Roberto Calzadilla
Op 25 januari jl. werd in Bolivia een grondwettelijk referendum gehouden. Daarbij gaf 61,47 procent van de kiezers goedkeuring aan de nieuwe Boliviaanse Politieke Grondwet van de Staat (CPE), volgens de officiële uitslagen op basis van de verkiezingspolls verspreid over het land door het Nationale Verkiezingshof (National Electoral Court).
In een aanvullende vraag bij het referendum werd de kiezers gevraagd wat zij beschouwen als het maximaal toelaatbaar individueel grondbezit: tot maximaal 5000 hectaren of tot maximaal 10.000 hectaren. Van de kiezers was 80,73 procent voor een maximum van 5000 hectaren. Dit zal de macht inperken van de grote landeigenaren in het oosten van het land, waarvan sommigen hun land illegaal hebben gekregen van militaire regeringen.
De twee internationale organisaties die waarnemers hadden gestuurd, de Europese Unie en het Carter Center, spraken met veel lof over de goede organisatie van het referendum en het rustige verloop van de dag. Zij benadrukten de hoge opkomst van Bolivianen die de democratie in Bolivia steunen. Andrea Magnatti, een deskundig waarnemer van de Europese Unie, verklaarde dat het proces correct is verlopen en dat het referendum op goede wijze en zonder problemen is uitgevoerd. Jim Shultz, directeur van het Carter Democracy Center, verklaarde dat een verdeeldheid van kiezers van 50-50 procent niet hetzelfde is als 60-40 procent. Dit referendum toont volgens hem een duidelijke meerderheid. Hij zei: "Als iemand in de Verenigde Staten 60 procent van de stemmen krijgt noemen we dat een verpletterende overwinning."
Met de steun van de bevolking voor de nieuwe grondwet behaalde Evo Morales, de populaire revolutionaire en democratische president van Bolivia, zijn derde grote verkiezingsoverwinning. Hij beloofde dat de nieuwe grondwet de weg zal vrijmaken voor werkelijke gelijkheid voor de inheemse meerderheid in Bolivia. De president won in december 2005 de algemene verkiezingen met 54 procent van de stemmen en bij het referendum over zijn functioneren als president in augustus 2008 kreeg hij 67 procent van de stemmen.
De nieuwe grondwet bevordert de staatscontrole over grondstoffen zoals natuurlijk gas, heft het rooms-katholicisme op als staatsreligie, introduceert (dorps)gemeenschapsrechtspraak en gekozen rechters en de grondwet karakteriseert Bolivia als een Verenigde Plurinationale Sociale Staat. De nieuwe grondwet discrimineert niemand, in tegenstelling tot wat extreem- rechts verkondigt. Dankzij de nieuwe grondwet zal er gelijkheid zijn, iedereen wordt erkend als burger; er zijn geen standsverschillen tussen mensen, niemand is ondergeschikte of onderdrukker. Niemand zal worden gediscrimineerd om zijn huidskleur, naam of taal. Elke taal, klederdracht, ieder huidtype, elke achternaam, iedere afkomst zal onderdeel vormen van de Boliviaanse samenleving.
De nieuwe grondwet biedt een oplossing voor problemen die nog niet zijn opgelost sinds de komst van Bolivar, toen in Sucre in 1825 in Bolivia de constituerende vergadering werd opgericht. Het nieuwe staatsmodel past bij het multiculturele karakter van Bolivia. Het model weerspiegelt een pluriforme staat en verwoordt drie hoofdelementen van de nieuwe Boliviaanse staat:
Bolivia wordt gedefinieerd als een plurinationale communitaire staat (gebaseerd dus op gemeenschappen), die de inheemse inwoners erkent als culturele bevolkingsgroepen die collectieve rechten hebben, inclusief het recht op collectief bezit van land, recht op behoud van hun eigen cultuur en inheemse autonomie. Met de nieuwe grondwet zal er een einde komen aan het kolonialisme in Bolivia, na een republikeins bestaan van 184 jaar [nvdr: Bolivia werd in 1825 een onafhankelijke republiek]. De nieuwe grondwet geeft officiële erkenning aan de collectieve rechten van de inheemse bevolkingsgroepen en aan (dorps)gemeenschapsrechtspraak, uitgevoerd door dorpsbestuurders en introduceert de volksverkiezing van rechters en leden van gerechtelijke raden. Deze maatregelen zijn bedoeld om korte metten te maken met een corrupte rechterlijke macht.
