnen teweegbrengen. Met andere woorden: een wereldleider zal andere landen moeten dwingen te buigen voor zijn wil. Een volgende poging van de Verenigde Staten om hun leiderschap te versterken door hun militaire spierkracht te tonen en te laten zien dat ze vastberaden zijn om al hun mogelijke invloedssferen te beschermen (over de hele wereld) kan leiden tot een snelle escalatie van spanningen.
Ten zevende zal het oude institutionele systeem in de komende jaren uiteenvallen en voor alle betrokkenen grote schokken teweegbrengen. De belangrijkste taak voor de internationale diplomatie is het voorkomen van een nieuwe grootschalige oorlog. Politici moeten zich goed realiseren dat het onder druk zetten van andere landen om de eigen doelen te bereiken een korte weg is naar een ramp op wereldniveau.
Noot
[1]. nvdr: Commonwealth of Independent States (CIS) = Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS), een los verband van ex-Sovjetstaten.
(*) Fyodor Lukyanov is hoofdredacteur van het Moskouse gevestigde tijdschrift 'Russia in Global Affairs'.
Bron: Russisch Informatie Centrum Novosti, 16-9-2008, vertaling J.Bernaven.