Maarten Muis
De bewijzen dat er aantoonbare relaties zijn tussen werkdruk enerzijds en stress, ziekte en vroegtijdig overlijden anderzijds stapelen zich op. Op 12 januari jongstleden publiceerden Japanse onderzoekers in het medische tijdschrift Archives of Internal Medicine het bewijs dat mannen die onder zware werkdruk staan en ervaren weinig controle over hun werk te hebben, twee keer zoveel risico lopen op een beroerte als mannen met een baan die rustiger en beheersbaarder is.
In deze tijd van onzekerheid door de economische crisis zien we de stress bij veel mensen alleen maar toenemen. Het kapitalisme is niet alleen funest voor ons spaargeld en onze pensioenen: het belangrijkste bezit, de gezondheid, heeft er tevens zwaar onder te lijden.
In de sociologie wordt al een tijd gedebatteerd over de vraag: moeten we de huidige samenleving vooral als een risicomaatschappij betitelen? De kapitalistische samenlevingen worden namelijk vooral gekenmerkt door risico's die we niet zelf in de hand hebben. De ontwikkelingen van losse en onzekere arbeidsverhoudingen, de ver doorgevoerde flexibilisering van uren en beloning, de afbraak van de sociale zekerheid en de zeer pregnant aanwezige, door de media verspreide ideologie dat maatschappelijk succes vooral een individuele verdienste is (en sociale neergang dus ook), hebben zeer negatieve consequenties voor het welzijn en de gezondheid.
Eigenlijk wil de meerderheid van de mensen helemaal geen risicomaatschappij. Het positieve beeld van extreme ups en downs in het leven zijn vooral een Hollywood-projectie, van nature zoeken mensen juist gelijkmatigheid, zekerheid en veiligheid. Nu de economische crisis het financiële failliet van het neoliberalisme aantoont, is het ook zaak ons te ontdoen van de ongezonde maatschappij die dit kapitalistische project heeft veroorzaakt.
En niet alleen de landen met een hoogontwikkelde economie hebben er last van. Het ongezonde werkklimaat van het neoliberalisme is geglobaliseerd. Uit het rapport Decent Work and WageIndicator, gebaseerd op een onderzoek met 342.000 observaties van werknemers in 11 landen, komt naar voren dat op elk continent lichamelijke uitputting en mentale stress door werk in hoge mate voorkomen. Ook hier is een overtuigende link gevonden tussen de mate van zekerheid van het arbeidscontract en hoeveel uitputting en stress worden ervaren. Daarbij gaf het onderzoek tevens aan dat vier van de tien werknemers meer uren werken dan in het contract staat en de helft van hen die overwerkt daar niet extra voor betaald wordt.
De strategie is al jaren de druk van het winstbejag zo laag mogelijk in de bedrijven te leggen: het zijn de werknemers die het product concreet maken die opgejaagd worden, terwijl de opbrengsten bij anderen, de aandeelhouders, terechtkomen. Werknemers zelf zijn in sommige gevallen te uitgeput en te geïndividualiseerd om op de werkvloer tot effectief verzet te komen. Hierbij hebben linkse partijen, de vakbeweging en de linkse progressieve beweging een belangrijke taak.
In het Westen is werkdruk en stress een geliefd terrein voor trainers en coaches. Maar de link leggen naar het winstbejag, of nog beter naar de klassentegenstellingen is uit den boze, terwijl de wetenschap er steeds meer bewijzen voor aanlevert. Het is bijna altijd het gezonde verstand van de werknemer die het wint van veel hoogdravende managementtaal, als het opeen goede en gezonde organisatie van het werk aankomt. We wisten al vanaf het begin dat afslanking van ploegen en afdelingen in de bedrijven tot een minimale bezetting en een ver doorgevoerde flexibilisering het werkklimaat zouden verpesten en uiteindelijk de gezondheid van de individuele werknemer schaden. Dat wordt al jaren door collega's in team- en afdelingsvergaderingen naar voren gebracht. Maar de reactie van het management is dan vaak een individuele cursus stressmanagement. Terwijl de wetenschap juist aantoont dat niet het managen doorslaggevend is, maar zeggenschap over en zekerheid van de baan.
Om te eindigen met nog een voorbeeld, dat aantoont dat niet alleen de eigen gezondheid te lijden heeft onder werkdruk: In het ABCD-onderzoek (Amsterdam Born Children and their Development) wordt onderzocht of en hoe er een relatie bestaat tussen de ontwikkeling van het pasgeboren kind en de situatie van de moeder. Uit de eerste gegevens bleek een zeer significante relatie te bestaan tussen de mate van stresservaring van de zwangere vrouw op het werk en een veel lager geboortegewicht van het kind. Waarbij dit lage geboortegewicht negatieve consequenties kan hebben voor een goede en gezonde ontwikkeling van het kind.
Dit verband was zo duidelijk dat de hoogleraar sociale geneeskunde, Gouke Bonsel, van mening was dat zwangere vrouwen dringend geadviseerd moesten worden niet meer dan drie dagen per week te werken. Dat duidelijk is dat de wetenschap aan de kant van de werkenden staat en de klassentegenstander vooral veel onzin verkondigt, blijkt als rechtse politici betogen dat vrouwen meer moeten werken. Goed en gezond werken is dus niet alleen een kwestie van investeren in persoonlijke levensstijl en de eigen gezondheid: het hangt met name ook af van de strijd voor een rechtvaardige maatschappij, waar gezondheid en welzijn voor iedereen vooropstaat.