Wil van der Klift
De eerste golf van massaontslagen spoelt over ons land. De arbeidsmarkt in Nederland verslechtert razendsnel. Er waren er niet veel die ons geloofden toen we dat begin oktober vorig jaar - een half jaar geleden dus - in Luxemburg tijdens een persconferentie voorspelden (zie ook www.ncpn.nl). Massaontslag zou niet meer voorkomen, zei men ons. Het kapitalisme zou alle narigheid hebben overwonnen en een toekomst bieden aan de bevolking, aan de ouders en de kinderen, beweerde men. Nu dreigen ongekende massaontslagen, verlagingen van lonen, uitkeringen en pensioenen. Op naar een nieuw Museumplein is het enig juiste antwoord. FNV roept om te beginnen op om op vrijdag 13 maart in Den Haag te demonstreren: een goed begin.
Communisten, en met hen veel anderen die zich niet door de burgerlijke media laten inpakken, weten dat de opvattingen over een kapitalisme dat perspectief biedt niet deugen. Valse hoop en illusies. De kapitalistische crisis kan zich alleen maar verder verdiepen. Na elk tijdelijk herstel volgt een nog diepere crisis. Dit systeem biedt geen zekerheid voor de langere termijn.
Zelfs toen de kredietcrisis gevolgen kreeg voor de arbeidsmarkt, ergens eind november, beweerden de opiniemakers dat het allemaal zou meevallen en tijdelijk zou zijn. Donner (Sociale Zaken en Werkgelegenheid, CDA), de werkgeversorganisaties en de vakbeweging reageerden op die tijdelijkheid met een bekend middel: werktijdverkorting. Door werknemers tijdelijk (en deels) in de WW te parkeren, zouden bedrijven een moeilijke maar korte periode kunnen overbruggen, was het verhaal. De economie zou namelijk snel weer aantrekken. De komende jaren gaan immers veel babyboomers met pensioen. Dan zouden de werknemers niet aan te slepen zijn. Dus hoe hou je zoveel mogelijk werknemers op de arbeidsmarkt, was de inzet. Donner: "De maatregel is uitdrukkelijk niet bedoeld om werkloosheid tegen te gaan. Maar we moeten absoluut voorkomen dat we economische groei verliezen door schaarste aan personeel als de economie over een poos weer aantrekt."
Maar zelfs de vergrijzing zal niet kunnen voorkomen dat de werkloosheid zal blijven stijgen. De verslechterende situatie in het bedrijfsleven en de massaontslagen die in omvang alleen maar toenemen, bewerkstelligen dat de conjuncturele ontwikkelingen op de arbeidsmarkt de structurele ontwikkelingen (lees: vergrijzing) zullen overschaduwen. De crisis gaat langer duren dan tot voor kort werd beweerd (zie ook andere artikelen op ww.ncpn.nl). Het herstel van de arbeidsmarkt zal veel langer duren dan tot nog toe werd aangenomen. De massaontslagen zullen zeker leiden tot massawerkloosheid.
Het Centraal Planbureau verwacht dat het aantal werklozen dit en volgend jaar zal verdubbelen tot 600.000 aan het eind van 2010. Dat zijn nog optimistische berekeningen. Bijna de helft van de bedrijven in Nederland is van plan dit jaar banen te schrappen, blijkt uit onderzoek van NRC Focus in samenwerking met adviesbureau Boer & Croon. Er verdwijnen dit jaar 30.000 tot 50.000 banen in het midden- en kleinbedrijf, voorspelt onderzoeksinstituut EIM. De Nederlandse bouwsector verliest de komende twee jaar 30.000 arbeidsplaatsen, meldt het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid.
De beursvloer ziet steeds roder. Op 3 maart berichtte het FD dat een bodem van 150 punten voor de AEX-index niet langer uitgesloten kan worden. Het FDmeldde bovendien dat volgens een oude beurswet de aandelenmarkt een halfjaar voorloopt op de economische ontwikkelingen. Met andere woorden de crisis is nog maar net begonnen. Ook volgens de Oeso zal de situatie nog veel ernstiger worden dan nu wordt verondersteld. "De recessie zal aanzienlijk dieper zijn en langer duren dan het IMF in januari voorspelde". "Dit is zeker de ergste recessie sinds 1946". Eind maart komt de Oeso met nieuwe ramingen die aanzienlijk somberder zullen zijn.
De ernst van de situatie is nu ook tot de politiek en de top van de vakbeweging doorgedrongen. Donner, Bos en Jongerius spreken inmiddels over een crisis ernstiger dan de crises van de afgelopen halve eeuw.