Die doet recht aan de regionale, gemeentelijke, departementale autonomie en de autonomie van de inheemse bevolkingsgroepen.
Dit model is gebaseerd op controle van de staat over de strategische sectoren van de nationale economie. De nieuwe grondwet erkent dat de economische structuur pluriform en heterogeen is en dat verschillende economische systemen en productiemodellen naast elkaar bestaan, zoals het westerse model van privé-eigendom, het staatseigendom en het systeem van gemeenschapseigendom.
De grondwet geeft de georganiseerde burgermaatschappij (civil society) mandaat voor het controleren van publieke instellingen. Dit is ook bedoeld om een einde te maken aan corruptie. Het onderwijs moet dekoloniseren en bevrijdend en revolutionair zijn. De Katholieke kerk maakt zich kwaad over passages in de grondwet die het katholicisme opheffen als staatsreligie en ook over passages die geïnterpreteerd kunnen worden als legalisering van abortus en het homohuwelijk.
De nieuwe grondwet bewerkstelligt, op basis van de hoofdstukken over decentralisatie en autonomie, een gelijke positie en hiërarchie van departementale, regionale, gemeentelijke en inheemse autonomie, zodat ieders bevoegdheden en bekwaamheden gerespecteerd worden. De nieuwe grondwet zorgt voor een gelijkwaardige relatie tussen de verschillende autonomieën en erkent hun gelijkheid in waarde en macht, wat ook geldt voor de uitvoerende en rechterlijke macht en de parlementaire vertegenwoordiging binnen de verschillende autonomieën.
Volgens artikel 276 van de nieuwe grondwet "zijn autonome gebieden niet ondergeschikt aan elkaar maar gelijkwaardig."
Er zal wetgeving ontwikkeld worden met betrekking tot de situatie van verschillende autonomieën en die wetgeving zal worden verspreid en ingevoerd via onder meer regeringsfunctionarissen, burgemeesters, inheemse leiders en leiders van sociale organisaties.
De nieuwe grondwet bevordert de ontwikkeling van wetgeving die procedures mogelijk maakt voor het uitwerken van statuten voor autonomieën, die met een twee derde meerderheid in het parlement vastgesteld kunnen worden. Autonomie betekent: directe, eigen verkiezingen van autoriteiten; zelfbeschikking over economische bronnen; eigen wetgevende, wettelijke en uitvoerende bevoegdheden; en bovendien de controle en het beheer van het eigen gebied.
Provincies of gemeenschappen die het autonome systeem afwijzen zullen gekozen leiders krijgen en moeten het autonome systeem bewerkstelligen via een referendum. Dergelijke autoriteiten zullen als eerste worden ingesteld in Beni, Pando, Tarija en Santa Cruz. Daarna worden Chuquisaca, La Paz, Oruro, Potosí and Cochabamba geïntegreerd in het autonome systeem. Autonomie is een belangrijke hervorming op basis van de nieuwe grondwet.
In december van dit jaar worden in Bolivia nieuwe algemene verkiezingen gehouden, waarbij president Morales zich verkiesbaar zal stellen voor een tweede ambtstermijn. De economische vooruitzichten voor Bolivia zijn gunstig en de nationalisering van de industrie van natuurlijk gas, telecommunicatie en delen van de mijnindustrie helpt de ontwikkeling van sociale programma's en een nationaal plan om de effecten van de financiële wereldcrisis het hoofd te kunnen bieden.
(*) Ambassadeur van Bolivia in Nederland.
Den Haag, 30 januari 2009, vertaling J.Bernaven.