De oplossingen die het kabinet aandraagt zijn echter weer meer van hetzelfde. Werknemers die worden onslagen of op het punt staan dat te worden moeten via van-werk-naar-werk-trajecten zo snel mogelijk weer aan de slag. Hiervoor worden nu dertig mobiliteitscentra ingericht. Donner heeft bovendien besloten om de regeling voor werktijdverkorting te verlengen tot 1 maart. Na die datum volgen andere maatregelen om te voorkomen dat personeel op straat komt te staan. Bedrijven krijgen bijvoorbeeld de mogelijkheid om personeel gedeeltelijk te ontslaan.
Het zal allemaal weinig helpen. Werktijdverkorting is een doekje voor het bloeden gebleken en uitbreiding van die maatregel voorkomt waarschijnlijk niet dat bedrijven gaan reorganiseren. De ontslagplannen liggen al klaar bij een aantal grote bedrijven. Gedwongen ontslagen worden niet uitgesloten. Volgens Linthorst van het UWV Werkbedrijf, uitvoerder van de mobiliteitsplannen, zal slechts 20 procent van de toekomstige werklozen via een mobiliteitscentrum aan ander werk geholpen worden. De rest staat straks gewoon aan het loket voor een WW-uitkering.
Tegen het licht van deze ontwikkelingen zijn de plannen om een nullijn in te voeren voor de lonen ronduit schandalig. Met dezelfde argumenten die werden gebruikt ter voorbereiding van het Akkoord van Wassenaar worden ook nu weer voorstellen gedaan tot matiging van de lonen. In de media verschijnen zelfs artikelen zoals over Zweden waar de vakbeweging voor de metaalsector loonsverlagingen heeft geaccepteerd van 10 procent! In eigen land wordt de vakbeweging (wederom) gevraagd af te zien van loonsverhoging, opdat de uitkeringen gekoppeld kunnen blijven. De werkenden verantwoordelijk stellen voor de hoogte van het inkomen van uitkeringsgerechtigden. Een oud kunstje dat past in het individualiseren van de kapitalistische crisis en het scheppen van valse solidariteit. Nota bene terwijl een ambtelijke werkgroep (werkgroep Gerritse) al plannen heeft klaarliggen voor verlaging van de uitkeringen. Het is goed dat de vakcentrale FNV zich daartegen schrap zet en aan acties denkt als het kabinet besluit om in te grijpen in de sociale zekerheid. Er is de afgelopen jaren al voldoende bezuinigd op de sociale zekerheid, onder meer op de uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. De vakcentrale stelt dat het huidige systeem dit jaar elf procent van het bbp kost. Tijdens de recessie van 1983 was dat bijna twintig procent.
Op dit moment een sociaal akkoord tekenen zou ongetwijfeld betekenen dat de werknemers moeten opdraaien voor de kosten van de crisis die de ondernemers hebben veroorzaakt. Dat het voorjaarsoverleg eenzijdig door Donner is uitgesteld is daarom zo slecht nog niet. Alleen plannen die gericht zijn op het terugvorderen van de woekerwinsten, moeten serieus worden genomen. Het geld moet worden gehaald waar het nog altijd ruimschoots zit, bij de personen die zich de afgelopen decennia mateloos hebben verrijkt met hun onverantwoordelijke gokspelletjes en risicovolle investeringen. Het is niet voor niets dat de ondernemers en hun spreekbuizen op dit moment tamelijk stilzijn in het openbaar. Zij hebben het morele recht verspeeld om hoog van de toren te blazen en proberen samen met hun stromannen in de regering in achterkamertjes te redden wat er te redden valt voor hun eigen achterban. Daarom moet de vakbeweging niet aarzelen om alles te eisen dat voorkomt dat de rekening van de crisis terechtkomt bij de werkenden en uitkeringsgerechtigden. Er moet geen enkel akkoord worden ondertekend zolang er geen duidelijkheid bestaat over de gevolgen van de crisis voor de werkgelegenheid, de lonen, uitkeringen en pensioenen en zolang er geen duidelijke stappen worden gezet om de winnaars van het grote gokken te laten dokken.
Verhalen over de moeilijke positie die de vakbeweging heeft in tijden van crisis zijn alleen bedoeld om het moreel vroegtijdig te breken. Uit onderzoek blijkt de sympathie (60-70%) voor de vakbonden veel groter dan uit het aantal leden blijkt (25%). Wat steeds vooral blijkt is dat een strijdvaardige vakbeweging, die knokt voor de belangen van werkenden en uitkeringsgerechtigden veel nieuwe leden wint, ook onder jongeren. Voor het juiste antwoord op deze crisis zal het Museumplein nog te klein blijken. De demonstratie in Den Haag op 13 maart is in ieder geval een juiste eerste stap. De vakbeweging moet zich weer roeren en het iniatief wegnemen bij de heertjes-in-streepjespak van het kabinet en de werkgeversorganisaties.